23 Dywizja Górska SS (2 chorwacka) „Kama”

23 Dywizja Górska SS (2 chorwacka) „Kama” (niem. 23. Waffen-Gebirgs-Division der SS „Kama” (kroatische Nr. 2), chor. 23. Oružana gorska divizija SS-a „Kama”, znana również jako Kama divizija lub hrvatska br. 2) była niemiecką jednostką strzelców alpejskich z czasów II wojny światowej. Składała się z niemieckich oficerów oraz żołnierzy pochodzenia boszniackiego i była jedną z 38 dywizji stworzonych przez Waffen-SS. Powstała 19 czerwca 1944 roku, bazując na kadrach 13 Dywizji Górskiej SS (1 chorwackiej) „Handschar”, ale nigdy nie osiągnęła pełnej gotowości bojowej i nie brała aktywnie udziału w starciach. Jej nazwa „Kama” pochodzi od małego puginału używanego przez bałkańskich pasterzy.

Niektóre oddziały dywizji krótko walczyły przeciwko Armii Czerwonej na południowych Węgrzech w październiku 1944 roku, współdziałając z żołnierzami 31 Ochotniczej Dywizji Grenadierów SS „Böhmen und Mähren”. Wkrótce potem jednostki te zostały wycofane z frontu i przeniesione na terytorium marionetkowego Niepodległego Państwa Chorwackiego, aby dołączyć do 13 Dywizji SS. 17 października 1944 roku doszło do buntu muzułmańskich członków Kamy. Choć oficerowie szybko odzyskali kontrolę nad oddziałem, wydarzenie to przyczyniło się do decyzji niemieckiego dowództwa o rozformowaniu dywizji z dniem 31 października 1944 roku.

Tło historyczne

Po inwazji państw Osi na Królestwo Jugosławii 6 kwietnia 1941 roku, skrajny nacjonalista i faszysta chorwacki Ante Pavelić, który przebywał na wygnaniu we Włoszech, został mianowany poglavnikiem (chor. przywódcą) nowo utworzonego, pod przewodnictwem Ustaszy, Niepodległego Państwa Chorwackiego (NDH). NDH obejmowało terytoria współczesnej Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz część Serbii, będąc w istocie „włosko-niemieckim quasi-protektoratem”. Władze NDH, kierowane przez Siły Zbrojne Ustaszy, natychmiast rozpoczęły kampanię masowych mordów i przymusowej konwersji na katolicyzm ludności serbskiej wyznania prawosławnego.

Pomimo obietnic Pavelicia o równym traktowaniu w zdominowanym przez Chorwatów państwie, wielu muzułmanów szybko zaczęło odczuwać niezadowolenie z rządów Ustaszów. Wczesną wiosną 1942 roku na terenach NDH wybuchły krwawe walki pomiędzy Ustaszami, Czetnikami i innymi ugrupowaniami partyzantów. Ustasze, przekonani o sympatii muzułmanów do komunistów, spalili osady muzułmańskie, a Czetnicy oskarżyli muzułmanów o współudział w zbrodniach Ustaszów przeciwko Serbom. W niewielkim stopniu w obronie muzułmanów stanęli domobrani, regularne wojska NDH. W związku z zagrożeniem, lokalna ludność muzułmańska zaczęła formować milicje, w tym „Legion Hadžiefendicia” dowodzony przez Muhameda Hadžiefendicia.

W tej sytuacji boszniaccy muzułmanie zaczęli szukać ochrony i niezależności od NDH, a ich zdaniem wsparcie Niemców mogło im to zapewnić. Wiele wpływowych postaci boszniackich miało przyjazny stosunek do władz niemieckich, a ludność muzułmańska z nostalgią wspominała czasy panowania monarchii habsburskiej. Działania te wzbudziły obawy Pavelicia, który widział w nich zagrożenie dla integralności terytorialnej swojego państwa. W listopadzie 1942 roku muzułmańscy autonomiści zdesperowani w swoich działaniach, napisali list do Adolfa Hitlera z prośbą o włączenie Bośni i Hercegowiny do III Rzeszy. Mimo że pomysł ten nie uzyskał zgody Hitlera, Reichsführer-SS Heinrich Himmler dostrzegł w tym okazję do stworzenia dla Waffen-SS dodatkowego źródła rekrutacji żołnierzy. Himmler twierdził, że muzułmańscy Boszniacy wywodzą się od starożytnego plemienia Gotów, więc przynależą do rasy aryjskiej. Na początku 1943 roku Hitler zatwierdził utworzenie pierwszej niegermańskiej dywizji SS, tj. 13 Dywizji Górskiej SS (1 chorwackiej) „Handschar”, która miała być w przeważającej części złożona z muzułmańskiej ludności NDH.

Historia dywizji

Władze niemieckie dążyły do stworzenia drugiej dywizji SS z boszniackich rekrutów, w ramach planu Himmlera zwiększenia liczby powołań do Waffen-SS w regionie Bałkanów. Plan zakładał utworzenie dwóch korpusów, z których każdy miał dysponować dwiema dywizjami, jeden operujący w Bośni, a drugi w Albanii. Oba korpusy miały zostać połączone z 7 Ochotniczą Dywizją Górską SS „Prinz Eugen”, tworząc wspólnie bałkańską armię górską SS liczącą 5 dywizji. 28 maja 1944 roku Hitler formalnie zatwierdził powstanie 23 Dywizji SS, której formowanie rozpoczęło się 10 czerwca, a szkolenie miało trwać do końca 1944 roku. Himmler, na podstawie rekomendacji dowódcy 13 Dywizji SS „Handschar”, Karl-Gustava Sauberzweiga, postanowił sformować dywizję w anektowanym przez Węgry regionie Bácska, zamiast w Bośni. Sauberzweig był zdania, że Ustasze mogliby znacząco osłabić morale muzułmańskich rekrutów, gdyby dywizja powstała w NDH. Nowa dywizja otrzymała nazwę Kama na cześć puginału używanego przez bałkańskich pasterzy.

Zapewnienie kadry oficerskiej dla nowej dywizji powierzono 13 Dywizji SS „Handschar”. Dowódcą Kamy mianowano Standartenführera-SS Helmutha Raithela, dotychczasowego oficera dowodzącego jednym z pułków w ramach 13 Dywizji SS. Utworzenie dywizji opóźniło się z powodu rozpoczęcia antypartyzanckiej operacji Vollmond, do realizacji której przydzielono dywizję „Handschar”. Proces formowania Kamy rozpoczął się 19 czerwca 1944 roku. 21 czerwca Himmler awansował Sauberzweiga na stopień Gruppenführera-SS i Generalleutnanta Waffen-SS oraz ustanowił go dowódcą boszniackiego korpusu, który nazwano IX Korpusem Górskim SS (chorwackim). Korpus został utworzony w Bácsalmás na Węgrzech, gdzie stacjonowała 18 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych SS „Horst Wessel”.

Od 23 czerwca zgromadzono 54 oficerów, 187 podoficerów i 1137 żołnierzy 13 Dywizji SS, którzy mieli zostać przydzieleni do nowej 23 Dywizji SS „Kama”, w miejscowości Bošnjaci w żupanii posawskiej Niezależnego Państwa Chorwackiego, a 15 lipca zostali przeniesieni do Bácski. Grupa ta składała się z oddelegowanych z każdej kompanii 13 Dywizji SS trzech podoficerów, jednego szwadronu kawalerii, jednej baterii z każdego batalionu artyleryjskiego oraz wojsk specjalnych. Niemieccy oficerowie i podoficerowie zostali także sprowadzeni z jednostek zastępczych Waffen-SS. Rejon przydzielony nowej dywizji obejmował tereny wzdłuż kanału Dunaj-Cisa-Dunaj z garnizonami w Srbobran i Kula oraz z drugiej strony linii miejscowości Sombor-Vrbas. 10 000 ludzi niezbędnych do uzyskania pełnej siły bojowej dywizji miało być pozyskanych z ochotników i muzułmańskich poborowych urodzonych między 1926 a 1927 rokiem oraz, jeśli zajdzie taka potrzeba, z różnych boszniackich milicji w NDH. Poborowi zostali wybrani przez władze NDH i przetransportowani do niemieckiego dowództwa, a następnie przewiezieni do ośrodków rekrutacyjnych Waffen-SS w Somborze i Bošnjaci. Planowano zakończenie poboru do 15 września 1944 roku, jednak w połowie sierpnia, oficer rekrutacyjny Waffen-SS Obergruppenführer-SS Gottlob Berger poinformował Himmlera, że liczba muzułmańskich mężczyzn nadających się do rekrutacji jest niewystarczająca, co wymusiło konieczność zwerbowania także chorwackich katolików. Podczas wizyty Pavelicia u Hitlera w połowie sierpnia 1944 roku, generał Đuro Grujić zasygnalizował, że zrekrutowanie kolejnych 5000 mężczyzn do skompletowania dywizji może być trudne. W skład dywizji zwerbowano także wielu chorwackich volksdeutschów oraz kilku Węgrów, którzy mieli pełnić rolę łączników między muzułmańskimi żołnierzami a niemiecką kadrą oficerską.

10 sierpnia dywizja osiągnęła stan 126 oficerów, 374 podoficerów oraz 3293 żołnierzy, z czego kadrę oficerską stanowili Niemcy, a szeregowymi żołnierzami byli muzułmańscy Boszniacy. Mimo to morale nowej dywizji, która ukończyła szkolenie na Węgrzech, nie było wysokie, co było spowodowane niepowodzeniami wojennymi III Rzeszy oraz pogłoskami o planach opuszczenia Bałkanów przez Niemców. W obliczu wzrastającej dezercji w 13 Dywizji SS, Sauberzweig zaproponował rozbrojenie Boszniaków w obu dywizjach. 18 sierpnia udał się na spotkanie z Himmlerem, który postanowił przenieść 2000 Boszniaków z 23 Dywizji SS do 13 Dywizji SS w Bośni, gdzie obie dywizje miały zostać zreorganizowane. Oddziały 13 Dywizji SS miały być poddane bezpośredniej kontroli chorwackiego IX Korpusu Górskiego SS. Plan Himmlera z 24 sierpnia anulował proces formowania 23 Dywizji SS i nakazał Oberführerowi-SS Gustavowi Lombardowi sformowanie nowej dywizji piechoty SS z wykorzystaniem niemieckiej kadry oraz sprzętu 23 Dywizji, uzupełnionej przez etnicznych Niemców zrekrutowanych na Węgrzech. Boszniacy z 23 Dywizji SS mieli zostać przetransportowani w rejon Gradište-Županja-Bošnjaci, a następnie zreorganizowani w nową dywizję Kama.

Dowództwo IX Korpusu Górskiego SS opuściło Węgry i 3 października 1944 roku przeniosło się do Andrijaševci, niedaleko Vinkovci. Sztab uzyskał częściową sprawność operacyjną 7 października. Boszniacy jednak nie opuścili Bácski od razu i przez pewien czas stacjonowali razem z żołnierzami 31 Ochotniczej Dywizji Grenadierów SS „Böhmen und Mähren”. W tym czasie Armia Czerwona kontynuowała ofensywę, zbliżając się do terytorium Węgier. 9 października 1944 roku dowódca Waffen-SS na Węgrzech przesłał do sztabu IX Korpusu Górskiego SS w Bośni telegram, w którym informował, że „gotowe do bitwy jednostki z dywizji Oberführera-SS Lombarda zostały rzucone do walki w okolicach Bácski”. Żołnierze pochodzenia boszniackiego zostali rozlokowani wzdłuż rzeki Cisa jako część niemieckiej Kampfgruppe Syr, mającej na celu spowolnienie radzieckiego natarcia. W rezultacie powrót Boszniaków na terytorium Niezależnego Państwa Chorwackiego znacznie się opóźnił.

Niedługo później oddziały boszniackie zostały wycofane z linii frontu na Węgrzech i skierowane do Bośni, aby dołączyć do 13 Dywizji SS, gdzie 17 października 1944 roku doszło do buntu. Raithel szybko odzyskał kontrolę nad swoimi oddziałami, jednak bunt ten spowodował, że plany reorganizacji nowej 23 Dywizji SS zostały porzucone przez Niemców. Nieliczni zaufani Boszniacy z 23 Dywizji zostali wykorzystani jako zastępstwa w 13 Dywizji SS, a sama 23 Dywizja SS Kama została oficjalnie rozwiązana 31 października 1944 roku. Pomimo krótkiego istnienia, 23 Dywizja SS jest uznawana za jedną z 38 niegermańskich dywizji utworzonych przez Waffen-SS podczas II wojny światowej. Po rozwiązaniu dywizji, jej numer „23” został przekazany 23 Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Nederland”, a Raithel został dowódcą 11 Pułku Strzelców Górskich SS „Reinhard Heydrich”, który walczył przeciwko armii Stanów Zjednoczonych w południowych Niemczech w ostatnich miesiącach wojny.

Dowódcy

SS-Standartenführer Helmuth Raithel (1 czerwca 1944 – 28 września 1944)

SS-Oberführer Gustav Lombard (28 września 1944 – 1 października 1944)

Skład

W skład 23 Dywizji Górskiej SS (2 chorwackiej) „Kama” wchodziły:

55 Pułk Strzelców Górskich Waffen SS (3. chorwacki)
56 Pułk Strzelców Górskich Waffen SS (4. chorwacki)
23 Pułk Artylerii Górskiej Waffen SS
23 Batalion Rozpoznawczy SS
23 Batalion Artylerii Przeciwlotniczej SS
23 Batalion Niszczycieli Czołgów SS
23 Batalion Zaopatrzeniowy SS
23 Batalion Pionierów SS
23 Batalion Łączności SS
23 Szpital Polowy SS
23 Batalion Uzupełnień SS
23 Oddział Sanitarny SS
23 Oddział Administracyjny SS

Oprócz tego w skład dywizji wchodziła także kompania inżynieryjna, kompania weterynaryjna oraz sekcja administracyjna.

Umundurowanie

Znakiem rozpoznawczym dywizji było szesnastoramienne słońce, starożytny symbol używany przez macedońskiego króla Aleksandra Wielkiego. Symbol ten miał być umieszczany na kołnierzach mundurów żołnierzy, jednak najprawdopodobniej nigdy do tego nie doszło. W czasie szkolenia w rejonie Bácska latem 1944 roku, żołnierze dywizji najczęściej nosili umundurowanie tropikalne w kolorze khaki. Oficjalną czapką dywizji był model M43, stosowany w całym Waffen-SS, oraz czerwony fez z symboliką nazistowską: szarej czapki używano z mundurem codziennym, natomiast czerwonej z mundurem galowym. Członkowie dywizji, którzy wcześniej służyli w 13 Dywizji SS, często zachowywali oznaczenia swojej starej jednostki na kołnierzu munduru, tj. ramię dzierżące bułat ponad swastyką. Te niestandardowe elementy umundurowania były noszone przez jej członków nawet po włączeniu w skład 31 Dywizji SS w październiku 1944 roku.