22 Pułk Piechoty Liniowej to polski pułk piechoty, który działał w czasie powstania listopadowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I zgodził się na repatriację polskich oddziałów do kraju, które miały stanowić podstawę do utworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułk otrzymał miejsce koncentracji w Płocku. Jednakże pułk nie został odtworzony, ponieważ etat armii Królestwa Polskiego przewidywał jedynie 12 pułków piechoty. Nowe pułki piechoty sformowano dopiero po rozpoczęciu powstania listopadowego. Rozkaz dyktatora, generała Józefa Chłopickiego z 10 stycznia 1831 roku, nałożył obowiązek organizacji tych pułków na władze wojewódzkie. 22 pułk piechoty powstał w województwie podlaskim, pierwotnie nosząc nazwę: 2 Pułk Województwa Podlaskiego. Zgodnie z etatem, jednostka miała składać się ze sztabu oraz trzech batalionów piechoty liniowej, z których każdy miał liczyć cztery kompanie. W sumie pułk planował mieć 57 oficerów, 216 podoficerów, 40 muzykantów oraz 2355 żołnierzy frontowych, a także 27 żołnierzy niefrontowych, co dawało łącznie 2695 żołnierzy.
W marcu 1831 roku pułk stał się częścią Korpusu Obserwacyjnego pod dowództwem generała Paca.
Pułk brał udział w walkach pod Budziskami (18 czerwca), Iłżą (9 sierpnia) i Lipskiem (10 września).
Żołnierze pułku
Pułkiem dowodzili:
- ppłk Teodor Włodzimierz Kalinkowski
- mjr Ignacy Józef Rusiecki (od 12 sierpnia, awansował do stopnia płk 25 września).
Walki pułku
Po zajęciu Podlasia przez Rosjan, 22 pułk piechoty liniowej organizował się na terenie województwa radomskiego. Na początku, składając się z dwóch batalionów, został przydzielony do grupy dozorowania górnej Wisły pod dowództwem generała Sierawskiego. 2 maja pod Łęgiem Opolskim oraz 10 maja pod Paprotnią stoczył swoje pierwsze potyczki. W połowie czerwca, wciąż w sile dwóch batalionów, pułk został przydzielony do grupy generała Ramorino.
16 czerwca pułk przeprawił się przez Wisłę pod Gołębiem i wziął udział w wyprawie łysobyckiej przeciwko rosyjskiemu korpusowi generała Rudigera. Grupa przeszła Wieprz pod Bobrownikami i kierowała się na Budziska. 22 pp razem z dwoma szwadronami jazdy sandomierskiej maszerował w straży przedniej. 18 czerwca w Podwodowie doszło do starcia awangardy. Silniejszy oddział generała Dawidowa, po krótkiej walce, wyparł 22 pułk i jazdę sandomierską z miejscowości. Dowódca korpusu, generał Ramorino, nie czekając na cofający się 22 pp, wycofał się z Sobieszyna do Okrzei, co uniemożliwiło współdziałanie z nadciągającym korpusem generała Jankowskiego od strony Mińska Mazowieckiego. Obaj dowódcy stracili szansę na pokonanie znacznie słabszego przeciwnika.
Po powrocie na prawy brzeg Wisły, 22 pułk piechoty został włączony do korpusu generała Wincentego Szeptyckiego, który osłaniał południowo-zachodnie województwa Królestwa Polskiego. W pierwszych dniach sierpnia korpus Rudigera przeprawił się przez Wisłę pod Józefowem.
Na pułk stacjonujący w Janowcu uderzyły trzykrotnie liczniejsze oddziały rosyjskie. Liczący około 1500 żołnierzy, wzmocniony przez trzy 3-funtowe działa, 22 pp wycofywał się na północ. Droga została zablokowana przez trzy bataliony Geismara. Pułk poniósł straty w wysokości 300 poległych oraz wielu rannych. Ranny dowódca pułku, razem z około 500 żołnierzami, został wzięty do niewoli. Pod Gniewoszowem (9 sierpnia) pułk odniósł porażkę, a z pogromu ocalał jedynie półbatalion mjr. Ignacego Józefa Rusieckiego. Ocalał również III/22 pułku, pozostający pod osobistym dowództwem generała Różyckiego, który stoczył zwycięską potyczkę pod Iłżą z rosyjską kolumną generała Kwitnickiego.
Po klęsce pułk został odtworzony, łącząc półbatalion ppłk. Rusieckiego z III batalionem. Odtworzony pułk prowadził tzw. małą wojnę w Górach Świętokrzyskich. Pod dowództwem generała Różyckiego, 11 sierpnia pokonał księcia Wirtemberskiego pod Zakrzowem, skutecznie paraliżując ruch Rudigera na południe.
Pułk stoczył bitwę pod Chotczą Górną, a następnie wycofał się do Puszczy Iłżeckiej. Po krótkim lokalnym rozejmie, 22 września odbyła się bitwa pod Łagowem, w której stracono kompanię piechoty. Ostatnią walkę pułk stoczył 24 września pod Górami. Po bitwie generał Różycki rozdzielił pieniądze i zapasy, zlikwidował pułk i przeszedł do granic Wolnego Miasta Krakowa, gdzie złożył broń na ręce Austriaków.
Uzbrojenie i umundurowanie
Podstawowe uzbrojenie piechurów składało się z kos, pik oraz karabinów skałkowych. Prawdopodobnie były to karabiny francuskie wz. 1777 (kaliber 17,5 mm) lub rosyjskie z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm), uzbrojone w bagnety. W późniejszym czasie uzbrojenie uległo poprawie dzięki pozyskiwaniu broni zdobycznej oraz produkcji własnych karabinów. Oprócz kos czy karabinów, piechurzy posiadali siekiery, a w późniejszym okresie również tasaki (pałasze piechoty). Oficerowie byli uzbrojeni w szable i pistolety. Wyposażenie żołnierzy z karabinami obejmowało ładownicę na 40 naboi (czasami zastępowaną torbą płócienną) oraz pochwy na bagnet.
Umundurowanie, na początku różnorodne, powinno składać się z:
- wołoszki lub sukmany, najlepiej sukiennej, podszytej płótnem, w kolorze zgodnym z ubiorem włościańskim w danym województwie, z kołnierzem w kolorze województwa;
- kaftana lub kożuszka z rękawami, zakrywającego podbrzusze;
- spodni sukiennych, płótnem podszytych, szarych lub w kolorze wołoszki;
- ciżem (trzewików) lub butów krótkich (z krótkimi cholewami);
- furażerki z zausznicami, z lampasem (otokiem) w kolorze województwa;
- dwóch halsztuchów (tłumaczonych jako „szalik” lub „krawat”) czarnych;
- trzech koszul;
- pary rękawiczek bez palców;
- dwóch par gatek (kalesonów) płóciennych.
Wypustki były żółte.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
9 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-75-X.