22 Dywizja Piechoty Górskiej

22 Dywizja Piechoty Górskiej (22 DPG)

22 Dywizja Piechoty Górskiej (22 DPG) była znaczącą jednostką piechoty Wojska Polskiego w II RP.

W okresie międzywojennym, dowództwo 22 DPG miało swoją siedzibę w Przemyślu. W 1923 roku w jej skład wchodziły: 2 pułk strzelców podhalańskich, 5 pułk strzelców podhalańskich oraz 6 pułk strzelców podhalańskich.

Podczas kampanii wrześniowej, dywizja walczyła w ramach Armii „Kraków”. Po przetransportowaniu koleją do Trzebini, zajęła pozycje obronne w rejonie Olkusza. W trakcie odwrotu prowadziła walki z niemiecką 5 Dywizją Pancerną. 10 września dywizja została rozbita pod Staszowem, a jej 6 pułk strzelców podhalańskich walczył jeszcze w bitwie pod Cześnikami.

Okres międzywojenny

Po wojnie polsko-bolszewickiej, w ramach przejścia na etat pokojowy, na bazie 21 Dywizji Piechoty sformowano:

• 1 Dywizję Górską (1, 3, 4 psph, 1 pag),
• 2 Dywizję Górską (2, 5, 6 psph, 2 pag).

1 marca 1925 roku Minister Spraw Wojskowych przekształcił 2 Dywizję Górską w 22 Dywizję Piechoty, a 14 kwietnia 1925 roku zmienił tę nazwę na 22 Dywizję Piechoty Górskiej.

Organizacja pokojowa 22 DPG

• Dowództwo 22 Dywizji Piechoty Górskiej w Przemyślu
• Kompania łączności 22 DP w Przemyślu
• 2 pułk strzelców podhalańskich w Sanoku
• 5 pułk strzelców podhalańskich w Przemyślu
• 6 pułk strzelców podhalańskich w Samborze (II/6 pspodh w Drohobyczu)
• 22 pułk artylerii lekkiej w Przemyślu

Obsada personalna Dowództwa 2DG/22 DPG w latach 1921–1939

Dowódcy dywizji

• gen. bryg. Wacław Fara (26 IX 1921 – 15 XI 1923)
• płk piech. Gustaw Truskolaski (p.o. 15 XI 1923 – 15 VIII 1924)
• gen. dyw. Wacław Fara (15 VIII – 9 XI 1924)
• gen. bryg. Gustaw Truskolaski (20 XII 1924 – 17 III 1927)
• gen. bryg. Stanisław Wieroński (17 III 1927 – 12 X 1934)
• gen. bryg. Mieczysław Boruta-Spiechowicz (12 X 1934 – 24 III 1939 → dowódca GO „Bielsko”)
• płk piech. Leon Grot (p.o. 24 III – VIII 1939)
• płk dypl. piech. Leopold Endel-Ragis (VIII – IX 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej

• płk piech. Gustaw Truskolaski (III 1922 – 3 XII 1924)
• płk piech. Kazimierz Topoliński (15 I 1925 – I 1928 → stan spoczynku)
• płk dypl. Mieczysław Wyżeł-Ścieżyński (I 1928 – I 1930 → stan spoczynku)
• płk piech. Władysław Dragat (I 1930 – 1934 → pomocnik dowódcy OK III ds. uzupełnień)
• płk dypl. piech. Zygmunt Durski (od 1934)
• płk piech. Leon Grot (1939)

Szefowie sztabu

• mjr SG Bronisław Prugar-Ketling (IX 1921 – 15 X 1924 → szef Oddziału Ogólnego Sztabu DOK X)
• mjr SG Piotr Bartak (15 X 1924 – X 1926)
• mjr SG (art.) Władysław Szymański (do 31 X 1927 → referent w Inspektoracie Armii)
• mjr SG (art.) Józef Bobowski (31 X 1927 – 26 IV 1928 → dyspozycja dowódcy OK X)
• mjr dypl. piech. Jerzy Pajączkowski-Dydyński (26 IV 1928 – VI 1930 → Oddział IV SG)
• kpt. dypl. art. Eugeniusz Hinterhoff (VI 1930 – XI 1932 → dyspozycja dowódcy OK X)
• mjr dypl. Józef Gryglaszewski (28 XII 1932 – 22 X 1935 → dowódca baonu 4 pspodh)
• ppłk dypl. piech. Feliks Tadeusz Wójcik (22 X 1935 – † 10 IX 1939)

Kampania wrześniowa 1939

Początkowo 22 Dywizja Piechoty Górskiej miała wchodzić w skład Armii „Łódź”, jednak 28 sierpnia została włączona do odwodu Naczelnego Wodza i otrzymała polecenie skoncentrowania się w rejonie Dębicy.

W początkowej fazie dywizja była częścią Armii „Karpaty”. Zgodnie z planami Naczelnego Wodza, marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, dywizja miała być przydzielona jako odwód do Armii „Łódź” gen. dyw. Juliusza Rómmla. Niemniej jednak, z powodu opóźnień wynikających z późnego zmobilizowania i nieustannych bombardowań linii kolejowych, transporty jej oddziałów nigdy nie dotarły na miejsce. W pierwszych dniach września jednostka koncentrowała się w okolicach Krzeszowic i Trzebini. Już 2 września została przeniesiona do Armii „Kraków” gen. Antoniego Szyllinga, aby zastąpić zniszczoną 7 DP.

W dniu 2 września dywizja wyładowała się w rejonie Olkusza. Wcześniej wydzielono z niej po batalionie z 5 i 6 pułku Strzelców Podhalańskich, które skierowano do 156 pp ppłk Ignacego Młyńca. Dywizja zajęła pozycje obronne wokół Olkusza, czekając na oddziały GO „Śląsk” gen. bryg. Jana Jagmina-Sadowskiego. Stanowiła najbardziej wysuniętą na północ dużą jednostkę z Armii „Kraków”. 4 września otrzymała rozkaz odwrotu nad Nidę w kierunku Pińczowa i Miechowa. 8 września skierowała się na Stopnicę. W trakcie marszu dowódca postanowił zaatakować opanowane przez niemieckie oddziały pancerne Busko, mając na celu podniesienie morale żołnierzy. W obliczu przypuszczalnego okrążenia, dowódca podzielił swoje siły, co doprowadziło do dezorganizacji jednostki. Wieczorem nastroje w dywizji były bliskie paniki. W Busku nie napotkano Niemców, więc kontynuowano marsz na Stopnicę. 9 września doszło do starcia z niemieckimi oddziałami pod Broniną, gdzie napotkano dywizjon rozpoznawczy z VII Korpusu Armijnego, wspartego batalionem saperów zmotoryzowanych i czołgami z 5 DPanc. Płk Endel-Ragis, chcąc zneutralizować zagrożenie ze strony Niemców, uzyskał zezwolenie na nocne uderzenie na Staszów, jednak tylko częścią 22 DPG. Płk Endel-Ragis, pesymistycznie nastawiony do sytuacji, podzielił pododdziały dywizji i wydał rozkazy, które nie miały szans na powodzenie.

W trakcie ciężkich nocnych walk, dywizja zdołała rozbić niemiecki oddział zaporowy, niszcząc znaczne ilości sprzętu nieprzyjaciela oraz biorąc wielu jeńców. Jednak poniosła również ogromne straty i, pozbawiona skutecznego dowództwa, zaczęła się rozpadać. Płk Endel-Ragis, widząc klęskę oddziałów 5 psph, zgłosił rozbicie jednostki dowództwu Armii, a następnie próbował popełnić samobójstwo. Wkrótce Niemcy z 27 DP wsparli swoje oddziały, co pogorszyło sytuację polskiej dywizji. W rzeczywistości większość jednostek kontynuowała walkę, wycofując się w stronę Stopnicy. W wyniku wcześniejszych starć dywizja poniosła znaczne straty, a po odłączeniu się 6 i 2 pułku Strzelców Podhalańskich liczyła jedynie około 3 tys. ludzi oraz 31 dział.

10 września dywizja została rozbita pod Rytwianami przez niemiecką 5 DPanc. 6 pułk strzelców podhalańskich, mimo ciężkich strat, zdołał przedrzeć się przez okrążenie i dołączyć do oddziałów Frontu Północnego za Wisłą, natomiast 2 pułk strzelców podhalańskich dotarł do własnych wojsk z GO „Śląsk”, zbierając po drodze wielu rozbitków z 5 i 6 psph.

Organizacja wojenna i obsada personalna 22 DPG we wrześniu 1939

Obsada personalna Kwatery Głównej 22 DPG

• Dowódca dywizji – płk dypl. piech. Leopold Endel-Ragis
• Dowódca piechoty dywizyjnej – płk piech. Leon Grot
• Oficer sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej – mjr piech. Feliks Jan Marian Gross
• Oficer sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej – ppor. piech. Jerzy Zbigniew Olszewski
• Dowódca artylerii dywizyjnej – płk art. Jan Woźniakowski
• Oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. art. Artur Józef Kasprzyk
• Oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej – kpt. art. Ernest Krautwald †1940 Ukraina
• Dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr kaw. Czesław Jakóbiak †1940 Ukraina
• Szef sztabu – ppłk dypl. piech. Feliks Tadeusz Wójcik †10 IX 1939 Kłoda
• Oficer operacyjny – kpt. dypl. piech. Jan II Bielecki
• Pomocnik oficera operacyjnego – por. piech. Józef Wojciechowski
• Oficer wywiadowczy – por. art. Tadeusz Perdzyński
• Oficer wywiadowczy – por. rez. Jan Wisłocki
• Dowódca łączności – kpt. łącz. Antoni Dworzański †10 IX 1939 Kłoda
• Kwatermistrz – kpt. dypl. art. Roman Józef Kosiński
• Pomocnik kwatermistrza – kpt. adm. (piech.) Roman Zawarczyński
• Dowódca taborów – kpt. tab. Zygmunt Lipowicz
• Szef służby zdrowia – mjr lek. dr Zygmunt Rotter
• Szef służby duszpasterskiej – st. kpl. ks. Stanisław Kontek †1940 Katyń
• Szef służby intendentury – kpt. int. Mieczysław Leopold Stankiewicz †1940 Ukraina
• Komendant kwatery głównej – kpt. piech. st. sp. Janusz Dukiet

Planowana organizacja wojenna 22 DPG

W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących pododdziały występujące wyłącznie w organizacji wojennej dywizji piechoty.

• Dowództwo 22 Dywizji Piechoty Górskiej
• Dowódcy broni
• Sztab
• Szefowie służb
• Kwatera Główna 22 Dywizji Piechoty Górskiej
• Kompania asystencyjna nr 197 (5 pspodh)
• Pluton łączności KG 24 DP (Kompania Łączności 22 DPG)
• Pluton pieszy żandarmerii nr 22 – ppor. rez. Stefan Bednarek
• Kompania gospodarcza KG 22 DP (5 pspodh) – kpt. Wacław Hurczyn
• Poczta polowa nr 43 (UPT Przemyśl)
• Sąd polowy nr 22 (dowództwo 22 DPG)
• Piechota dywizyjna
• 2 pułk Strzelców Podhalańskich – ppłk dypl. Stefan Szlaszewski
• 5 pułk Strzelców Podhalańskich – ppłk Antoni Żółkiewski
• 6 pułk Strzelców Podhalańskich – ppłk dypl. Mieczysław Dobrzański
• Samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 102 (2 pspodh) – por. Franciszek Urbuś
• Kompania kolarzy nr 102 (5 psph) – por. Edward Berezowski
• Artyleria dywizyjna
• 22 pułk artylerii lekkiej – ppłk Marian Surman
• 22 dywizjon artylerii ciężkiej (10 pac) – mjr Walerian Knyżyński
• Samodzielny patrol meteorologiczny nr 22 (22 pal)
• Jednostki broni
• 22 batalion saperów – kpt. Edward Morek
• 22 bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej typ „A” (11 daplot) – por. Janusz Makarczyk
• Szwadron kawalerii dywizyjnej nr 22 (KR PWK 22 DP) – mjr Czesław Jakóbiak
• Kompania telefoniczna 22 DPG (kompania łączności 22 DPG) – kpt. Mieczysław Bolesław Hawryluk
• Pluton radio 22 DPG
• Drużyna parkowa łączności 22 DPG
• Jednostki i zakłady służb
• Kompania sanitarna nr 12 (5 pspodh)
• Szpital polowy Nr 12 (10 Szpital Okręgowy)
• Polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 12 (10 Szpital Okręgowy)
• Polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 12 (10 Szpital Okręgowy)
• Polowa pracownia dentystyczna nr 12 (10 Szpital Okręgowy)
• Dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 9 (10 dtab)
• Dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 10 (10 dtab)
• Kolumna taborowa parokonna nr 9 (2 pspodh)
• Kolumna taborowa parokonna nr 10 (2 pspodh)
• Kolumna taborowa parokonna nr 11 (6 pspodh)
• Kolumna taborowa parokonna nr 12 (22 pal)
• Kolumna taborowa parokonna nr 13 (10 dtab)
• Kolumna taborowa parokonna nr 14 (10 dtab)
• Kolumna taborowa parokonna nr 15 (10 dtab)
• Kolumna taborowa parokonna nr 16 (10 dtab)
• Warsztat taborowy (parokonny) nr 9 (22 pal)
• Pluton taborowy nr 22 (10 pac)
• Park intendentury typ I nr 12 (5 pspodh)
• Pluton parkowy uzbrojenia nr 12 (22 pal)

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej

W 1944 roku, w ramach akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych, powstała 22 Dywizja Piechoty AK „Jarosławską”, w skład której weszły 38 pp i 39 pp (Okręg Kraków, Podokręg Rzeszów).

Tradycje

Tradycje przedwojennych oddziałów podhalańskich kontynuuje 21 Brygada Strzelców Podhalańskich im. gen. bryg. Mieczysława Boruty-Spiechowicza, utworzona w 1994 roku, której dowództwo stacjonuje w Rzeszowie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Franciszek Groński. 22 Dywizja Piechoty Górskiej. Rys historyczny. „Przemyskie Zapiski Historyczne”. 14-15, s. 264-278, 2008. Przemyśl: Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Przemyślu. ISSN 0860-0317.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Wojciech B. Moś: Strzelcy Podhalańscy 1918–1939. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02544-9.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.

Linki zewnętrzne

• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-03-27].