21 Pułk Piechoty Liniowej

21 Pułk Piechoty Liniowej był polskim pułkiem piechoty, który funkcjonował w okresie powstania listopadowego.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I zgodził się na powrót polskich oddziałów do kraju, które miały stanowić podstawę dla tworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku pułkowi przydzielono miejsce koncentracji w Siedlcach. Niemniej jednak, pułk nie został odtworzony, ponieważ etat armii Królestwa Polskiego przewidywał jedynie 12 pułków piechoty. Nowe pułki piechoty zaczęto formować dopiero po wybuchu powstania listopadowego. Rozkaz gen. Józefa Chłopickiego z 10 stycznia 1831 roku zobowiązywał władze wojewódzkie do ich organizacji. 21 pułk piechoty był tworzony w województwie podlaskim, początkowo pod nazwą 1 Pułk Województwa Podlaskiego. Zgodnie z etatem, pułk miał składać się ze sztabu oraz trzech batalionów piechoty liniowej, każdy z czterema kompaniami, a jego skład osobowy wynosił 57 oficerów, 216 podoficerów, 40 muzykantów oraz 2355 żołnierzy frontowych, a także 27 żołnierzy niefrontowych. W sumie w pułku miało służyć 2695 żołnierzy.

Pułk brał udział w walkach pod Międzyrzecem (29 sierpnia) oraz Terespolem (2 września).

Walki pułku

Po zajęciu Podlasia przez Rosjan, 21 pułk piechoty liniowej formował się w rejonie Warszawy, a następnie w obszarze Gór Świętokrzyskich. Od marca podlegał dowódcy grupy dozorowania górnej Wisły, gen. Janowi Kantemu Julianowi Sierawskiemu. Powolny proces formowania pułku sprawił, że dotychczasowy dowódca otrzymał dymisję 4 czerwca, a jego miejsce zajął ppłk Jórski. W połowie czerwca pułk został włączony do korpusu dowodzonego przez gen. Ramorino.

29 sierpnia pułk uczestniczył w ataku na rosyjski korpus gen. Rosena, a 2 września stoczył potyczkę pod Terespolem. Nieudolność dowództwa korpusu gen. Ramorino uniemożliwiła zniszczenie słabszego Rosena. Korpus Ramorino nie zdołał wzmocnić obrony Warszawy przed atakiem Paskiewicza. Po upadku stolicy, pułk w składzie korpusu wycofał się w kierunku Lubelskiego, nie podejmując walk z rosyjskimi oddziałami. 18 września przekroczył granicę Galicji i złożył broń przed Austriakami.

Uzbrojenie i umundurowanie

Podstawowe uzbrojenie piechoty składało się z kos, pik oraz karabinów skałkowych. Prawdopodobnie były to karabiny francuskie wz. 1777 (kaliber 17,5 mm) lub rosyjskie z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm), wyposażone w bagnety. W późniejszym okresie uzbrojenie uległo poprawie dzięki zdobyczom oraz dostawom karabinów produkcji krajowej. Oprócz kos i karabinów, piechurzy posiadali także siekiery, a czasami w późniejszym czasie również tasaki (pałasze piechoty). Oficerowie nosili szable i pistolety. Wyposażenie żołnierzy uzbrojonych w karabiny uzupełniała ładownica na 40 naboi (czasami zastępowana torbą płócienną) oraz pochwa na bagnet.

Początkowe umundurowanie było zróżnicowane i powinno składać się z:

wołoszki lub sukmany, najlepiej sukiennej, podszytej płótnem, w kolorze zgodnym z odzieżą włościańską w danym województwie, z kołnierzem w kolorze województwa;
kaftana lub kożuszka z rękawami, zakrywającego podbrzusze;
spodni sukiennych, płótnem podszytych, szarych lub w kolorze wołoszki;
ciżem (trzewików) lub butów krótkich (z krótkimi cholewami);
furażerki z zausznicami, z lampasem (otokiem) w kolorze województwa;
dwóch halsztuchów (czarnych);
trzech koszul;
pary rękawiczek bez palców;
dwóch par gatek (kalesonów) płóciennych.

Wyłogi były w kolorze żółtym.

Żołnierze pułku

Pułkiem dowodzili:

mjr Jan Szymanowski (dymisja 4 czerwca),
ppłk Klemens Jórski (od 24 czerwca 1831, awansował na płk 11 sierpnia).

Przypisy

Bibliografia

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
9 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-75-X.