21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego

21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego to zestaw żądań ogłoszonych 17 sierpnia 1980 roku przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS). Na czoło listy wysunięto żądanie powołania wolnych związków zawodowych. Pozostałe postulaty dotyczyły przestrzegania praw i wolności konstytucyjnych, zniesienia przywilejów partyjnych oraz poprawy warunków życia społeczeństwa.

Lista postulatów powstała w wyniku dyskusji wśród liderów strajku, takich jak Andrzej i Joanna Gwiazdowie, Bogdan Lis, Alina Pienkowska oraz Lech Wałęsa, a ostatecznie została zredagowana przez Bogdana Borusewicza. 18 sierpnia kierownictwo MKS podjęło decyzję o upublicznieniu treści postulatów.

Postulaty robotników były dla władz wyzwaniem, ponieważ obejmowały nie tylko kwestie ekonomiczne. Strajkujący jako pierwsze żądanie postawili zapewnienie sobie prawa do utworzenia własnej reprezentacji w państwie. Chcieli zorganizować się w niezależne związki zawodowe, które mogłyby komunikować się z „rządem robotniczo-chłopskim” w imieniu „ludu pracującego miast i wsi”, kwestionując tym samym wiarygodność PZPR jako partii rządzącej w imieniu proletariatu.

Kolejne postulaty miały również charakter polityczny. Robotnicy domagali się przestrzegania prawa do wolności słowa, które było zagwarantowane w konstytucji PRL, oraz dostępu do mediów kontrolowanych przez partię. Żądali również zaprzestania represji wobec osób prześladowanych z powodu ich przekonań.

Oprócz postulatów politycznych, robotnicy przedstawili także szereg żądań ekonomicznych i socjalnych, proponując zmiany w gospodarce w celu wyjścia z kryzysu gospodarczego. Postulowali zwiększenie wsparcia dla rodzin wychowujących dzieci, uznali też za istotne obniżenie wieku emerytalnego oraz reformę służby zdrowia. W ostatnim punkcie żądali wprowadzenia wolnych sobót.

Postulaty robotników wydawały się Partii radykalne, jednak nie dążyli oni do obalenia „władzy ludowej”. ZSRR wciąż stanowił zagrożenie, a zgodnie z doktryną Leonida Breżniewa, żaden kraj wchodzący w skład Układu Warszawskiego nie mógł zrezygnować z drogi do komunizmu. Rządy zainstalowane przez ZSRR w krajach bloku wschodniego mogły liczyć na „bratnią pomoc” w razie problemów, co było widoczne w przypadku Praskiej Wiosny, która została brutalnie stłumiona przez inwazję wojsk Układu Warszawskiego, w tym Armii Czerwonej oraz Ludowego Wojska Polskiego.

Strajkujący wzywali do stworzenia „socjalizmu z ludzką twarzą”, wierząc, że państwo „ludowe” można zreformować, aby poprawić sytuację zwykłych obywateli.

31 sierpnia 1980 roku w sali BHP Stoczni Gdańskiej podpisano porozumienie między MKS, reprezentującym ponad 700 zakładów, a delegacją rządową. Kwestia zwolnienia więźniów politycznych, o co apelował Lech Wałęsa, była sporna. Ostatecznie wicepremier Mieczysław Jagielski zgodził się na pisemne gwarancje ich uwolnienia. O godzinie 16:00 podpisano końcowy dokument porozumienia.

W 2003 roku lista 21 postulatów została wpisana na listę najważniejszych dokumentów UNESCO – Pamięć Świata.

== 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z 17 sierpnia 1980 ==

Żądania strajkujących załóg reprezentowanych przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy obejmowały:

Akceptację niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikającą z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych.
Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa dla strajkujących i osób je wspierających.
Przestrzeganie zagwarantowanej w Konstytucji PRL wolności słowa, druku i publikacji, a także zaprzestanie represji wobec niezależnych wydawnictw oraz udostępnienie środków masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.
a) Przywrócenie do poprzednich praw: – osób zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976, – studentów wydalonych z uczelni za przekonania,
b) Zwolnienie wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego),
c) Znieść represje za przekonania.
Poinformowanie w środkach masowego przekazu o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikowanie jego postulatów.
Podjęcie realnych działań mających na celu wyprowadzenie kraju z kryzysu poprzez:
a) Podawanie do publicznej wiadomości pełnych informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej,
b) Umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji nad programem reform.
Wypłacenie wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenia za czas strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ.
Podniesienie wynagrodzeń zasadniczych każdego pracownika o 2000 zł miesięcznie jako rekompensaty za dotychczasowy wzrost cen.
Zagwarantowanie automatycznego wzrostu płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza.
Realizacja pełnego zaopatrzenia rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportowanie jedynie nadwyżek.
Wprowadzenie na mięso i przetwory kartki – bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku).
Znieść ceny komercyjne i sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym.
Wprowadzenie zasad doboru kadry kierowniczej na podstawie kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej, oraz zniweczenie przywilejów MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków rodzinnych, likwidację specjalnej sprzedaży itp.
Obniżenie wieku emerytalnego dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do 55 lat, lub [zaliczenie] przepracowania w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn niezależnie od wieku.
Zrównanie rent i emerytur starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.
Poprawa warunków pracy w służbie zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym.
Zapewnienie odpowiedniej liczby miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci pracujących kobiet.
Wprowadzenie płatnego urlopu macierzyńskiego przez okres trzech lat na wychowanie dziecka.
Skrócenie czasu oczekiwania na mieszkanie.
Podniesienie diet z 40 zł do 100 zł oraz dodatku za rozłąkę.
Wprowadzenie wszystkich sobót wolnych od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4-brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy.

== Tablice z postulatami ==

Tablice z postulatami strajkujących zostały zawieszone na osłonie dachu portierni stoczniowej bramy nr 2, ponieważ brakowało innych możliwości rzetelnego przedstawienia postulatów opinii publicznej. Pierwszą tablicę sporządził Arkadiusz Rybicki, a drugą Maciej Grzywaczewski.

Po zakończeniu strajku tablice z postulatami zostały zdemontowane, a w 1981 roku związek przekazał je do Centralnego Muzeum Morskiego, które zorganizowało wystawę poświęconą Sierpniowi 1980.

Pracownicy CMM przeprowadzili konserwację oryginalnych tablic oraz wykonali ich kopie (autoryzowane przez Związek, stoczniowa trasernia przekazała taką samą sklejkę, której użyto w czasie strajku), aby mogły być eksponowane równocześnie w Gdańsku i w innych częściach kraju. Niedługo po wprowadzeniu stanu wojennego władze zarekwirowały eksponaty z wystawy w CMM, w tym tablice. Były to kopie, ponieważ oryginał wcześniej został schowany w magazynie muzealnym. Później dwóch pracowników muzeum przetransportowało tablice z magazynu na Ołowiance i je ukryło. Wiesław Urbański, który przechowywał tablice w swoim domu, zwrócił je po przemianach ustrojowych 1989 roku.

Decyzją Sekretarza Generalnego UNESCO z 16 października 2003 roku tablice zostały wpisane na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Uznano je za jeden z najważniejszych dokumentów XX wieku, świadectwo wydarzeń mających przełomowy wpływ na zmiany polityczne, ustrojowe i gospodarcze w krajach bloku socjalistycznego, których kolebką była Stocznia Gdańska.

Od sierpnia 2014 roku oryginalne tablice z 21 postulatami są eksponowane na stałej wystawie Europejskiego Centrum Solidarności, w sali A „Narodziny Solidarności”, jako depozyt Narodowego Muzeum Morskiego.

== Zobacz też ==

porozumienia sierpniowe

== Przypisy ==