21 Brygada Ochrony Pogranicza

21 Brygada Ochrony Pogranicza była jedną z brygad Wojsk Ochrony Pogranicza, która pełniła służbę na granicy polsko-czechosłowackiej, a jej działalność została zakończona.

Formowanie i zmiany organizacyjne

21 Brygada Ochrony Pogranicza JW 2219 (zgodnie z Zarządzeniem SzSG Nr 053/Org. z dnia 30 marca 1946) została utworzona w 1948 roku na podstawie Katowickiego Oddziału WOP nr 10, na mocy rozkazu MON nr 055/org. z 20 marca 1948. W skład brygady wchodziło pięć batalionów, a jej etat przewidywał 2014 żołnierzy oraz 12 pracowników cywilnych. Sztab brygady miał swoją siedzibę w Gliwicach przy ul. Nowotki, obecnie znanej jako Daszyńskiego 56. Brygada była podporządkowana Głównemu Inspektoratowi Ochrony Pogranicza, a od 1 stycznia 1950 roku przeszła pod dowództwo WOP na podstawie rozkazu MBP nr 068 z dnia 1 lipca 1949. W dniu 1 stycznia 1949 roku Wojska Ochrony Pogranicza, zgodnie z rozkazem MON nr 205/Org. z dnia 12 grudnia 1948, zostały podporządkowane Ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego, a zabezpieczenie materiałowe przejęły komendy wojewódzkie Milicji Obywatelskiej.

Aby podkreślić wojskowy charakter formacji, 1 stycznia 1950 roku przywrócono w nazwach jednostek wcześniejsze określenie: „Wojska Ochrony Pogranicza”. Nowa numeracja batalionów i brygad WOP weszła w życie 1 stycznia 1951 roku, a 21 Brygada Ochrony Pogranicza została przekształcona w 4 Brygadę WOP.

Struktura organizacyjna

W 1948 roku struktura organizacyjna brygady była następująca:

Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
Samodzielny batalion Ochrony Pogranicza nr 61 – Ustroń
Samodzielny batalion Ochrony Pogranicza nr 63 – Cieszyn
Samodzielny batalion Ochrony Pogranicza nr 67 – Racibórz
Samodzielny batalion Ochrony Pogranicza nr 69 – Głubczyce
Samodzielny batalion Ochrony Pogranicza nr 71 – Prudnik

Etat brygady zakładał posiadanie pięciu batalionów, 2014 żołnierzy oraz 12 pracowników cywilnych.

Na obszarze odpowiedzialności brygady działało dziewięć GPK:

Graniczna Placówka Kontrolna nr 44 „Cieszyn” (drogowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 45 „Cieszyn” (kolejowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 46 „Zebrzydowice” (kolejowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 47 „Chałupki” (drogowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 48 „Chałupki” (kolejowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 49 „Krzenowice” (drogowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 50 „Owsiszcze” (drogowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 51 „Pietrowice” (drogowa)
Graniczna Placówka Kontrolna nr 52 „Głuchołazy” (kolejowa)

Sztandar brygady

Wręczenie sztandaru dla poprzednika brygady, Katowickiego Oddziału WOP nr 10, miało miejsce 4 listopada 1946 roku. W uroczystości uczestniczyli m.in.: minister obrony narodowej, marszałek Polski Michał Rola-Żymierski, minister hutnictwa Hilary Minc, wojewoda śląski gen. bryg. Aleksander Zawadzki, dowódca Okręgu Wojskowego IV gen. Stanisław Popławski oraz szef Departamentu WOP gen. bryg. Gwidon Czerwiński.

Na lewej stronie płatu sztandaru, w dolnym prawym rogu, zamieszczono czterowierszowy napis: „C.Z.P. (HUTNICZEGO) 24.XI.1946”.

W drzewcu sztandaru gwoździe pamiątkowe wbijali m.in.: gen. Marian Spychalski, minister Eugeniusz Szyr, Generalny Dziekan Wojska Polskiego ks. płk Stanisław Warchałowski, wicewojewoda śląski płk Jerzy Ziętek, płk Redlich, płk Kuczyński oraz przedstawiciele kopalń „Pokój”, „Kościuszko”, „Bankowa” i „Mała Panew”.

Mimo reorganizacji i zmiany nazwy jednostki, sztandar nie był poddawany żadnym poprawkom. Został on przekazany do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie 1 lipca 1963 roku.

Dowódca brygady

ppłk Michał Hakman (01.01.1949–31.07.1950).

Historia

W 1949 roku przy sztabie brygady powstał pierwszy zespół amatorskiej twórczości artystycznej, który występował w pododdziałach granicznych oraz w miejscowościach znajdujących się na pograniczu.

Przypisy

Bibliografia

Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
Sławomir S. Żurawlow: Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.
Sławomir S. Żurawlow: Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach. Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014.
Grzegorz Goryński: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965. Próba oceny – cz. I. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/11, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.
Tadeusz Niedziela: Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznicę objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945–1995. „Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP”, s. 14, 1995-06.
Archiwum Straży Granicznej, DWOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.
Archiwum Straży Granicznej, Wykaz dyslokacyjny pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1948–1956.