21 batalion saperów (21 bsap)
21 batalion saperów (21 bsap) to samodzielna jednostka wojsk inżynieryjnych ludowego Wojska Polskiego.
Powstał w Rzeszowie na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego nr 41 z dnia 6 października 1944 roku jako część 10 Sudeckiej Dywizji Piechoty.
Żołnierze batalionu złożyli przysięgę 14 stycznia 1945 roku w Rzeszowie.
Struktura organizacyjna
Etat 04/506
- dowództwo i sztab
- 3 x kompania saperów
- 3 x pluton saperów
- drużyna zaopatrzenia
- kwatermistrzostwo
- magazyn techniczny
- drużyna gospodarcza
Zgodnie z etatem nr 04/506, stan etatowy wynosił 254 żołnierzy, w tym 33 oficerów, 44 podoficerów oraz 177 szeregowych, a także 3 samochody oraz 1 łódź MN.
Działania wojenne
W styczniu 1945 roku, razem z oddziałami 10 DP, batalion opuścił Rzeszów i przystąpił do ochrony obiektów przemysłowych na Górnym Śląsku.
W połowie lutego jednostka została przeniesiona na Pomorze Zachodnie, gdzie uczestniczyła w działaniach zabezpieczających skrzydło 1 Frontu Białoruskiego.
27 lutego 1945 roku, batalion znalazł się w podporządkowaniu 2 Armii Wojska Polskiego. Po koncentracji w rejonie Gorzowa Wielkopolskiego, został przeniesiony w okolice Wrocławia, biorąc udział w zabezpieczeniu walk o to miasto.
Na początku kwietnia 1945 roku, 21 bsap, w składzie 10 DP 2 Armii WP, otrzymał zadanie uczestnictwa w operacji łużyckiej w kierunku Drezna. Prowadził prace inżynieryjne przy budowie pozycji obronnych oraz przygotowania do forsowania Nysy. W dniach 16-17 kwietnia dywizja nie odniosła sukcesu w forsowaniu Nysy Łużyckiej. 18 kwietnia pododdziały dywizji zdobyły niewielki przyczółek w rejonie Dobrzynia. 20 kwietnia dywizja ostatecznie sforsowała Nysę w całym pasie natarcia, posuwając się o 6-11 km do przodu. W kolejnych dniach osiągnęli linię: Tzschelln, Boxberg, Hirschwalde i Sproitz, a następnie brali udział w walkach z niemieckimi oddziałami, które zmierzały na pomoc Berlinowi.
Kolejnym etapem działań było uczestnictwo w operacji praskiej, po zakończeniu której 21 bsap zakończył swój szlak bojowy w rejonie Czeska Lipa. Po wojnie, 15 maja 1945 roku, batalion rozpoczął piesze przegrupowanie na Dolny Śląsk, aby chronić południowo-zachodnią granicę w rejonie Jeleniej Góry i Kłodzka. Z powodu incydentów na granicy południowej, 10 Dywizję 12 czerwca 1945 roku skierowano do ochrony granicy na odcinku Karpacz–Paczków. W czerwcu 1945 roku dowództwo batalionu stacjonowało w Jeleniej Górze.
Okres powojenny
21 bsap rozpoczął akcję rozminowania 24 lipca 1945 roku. W połowie lipca batalion został wsparciem kompanią niemieckich jeńców saperów liczącą około 90 osób. Niemieccy minerzy często doznawali wypadków, a po analizie okazało się, że wielu z nich nie miało odpowiednich kwalifikacji. Mimo to, woleli pracować przy rozminowywaniu niż pozostawać w niewoli. W pododdziałach przeprowadzono szkolenia dotyczące przeszukiwania i unieszkodliwiania min, prowadzone przez niemieckich podoficerów. Dowódcy pododdziałów byli Polakami, a saperami kierowali niemieccy oficerowie i podoficerowie. W drugiej połowie 1945 roku batalion uczestniczył w rozminowywaniu nr 5, które objęło oddziały 1 Armii (2, 6, 8, 10, 13 DP i 7 zsbsap) w pasie szerokości 50-90 km wzdłuż południowej granicy Polski, w tym w Zagłębiu Śląsko-Dąbrowskim oraz na południe od kanału Gliwickiego i Opola. Rozminowaniem w tym obszarze dowodził szef Wojsk Inżynieryjnych, generał dyw. Jerzy Bordziłowski. 21 batalion rozminowywał tereny województwa wrocławskiego w rejonach: Jeleniej Góry, Dzierżoniowa, Paczkowa, Strzelina. Jednostka oczyszczała również powiaty: Lwówek Śląski, Złotoryja, Jawor, Świdnica, Środa Śląska i inne. Oczyszczano także obszary w rejonach Ząbkowic Śląskich, Bystrzycy Kłodzkiej, Nowej Rudy, Kamiennej Góry, Bolesławca, Zgorzelca, Brzegu, Namysłowa, Olesna, Kluczborka. W 1945 roku batalion oczyścił i rozminował około 15 tys. km², 180 miejscowości oraz 6 obiektów przemysłowych, wykrywając i niszcząc około 800 tys. min i różnych niebezpiecznych przedmiotów wybuchowych. Podczas rozminowania, batalion stracił 5 żołnierzy, a 6 zostało ciężko rannych. W 1946 roku batalion współuczestniczył w wytyczaniu granicy państwowej między Polską a Czechosłowacją.
W 1947 roku część batalionu weszła w skład Grupy Operacyjnej „Wisła” i prowadziła walki z UPA w rejonie Cisnej. W tym czasie batalion wytyczał także granicę między Polską a ZSRR w Bieszczadach. W trakcie działań bojowych realizował przesieki, budował drogi i mosty oraz prowadził bezpośrednie walki z oddziałami UPA. Oprócz działań bojowych, batalion zajmował się również rozminowaniem terenu.
Batalion odegrał istotną rolę w likwidacji skutków powodzi, szczególnie na Dolnym Śląsku, gdzie chronił mosty w powiatach: Wrocław, Milicz, Oława, Ząbkowice, Bystrzyca Kłodzka, Dzierżoniów, Świdnica, Wałbrzych, Jawor, Legnica, Złotoryja i innych. Budowano także mosty na rzekach: Kwisa, Bystrzyca, Mała Panew, a także zbiornik wodny oraz zaporę na Nysie Kłodzkiej w Głębinowie. Jednostka brała również udział w porządkowaniu byłego hitlerowskiego obozu Groß-Rosen w Rogoźnicy.
W 1949 roku batalion stacjonował w Jeleniej Górze. W połowie 1949 roku został przeformowany na etat 5/59, licząc 322 żołnierzy. W dniach 10-11 maja 1949 roku batalion przeniesiono do Świdnicy. Podczas przeformowania dywizji na związek zmechanizowany batalion otrzymał etat 5/71 z liczbą 317 żołnierzy.
Obsada personalna
Dowódcy batalionu:
- mjr Sergiusz Klujew (ACz)
- Józef Hempel
- Stanisław Olszewski
- Tadeusz Osowski
- Zdzisław Tobolski (1956–1963)
- Zdzisław Barszczewski (1963–1966)
- Czesław Piotrowski
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Zdzisław Barszczewski: Przywrócone życiu. Rozminowanie ziem Polski. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08751-2.
Franciszek Kaczmarski, Stanisław Soroka: Wojska inżynieryjne LWP w latach 1945–1979. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06710-4.
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945–1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Juliusz Malczewski, Roman Polkowski: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wyd. TRIO: Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2.