208 Pułk Piechoty (1939)

208 Pułk Piechoty

208 Pułk Piechoty (208 pp) – dowództwo pułku piechoty Wojska Polskiego, które zostało utworzone dla pomorskich batalionów piechoty typu specjalnego w 1939 roku. Pułk ten nie istniał w czasie pokoju.

Historia pułku

W ramach zmian do planu mobilizacyjnego „W” na rok 1939 przewidziano sformowanie 208 pułku piechoty na terenie Okręgu Korpusu Nr VIII. Pułk miał być przeznaczony dla pomorskich batalionów piechoty typu specjalnego, posiadając pododdziały specjalne, jednak nie miał plutonu artylerii piechoty. 208 pułk piechoty rezerwowej w Bydgoszczy został zmobilizowany w okresie zagrożenia, w ramach grupy jednostek oznaczonej kolorem niebieskim, a jego sformowanie zrealizował 62 pułk piechoty z 15 Dywizji Piechoty.

W skład 208 i 209 pułków piechoty miały wejść pomorskie bataliony piechoty typu specjalnego, które formowane były na podstawie batalionów Pomorskiej i Chełmińskiej Brygady ON:

• batalion piechoty nr 81 mobilizowany przez 1 batalion strzelców w Chojnicach, na bazie Tucholskiego Batalionu ON, w grupie zielonej,
• batalion piechoty nr 82 mobilizowany przez II batalion 65 Starogardzkiego pułku piechoty w Gniewie, na podstawie Starogardzkiego batalionu ON, w grupie zielonej,
• batalion piechoty nr 83 mobilizowany przez 62 pułk piechoty w Bydgoszczy, na bazie Kcyńskiego batalionu ON, w grupie niebieskiej,
• batalion piechoty nr 84 mobilizowany przez 2 batalion strzelców, na bazie Kościerskiego batalionu ON, w grupie zielonej,
• batalion piechoty nr 85 mobilizowany przez 1 batalion strzelców, na podstawie Czerskiego batalionu ON, w grupie zielonej,
• batalion piechoty nr 86 mobilizowany przez 61 pułk piechoty wielkopolskiej, na bazie Nakielskiego batalionu ON, w grupie niebieskiej.

Początkowo wszystkie bataliony miały być formowane w „grupie niebieskiej”, jednak później bataliony tucholski, czerski, starogardzki i kościerski zostały przesunięte do „grupy zielonej”.

Patrząc na miejsce stacjonowania batalionów ON, skład 208 pp powinien wyglądać następująco:

208 pułk piechoty rezerwowej (bataliony piechoty nr 81, 83 i 86).

W planach na rok 1940 przewidziano utworzenie dowództwa 210 pułku piechoty we Włocławku, które miało być zorganizowane przez 14 pułk piechoty oraz Kwatery Głównej 48 Dywizji Piechoty (Rezerwowej), a także włączenie do składu dywizji 31 pułku artylerii lekkiej.

W czerwcu 1939 roku podjęto decyzję o przeformowaniu batalionów ON typu II w bataliony piechoty typu specjalnego, w tym batalionów kościerskiego, czerskiego, nakielskiego, tucholskiego, starogardzkiego i kcyńskiego. Powyższy plan został zrealizowany.

208 pp rez. w kampanii wrześniowej

Działania bojowe

W trakcie kampanii wrześniowej żaden z pułków nie wystąpił w planowanym składzie. Batalion piechoty nr 83, wspólnie z Żnińskim i Wągrowieckim batalionem ON, został podporządkowany dowódcy 26 DP w składzie Armii „Poznań”. Pozostałe pododdziały weszły w skład większych jednostek i zgrupowań taktycznych podległych dowódcy Armii „Pomorze”: Zgrupowanie „Chojnice” (81 i 85), Oddział Wydzielony „Kościerzyna” (84) oraz 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty (86). Tylko batalion piechoty nr 82 wszedł w skład 209 pp (rez.).

Udział w walkach na Pomorzu

208 pułk piechoty rezerwy wszedł w skład Grupy Operacyjnej „Wschód” gen. bryg. Mikołaja Bołtucia, broniąc północno-wschodniego odcinka Armii „Pomorze”. Pułk tworzył Oddział Wydzielony „Jabłonowo”. Był uznawany za dowództwo dyspozycyjne, ponieważ nie wszedł w skład planowanych batalionów piechoty typu specjalnego, mobilizowanych na podstawie batalionów ON. Od 29 sierpnia 1939 roku, na rozkaz gen. bryg. Mikołaja Bołtucia, pułk zajął pozycje obronne w rejonie Świecia nad Osą, na odcinku Świecie nad Osą–Buk Pomorski. Miał utworzyć zaporę na szosie Linowo–Zamek, zabezpieczyć przejścia przez rzekę Lutrynę pod Rywałdem Szlacheckim oraz bronić wzgórza 500 i odcinka od jeziora Duże do jeziora Mieliwo. Wsparcie ogniowe zapewniał II dywizjon 4 pułku artylerii lekkiej. W czasie bitwy nad Osą i pod Mełnem, od 1 do 3 września, bataliony przydzielone do pułku to I/14 pp (improwizowany), IV/67 pp oraz ON „Jabłonowo”. Następnie skład batalionów uległ zmianie. 208 pp rez. zamiast I/14 pp włączył batalion szturmowy 16 DP „Grudziądz”.

Walki odwrotowe na Kujawach

Od 4 do 7 września pułk został przydzielony do składu 4 Dywizji Piechoty. Wycofywał się prawym brzegiem Wisły poprzez dwór Tomkowo, Półwiesk, Kikół, Lipno, Szpetal Górny, w Zgrupowaniu płk. T. Lubicz-Niezabitowskiego, a następnie przez most we Włocławku dołączył do zgrupowania głównego 4 DP, zajmując obronę na odcinku Kruszyn–dwór Dębice. Na rozkaz dowódcy Armii „Pomorze”, 208 pułk piechoty rezerwy został rozwiązany 8 września 1939 roku w miejscowości Kruszyn. Pozostało tylko dowództwo pułku wraz z kompaniami i plutonami pułkowymi, a bataliony zostały rozwiązane lub przekazane do innych jednostek.

Dowództwo 208 pp, wraz z pododdziałami pułkowymi, przekazano dla odtwarzanej 27 Dywizji Piechoty. 6 września do 27 DP, odtwarzanej po bardzo ciężkich stratach w „korytarzu pomorskim”, włączono jako trzeci pułk zbiorczy kombinowany, dowodzony przez płk. Kazimierza Tadeusza Majewskiego, byłego pokojowego dowódcę Pomorskiej Brygady Obrony Narodowej i ostatniego dowódcę Zgrupowania „Chojnice” Grupy Operacyjnej „Czersk”. Pułk ten został sformowany przez płk. dypl. Kazimierza Majewskiego z rozbitków i resztek oddziałów, które zdołały przebić się przez Wisłę oraz zebrały się w Chełmnie, dołączając do pułku w trakcie marszu z Chełmna do Torunia. Żołnierze pochodzili głównie z batalionów piechoty typu specjalnego nr 81, 84 i 85 oraz innych jednostek piechoty i ON, które zostały rozbite na lewym, zachodnim brzegu Wisły. W Toruniu do pułku włączono jako trzeci batalion marszowy 64 pułku piechoty pod dowództwem por. Władysława Stolarczyka. Zbiorczy pułk kombinowany był słabo uzbrojony i wyekwipowany. Pułk płk. Majewskiego, będący jeszcze w fazie organizacji i zgrywania pododdziałów, 6 września został skierowany do odwodu 27 DP, do biwaku w lesie poligonu toruńskiego. Nocnym marszem z 7 na 8 września pułk płk. Majewskiego przeszedł przez Brzozę, Aleksandrów i dotarł do rejonu Zalesie, Raciążek, gdzie 8 września zorganizował obronę na odcinku Aleksandrów – rzeka Wisła. Wsparcie dla pułku zbiorczego zapewnił 68 dywizjon artylerii lekkiej. Wieczorem 8 września do zbiorczego pułku włączono dowództwo i pododdziały specjalne pułku (kompanie: zwiadowców, przeciwpancerną, gospodarczą, plutony: pionierów, pgaz, łączności oraz organa kwatermistrzowskie) 208 pp. Dowódcą 208 pp został płk Kazimierz Majewski, a zastępcą dowódcy pułku ppłk. Jan Szewczyk. 208 pp nocą z 8 na 9 września podjął marsz w kolumnie północnej dywizji po trasie Aleksandrów, Nieszawa. Rano 9 września pułk znalazł się w odwodzie 27 DP, w lesie na południe od Rozinowa. Podczas marszu dwie kompanie 208 pp zmyliły drogę i odeszły w nieznanym kierunku. Po przegrupowaniach w nocy z 9 na 10 września, 208 pp zajął obronę od brzegu Wisły w rejonie wsi Korabniki, wzdłuż rzeki Zgłowiączki do wsi Machnacz, z wsparciem 68 dal na stanowiskach ogniowych na zachód od folwarku Łuby. Przez cały dzień 10 września pułk odpierał z powodzeniem ataki niemieckiej Brygady Piechoty „Netze”. W nocy z 10 na 11 września, po przegrupowaniu 27 DP, 208 pp zmienił odcinek obrony. 208 pp, wspólnie z 68 dal, bronił linii rzeki Zgłowiączki od Włocławka do Rudy, zabezpieczając Włocławek od zachodu oraz monitorując zachodni brzeg Wisły we Włocławku. 11 września o godz. 2.00, podczas odprawy w dowództwie dywizji, płk Kazimierz Tadeusz Majewski objął dowództwo 23 pułku piechoty, a dowództwo 208 pp ponownie przejął ppłk Jan Szewczyk. Rano, na swoim odcinku obrony, 208 pp został wzmocniony 23 kompanią km i br. tow. i przez cały dzień odparł kilka ataków niemieckiej Brygady Piechoty „Netze”, z efektywnym wsparciem 68 dal. Wieczorem, zgodnie z rozkazem dowódcy Grupy Operacyjnej gen. bryg. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, z pułku wysłano patrol rozpoznawczy po osi Włocławek-Kazimierzów. W nocy pułk, wraz z 68 dal, oderwał się od piechoty niemieckiej na linii rzeki Zgłowiączki i podjął marsz przez lasy nadleśnictwa Włocławek, w rejon Dobiegniewo, Telążna Leśna.

Udział w bitwie nad Bzurą

Rano 14 września 208 pp prowadził działania w składzie oddziałów osłonowych, zgrupowania uderzeniowego, które atakowało w kierunku Radziwia i Płocka, mającego na celu zlikwidowanie niemieckiego przyczółka na zachodnim brzegu Wisły. Bataliony pułku zajęły pozycje obronne bez styczności z nieprzyjacielem: batalion na odcinku Nagodów, Bielany, Helenowo, batalion na odcinku Helenowo, dwór Lucień, jezioro Białe, a batalion jako odwód w rejonie Emilianowa. Stanowiska te pułk zajmował również 15 września. Nocą z 15 na 16 września 27 DP została przegrupowana na nowe stanowiska obrony. 208 pp, wraz z 68 dal, maszerował batalionami przez Gostynin, Wolę Łącką i w wsi Korzeń dokonał koncentracji całego pułku. Następnie odmaszerował na stanowiska obronne na linii: Zofiówka, Golonka, Koszlew, dwór Staw, dwór Waliszew, Kolonia Szczawin Borowy. Do południa 16 września pułk zajął obronę, z szczególnym naciskiem na obronę kierunku dwór Łąck-Gąbin. Od popołudnia na pozycje pułku uderzyły oddziały niemieckiej 50 DP, wspierane przez artylerię i lotnictwo. Stanowiska pułku oraz całej dywizji zostały utrzymane pomimo znacznych strat osobowych. Na rozkaz dowódcy GO podjęto marsz nocny z 16 na 17 września na nową rubież obrony w rejonie Uderz Nowy, Iłów i Brzozów. 208 pp rozpoczął wycofanie się ze stanowisk obronnych po zmierzchu, o godz. 21.00 zmieniono rozkaz i nakazano powrót na poprzednie stanowiska obronne, a ponownie rozkaz zmieniono na odwrot po godz. 0.30. Łącznicy docierali do oddziałów lub nie, w różnej kolejności wysyłani z dowództwa 27 DP. Oddziały w ruchu odwrotnym znalazły się w chaosie rozkazodawczym. Chaotyczny marsz oddziałów na ponad 30-kilometrowym odcinku trwał do godzin południowych 17 września. Maszerujące od świtu oddziały były atakowane przez niemieckie lotnictwo. Bataliony 208 pp w trakcie marszu, na trasie Gąbin, Sanniki, Brzozów Stary, zostały rozproszone przez silne naloty niemieckiego lotnictwa. Resztki rozbitych i rozproszonych pododdziałów skierowały się w stronę Bzury. Chaos i bałagan rozkazodawczy wprowadzony przez gen. bryg. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza doprowadził do rozbicia i rozproszenia 208 pp oraz całej 27 DP. Rozproszone grupy żołnierzy pułku próbowały przedrzeć się do Puszczy Kampinoskiej, a od 18 do 20 września większość z nich została ujęta przez oddziały niemieckie lub poległa w walce podczas przedzierania się do Warszawy.

Organizacja i obsada personalna pułku

Obsada dowódcza pułku we wrześniu 1939 roku:

Dowództwo pułku:

• dowódca pułku – ppłk piech. Jan Szewczyk (do 8 IX 1939), płk Kazimierz Tadeusz Majewski (od 8 do 11 IX 1939)
• I adiutant – kpt. Jan Kozłowski
• II adiutant – ppor. Teodor Bross
• kwatermistrz – kpt. Władysław Lindner
• oficer łączności – por. Łucjan Markiewicz
• oficer żywnościowy – ppor. Bronisław Nowicki
• oficer płatnik – por. Domke
• zastępca oficera płatnika – sierż. Piszcz
• oficer informacyjny – por. Aleks Czenszak
• starszy lekarz pułku – ppor. Różycki
• dowódca kompanii przeciwpancernej – por. Mieczysław Łukasik
• dowódca plutonu – ppor. Komorowski
• dowódca kompanii zwiadowczej – por. Józef Kaszewski
• dowódca plutonu kolarzy – ppor. Władysław Kiersztyn
• zastępca dowódcy plutonu – kpr. Stanisław Pacyna
• dowódca plutonu artylerii piechoty – ppor. Wojciechowski

Pododdziały przydzielone we wrześniu 1939:

30 VIII – 3 IX 1939:

• I batalion (I/14 pp) – mjr Piotr Kunda
• II batalion (IV/67 pp, batalion nadwyżek) – mjr kontr. piech. Jakub Wojnarowski
• III batalion (Jabłonowski batalion ON) – kpt. Mikołaj Korwin–Kosakowski
• odwód (batalion szturmowy 16 DP „Grudziądz”) – kpt. Józef Krakowski, kpt. Wilhelm Alfred Tarnawski

3 – 8 IX 1939:

• I batalion (batalion szturmowy 16 DP „Grudziądz”) – kpt. Józef Krakowski, kpt. Wilhelm Alfred Tarnawski
• II batalion (IV/67 pp, batalion nadwyżek) – mjr kontr. piech. Jakub Wojnarowski
• III batalion (Jabłonowski batalion ON) – kpt. Mikołaj Korwin–Kosakowski

8 – 17 IX 1939:

• I batalion sformowany z rozbitków – mjr Tadeusz Zglenicki
• II batalion sformowany z rozbitków –
• III batalion (batalion marszowy 64 pp) – por. Władysław Stolarczyk

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Obsada personalna 62 pp dnia 1.9.1939 r.. [w:] B.I.27d [on-line]. IPMS. [dostęp 2018-03-02].

Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3, s. 18, 218, 223.

Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06793-7.

Kazimierz K. Pindel, Obrona narodowa 1937–1939, Warszawa: Wydaw. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, ISBN 83-11-06301-X, OCLC 69279234.

Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich tom 1 Piechota. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2013. ISBN 978-83-7889-002-7.

Przemysław Dymek: Toruńska Dywizja. 4. Dywizja Piechoty w latach 1921–1939. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-202-1.

Olgierd Borkowski: 16 Pomorska Dywizja Piechoty w wojnie obronnej 1939 roku. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989. ISBN 83-01-08942-3.

Przemysław Dymek: 15 Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Taktyka i Strategia, 2013. ISBN 978-83-62046-49-2.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.

Wilhelm Tarnawski: Sprawozdanie z działań wojennych w 1939. [w:] B.I.32/F/2 [on-line]. IPMS, 1945-11-03. [dostęp 2022-10-13].

Przemysław Dymek: Wołyńska Dywizja. 27 Dywizja Piechoty w latach 1921–1939. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-083-6.

Przemysław Dymek: 27 Dywizja Piechoty. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. Tom 27. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2018. ISBN 978-83-7945-619-2.