205 Pułk Piechoty (205 pp) – rezerwowy oddział piechoty Wojska Polskiego.
Organizacja i formowanie
Latem 1938 roku podjęto decyzję o przygotowaniu mobilizacji dwóch dowództw pułków piechoty (z plutonami specjalnymi, bez plutonów artylerii piechoty) dla wileńskich baonów marszowych. Do mobilizacji wyznaczono 6 pułk piechoty Legionów w Wilnie oraz 77 pułk piechoty w Lidzie. Oba dowództwa miały być wprowadzone do planu mobilizacyjnego „W” w 1939 roku. W wyniku prac koncepcyjnych w Sztabie Głównym WP, w ramach rozbudowy Sił Zbrojnych II RP, zdecydowano o utworzeniu nowej dywizji piechoty opierającej się na batalionach marszowych typu specjalnego przewidzianych dla Obozu Warownego „Wilno” oraz batalionach „Krasne”, „Budsław” i „Iwieniec” Korpusu Ochrony Pogranicza. Z tych zasobów zaplanowano sformowanie nowej 35 Dywizji Piechoty Rezerwowej, a opracowanie dotyczące jej mobilizacji weszło w życie 28 lipca 1939.
Decyzja ta była realizacją planu Sztabu Głównego, mającego na celu stworzenie dużej jednostki piechoty, bazującej na istniejących baonach marszowych typu specjalnego, które miały stanowić załogę dla Obszaru Warownego „Wilno”. Tzw. baony specjalne wileńskie miały być przekształcone w rezerwową 43 Dywizję Piechoty, jednak mobilizacja tej dywizji planowana była dopiero na rok 1940.
205 pp w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej, zmobilizowano:
- Przez 6 pułk piechoty Legionów w Wilnie, do 4 dnia mobilizacji:
- dowództwo 205 pułku piechoty, organa kwatermistrzowskie jednostek pozabatalionowych,
- kompanie: gospodarczą, zwiadowców, przeciwpancerną typ II,
- plutony: łączności, pionierów, przeciwgazowy,
- batalion marszowy typ specjalny nr 3.
- Przez 5 pułk piechoty Legionów w Wilnie, do 4 dnia mobilizacji:
- batalion marszowy typ specjalny nr 2.
- Przez 1 pułk piechoty Legionów w Wilnie, do 3 dnia mobilizacji:
- batalion marszowy typ specjalny nr 1.
Po zmobilizowaniu pułkowych pododdziałów specjalnych oraz na podstawie wileńskich batalionów marszowych typ specjalny nr 1, 2 i 3, sformowano I, II i III bataliony piechoty 205 pułku piechoty rezerwowej. Kompanie strzeleckie oraz kompanie km i br. tow. nie mieszczące się w etatach batalionów przekazano do dyspozycji dowódcy OK nr III, przeznaczając je dla OWar. „Wilno” i OWar. „Grodno”. Od 7 września pozostałe kompanie z batalionów marszowych typ spec. nr 1, 2 i 3 dały podstawę do sformowania improwizowanego III batalionu 1 pułku piechoty OW Grodno. Drugie kompanie km i br. tow. z 1 i 2 batalionów marszowych typ spec weszły w skład 3 pułku piechoty OW Grodno.
Zmobilizowany pułk składał się głównie z żołnierzy rezerwy. Dowództwo pułku, batalionów oraz większość kompani sprawowali oficerowie służby stałej. Dowódcy plutonów to jedynie oficerowie rezerwy, a podoficerowie rezerwy stanowili 95% stanu podoficerów. Szeregowi pochodzili z Wileńszczyzny i Nowogródzkiego, byli zazwyczaj słabo przeszkoleni. Uzbrojenie batalionu odpowiadało etatom, w kompaniach km i br. tow. znajdowały się stare, częściowo zużyte Maximy wz.1908. Nowe ckm wz.30 pułk otrzymał we Lwowie po 17 września. Pułk nie otrzymał hełmów ani kb ppanc. wz. 35, lecz nowe armaty ppanc. wz.1936. Mniejszości narodowe stanowiły 30% stanu osobowego. Czynności mobilizacyjne rozpoczęto w okolicach Wilna, a dowództwo pułku oraz pododdziały mobilizowano w Jerozolimce, a I batalion w Werkach. 6 września 205 pp został zaprzysiężony.
Działania bojowe
Po zmobilizowaniu, 205 pp został załadowany w transporty kolejowe i przetransportowany z Wilna do Białegostoku, gdzie nastąpił wyładunek pułku, z wyjątkiem III batalionu. Transport III batalionu omyłkowo przejechał stację wyładowczą i dotarł do Mińska Mazowieckiego, gdzie wieczorem 8 września wyładował się. 7 września, po wyładunku 205 pp (bez III batalionu), jednostka stanęła na postoju poza miastem. W sztabie Naczelnego Wodza podjęto decyzję o przewiezieniu 35 DP rez. w rejon Lwowa. W nocy z 8 na 9 września, 205 pp wyruszył w kierunku Bielska Podlaskiego z kompanią zwiadowczą jako strażą przednią. 9 września jednostka rozpoczęła transport do stacji załadowczej w Bielsku. 10 września pododdziały pułkowe i dowództwo pułku załadowały się o godz. 10.00 i wyruszyły w kierunku Lwowa. W trakcie marszu w okolicy wsi Niewodnica pod Białymstokiem, I batalion został zbombardowany przez niemieckie lotnictwo, ponosząc ciężkie straty: 4 poległych i 80 rannych, którzy zostali przewiezieni do szpitali w Białymstoku. Batalion I/205 pp osłaniał rejon załadowczy 35 DP rez. pod Bielskiem na szosie od strony Łomży w dniach 10 i 11 września. Kompania zwiadu 205 pp przeprowadzała rozpoznanie w kierunku Brańska, docierając do 15 km od Wysokiego Mazowieckiego, po czym powróciła do Bielska. W trakcie walki z niemieckim podjazdem pancerno-motorowym, kompania, pod ostrzałem, jako ostatni pododdział opuściła Bielsk. Transportem kolejowym do Lwowa, II batalion 205 pp dotarł 12 września, a pododdziały pułkowe oraz dowództwo pułku przybyły 13 września. 11 września po południu załadowano I/205 pp i pułk wyruszył w kierunku Lwowa. Trasa jazdy była wielokrotnie zmieniana z Czeremchy do Kowla z powodu zatorów i uszkodzeń torów, a następnie cofnięto go do Czeremchy. Z Czeremchy pułk dotarł przez Wołkowysk, Baranowicze, Łunieniec do Równego 17 września, gdzie był wielokrotnie bombardowany, tracąc jednego żołnierza. Kontynuował podróż, lecz w trakcie transportu kolejowego pomiędzy Równem a Zdołbunowem został okrążony przez czołgi sowieckie. Poddając się bez oporu, pułk dostał się do sowieckiej niewoli, a część żołnierzy zdołała uciec.
Walki w obronie Lwowa
Transport II batalionu, a następnie dowództwa pułku i pododdziałów pułkowych, jechał trasą przez Brześć nad Bugiem, Werbę i Włodzimierz Wołyński. II batalion wyładował się w Dublanach 12 września i tego samego dnia skierowany został na linię obrony we Lwowie, rozdzielony na odcinki obrony. 6 kompania strzelecka została użyta na kierunku ul. Gródeckiej na pododcinku ppłk. Janowskiego, 12 września organizując obronę remizy tramwajowej. 13 września walczyła wzdłuż ul. 29-listopada, Gipsowej i Zadworzańskiej z niemieckimi patrolami oraz dywersją ukraińską, a 14 września wysunięty pluton został zniszczony w walce z oddziałem niemieckim. 4 kompania strzelecka w dniach 13-14 września walczyła na cmentarzu Janowskim, a następnie na Górze Stracenia, wchodząc w skład odcinka ppłk. Brzezińskiego. 5 kompania strzelecka walczyła na odcinku południowym ppłk. Mrozka w rejonie Parku Towarzystwa Ruch na Wulce. 2 kompania ckm zajmowała ul. Borkowskich. W pierwszych dniach batalion nie miał łączności z dowództwem macierzystej dywizji, ponieważ dowództwo pułku nie miało podległych sobie batalionów. Dowódca dywizji płk dypl. Jarosław Szafran rozkazał ppłk Piotrowi Parfinowiczowi przygotowanie natarcia na wzgórza w rejonie Zboisk i Hołoska Wielkiego. Część pododdziałów pułkowych stacjonowała w rejonie Ossolineum, a część w Majerówce. W nocy z 17 na 18 września do Lwowa dotarła kompania zwiadu 205 pp. Od 19 września dowódca 35 DP rez. przeprowadził reorganizację w swojej dywizji. Dowódcy 205 pp, oprócz własnego batalionu II/205 pp, podporządkowano bataliony II/207 pułku piechoty oraz III/207 pp (którego dowództwo pułku nie dotarło do Lwowa). 19 września o godz. 14.00 zgrupowanie 35 DP rez. pod dowództwem dowódcy piechoty dywizyjnej płk dypl. Lucjana Janiszewskiego przeprowadziło natarcie celem zdobycia Zboisk, wzg. 324, wzg. 325 oraz lasu na północ od sanatorium. Natarcie rozpoczęło się z okolic szosy żółkiewskiej w rejonie Lwów-Zniesienie. W pierwszym rzucie 205 pp nacierały oba bataliony 207 pp, a głównym celem natarcia pułku były wzg. 324 i Hołosko Wielkie. Dzięki silnemu wsparciu artylerii, natarcie zgrupowania do godz. 19.00 zdobyło Zboiska oraz cmentarz w Hołosku Wielkim w pobliżu cegielni Schleichera. Rano 20 września natarcie zostało zatrzymane kontratakiem oddziałów niemieckiej 1 Dywizji Górskiej, wspieranej czołgami. Oddziały okopały się, a w godzinach południowych zgrupowanie 35 DP rez. wycofano na pozycje wyjściowe natarcia. 21 września dokonano reorganizacji sił 35 DP rez. na odcinku zachodnim. Odcinek obrony „Wulecki” obsadził batalion II/205 pp, a jako odwód odcinka zachodniego wydzielono dowództwo oraz pododdziały pułkowe 205 pp z podporządkowanymi mu dwoma batalionami 207 pp. Tego dnia zakończono przezbrojenie kompanii ckm w nowe ckm wz.30. 21 września na odcinku zachodnim stan pułku wynosił: dowództwo, pododdziały pułkowe 15 oficerów i 310 szeregowych, II batalion 205 pp mjr Franciszka Krausa – 16 oficerów i 448 szeregowych (+ 5 kompania por. Korendo na odcinku południowym z 4 oficerami i 236 szeregowych). 22 września, na rozkaz dowództwa obrony Lwowa, nastąpiła kapitulacja załogi przed nadciągającymi od 19 września wojskami sowieckimi, podczas gdy wojska niemieckie wycofały się. 205 pp, pełniący funkcję załogi Lwowa, trafił do niewoli sowieckiej.
Batalion III/205 pp
III batalion pod dowództwem kpt. Jana Żmudzińskiego, po wyładowaniu z transportu kolejowego na stacji w Miłosnej, przeszedł na postój do lasów rembertowskich. Od 12 września, wraz z rezerwowym 103 batalionem strzelców mjr. Stanisława Hankiewicza, został podporządkowany dowódcy Wołyńskiej Brygady Kawalerii, zabezpieczając jej postój z kierunku Mińska Mazowieckiego, zajmując pozycje na wschodnim skraju lasu zastowskiego (na zachód od Starej Miłosnej). 13 września o godz. 5.00 batalion wyruszył szosą na Dębe Wielkie, z zadaniem przeprowadzenia natarcia na Mińsk Mazowiecki. Ze względu na złe warunki drogowe, opóźnienia w marszu spowodowane zatłoczeniem dróg taborami wojskowymi oraz uchodźcami cywilnymi, akcja rozpoczęła się o godz. 12.00. Opóźnione bataliony III/205 pułku piechoty i 103 rezerwowy batalion strzelców, wsparte ogniem 15 baterii artylerii konnej, przystąpiły do natarcia, zajmując wieś Choszczówka o godz. 13.00. Dalsze natarcie doprowadziło do wyparcia obrony niemieckiej za tor kolejowy wzdłuż zachodniego skraju Mińska Mazowieckiego, jednak natarcie obu batalionów zostało zatrzymane silnym ogniem broni maszynowej. O godz. 15.00 niemiecki kontratak na Choszczówkę, mimo wsparcia obu batalionów przez baterię 3/2 dywizjonu artylerii konnej oraz 15 bak, doprowadził do odbicia miejscowości przez nieprzyjaciela. Batalion poniósł wysokie straty, szczególnie w kompaniach strzeleckich, w postaci poległych, rannych i zaginionych. Posiadane ckm Maxim wz. 1908 często zacinały się i psuły w trakcie walki, co uniemożliwiało skuteczne wsparcie. Batalion wycofał się pod osłoną zmroku. Nocą z 13 na 14 września III/205 pp wycofał się do Warszawy. Od 14 września wszedł w skład Odcinka Wschód gen. bryg. Juliusza Zulaufa w Dowództwie Obrony Warszawy. 14 września został włączony w skład zgrupowania 26 pułku piechoty ppłk dypl. Franciszka Węgrzyna, jako odwód dowódcy zgrupowania przy ul. Brukowej. Batalion bronił Utraty na warszawskiej Pradze aż do kapitulacji stolicy 28 września.
Organizacja wojenna i obsada personalna 205 pp
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Rzeszów 1989, wyd. II, ISBN 83-03-02830-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
Andrzej Wesołowski, Tadeusz Zawadzki: 35 Dywizja Piechoty Rezerwowa. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. Tom 33. Warszawa: Edipersse Polska S.A., 2018. ISBN 978-83-7945-423-5.
Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 1: Dokumenty 1-16 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-64-8.
Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 2: Dokumenty 17-22 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-65-5.