201 Batalion Schutzmannschaft (niem. Schutzmannschaftsbataillon 201) to jednostka policyjna Schutzmannschaft, która została utworzona 21 października 1941 roku we Frankfurcie nad Odrą i rozformowana 6 stycznia 1943 roku w Mohylewie. W skład batalionu weszli byli ukraińscy żołnierze batalionów Roland i Nachtigall.
Historia
Po uzyskaniu informacji o aresztowaniu przez Niemców członków rządu Jarosława Stećki, żołnierze batalionu „Nachtigall” zaczęli głośno domagać się ich uwolnienia lub wycofania batalionu z frontu. Roman Szuchewycz złożył oświadczenie do Oberkommando der Wehrmacht, że w tej sytuacji oddziały te nie mogą pozostać w strukturach armii niemieckiej. 30 lipca Wilhelm Canaris zdecydował o rozwiązaniu batalionu. 13 sierpnia 1941 roku batalion został wycofany z walk i przez Kraków (gdzie go rozbrojono) przetransportowany do Neuhammer, a następnie do Frankfurtu nad Odrą, gdzie skierowano również Batalion „Roland”.
1 grudnia 1941 roku policjanci batalionu podpisali roczny kontrakt na służbę policyjną. Służba była dobrowolna, a jedynie 15 członków Nachtigalla i Rolanda (w sumie około 650) odmówiło podpisania kontraktów, co skutkowało natychmiastowym wysłaniem ich do obozów pracy. Dowódcą batalionu w grudniu 1941 roku został kapitan Ordnungspolizei Wilhelm Mocha, jego zastępcą mjr Jewhen Pobihuszczyj, a dowódcą 1 kompanii – kpt. Roman Szuchewycz. Dowództwo 2 kompanii objął por. Mychajło Brygider (Бригідер), a kolejnymi kompaniami dowodzili por. Sydor i por. Pawłyk.
16 marca 1942 roku batalion liczący 650 policjantów otrzymał rozkaz wymarszu na wschód (wyruszył z Frankfurtu 19 marca) i został skierowany na tereny obecnej Białorusi, gdzie zastąpił łotewski batalion policyjny. Batalion wchodził w skład 62. pułku 201. Dywizji Ochronnej, który od lipca 1942 roku był podporządkowany SS-Obergruppenführerowi Erichowi von dem Bach-Zelewskiemu, Dowódcy SS i Policji w strefie Grupy Armii „Środek”. Do zadań batalionu należała ochrona obiektów (mostów, sztabów itp.) oraz walka z radziecką partyzantką w charakterze jednostki policyjno-pacyfikacyjnej. Rozdzielono go między 12 umocnionych punktów na terenie o powierzchni około 2400 km². 2 kompania por. Brygidera została przydzielona do ochrony sztabu w Borowkach. W trakcie 9-miesięcznych walk żołnierze batalionu zlikwidowali około 2000–2500 radzieckich partyzantów, ponosząc straty w wysokości 49 zabitych i 40 rannych.
Z uwagi na stosunek strat (40:1), zarówno Grzegorz Motyka, jak i Per Anders Rudling wskazują, że ofiarą batalionu mogli paść także cywile. Kwestia ewentualnych działań batalionu w pacyfikacji białoruskich wsi pozostaje niejasna, ponieważ dostępne źródła nie zawierają informacji na ten temat. Zgodnie z opinią Pera Rudlinga, powojenne wspomnienia ukraińskich weteranów 201 Batalionu Schutzmannschaft nie dostarczają wielu szczegółów dotyczących działalności batalionu, w tym lokalizacji w czasie działań na Białorusi, co utrudnia powiązanie jednostki z konkretne zbrodniami popełnionymi na ludności cywilnej. Według Rudlinga, rzekome działania anty-partyzanckie były w rzeczywistości kampanią zagłady, a w raportach pod pojęciem „bandytów” znajdowały się także rozstrzelane osoby żydowskie.
Ołeksij Martynow, ukraiński politolog rosyjskiego pochodzenia, oraz historyk Adolf Kondracki zwracają uwagę, że Batalion 201 uczestniczył w represyjno-pacyfikacyjnych akcjach na Wołyniu i Białorusi, popełniając zbrodnie na żydowskiej, białoruskiej i ukraińskiej ludności cywilnej. Obaj obwiniają batalion o pacyfikację ukraińskiej wsi Kortelisy (22 września 1942), twierdząc, że jego żołnierze spalili żywcem 2875 osób. W historiografii powszechnie uznaje się, że sprawcami zbrodni w Kortelisach była zapasowa kompania policyjna Nürnberg z III batalionu 15 Pułku Policyjnego SS. W ramach tej samej akcji pacyfikacyjnej ucierpiały również sąsiadujące wsie Borki, Zabłocie i Borysówka.
Frank Golczewski z Uniwersytetu w Hamburgu, opisując działania 201 Batalionu Schutzmannschaft, stwierdził, że polegały one na walce z partyzantami oraz mordowaniu Żydów, jednak jak zauważył Per Rudling, nie podał źródła tej informacji.
W grudniu 1942 roku większość policjantów odmówiła przedłużenia rocznego kontraktu. Batalion został skierowany do Mohylewa, gdzie 6 stycznia 1943 roku został rozformowany. Policjanci-Ukraińcy zostali w grupach (od 5 grudnia do 14 stycznia) przewiezieni pod eskortą do Lwowa (Roman Szuchewycz uciekł z konwoju) i tam zwolnieni. Otrzymali wtedy informację o formowaniu nowej jednostki w Lublinie, ale ta wiadomość nie wzbudziła ich zainteresowania. Za męstwo w walkach na Białorusi odznaczeni zostali por. Brygider oraz chorążowie Małyj i Herzig.
Większość byłych policjantów przeszła do podziemia, wstępując w szeregi Ukraińskiej Powstańczej Armii, a część z nich później zasiliła kadry 14 Dywizji Grenadierów SS.
W 1980 roku żyło jeszcze 201 weteranów 201 Batalionu Schutzmannschaft, natomiast w 2004 roku – tylko 4.
Zobacz też
Ukraińskie bataliony Schutzmannschaft
Przypisy
Bibliografia
Philip W. Blood – „Siepacze Hitlera”, Warszawa 2008, ISBN 978-83-11-11326-8.
201 Batalion Schutzmannschaft w: I. К. Патриляк, Військова діяльність ОУН(Б) у 1940–1942 роках. Університет імені Шевченко \Ін-т історії України НАН України, Київ 2004, s. 368–390, wersja elektroniczna (język ukraiński).