2001: Odyseja kosmiczna
2001: Odyseja kosmiczna (oryg. 2001: A Space Odyssey) to powieść z gatunku fantastyki naukowej autorstwa brytyjskiego pisarza Arthura C. Clarke’a, która miała swoją premierę w 1968 roku. Książka została częściowo oparta na kilku wcześniejszych opowiadaniach autora, głównie na Posterunku (The Sentinel) oraz Encounter in the Dawn. Pierwsze polskie tłumaczenie, wykonane przez Jędrzeja Polaka, ukazało się w 1990 roku, a kolejny przekład, autorstwa Radosława Kota, został opublikowany pod tytułem Odyseja kosmiczna 2001.
Historia powstania powieści
Powieść została stworzona we współpracy ze Stanleyem Kubrickiem podczas prac nad scenariuszem do filmu o tym samym tytule. Wiedząc, że tworzenie scenariusza będzie dla Clarke’a czasochłonnym i monotonnie zajęciem, Kubrick zasugerował, aby najpierw skupił się na napisaniu książki. Większą część tekstu Clarke stworzył w hotelu Chelsa, w pokoju 1008. Ostateczna wersja dzieła musiała zostać zatwierdzona przez Kubricka, który chciał, aby film zadebiutował przed premierą powieści. Ostatecznie książka została wydana w USA pod koniec czerwca 1968 roku, niecałe trzy miesiące po premierze filmu.
Fabuła
Akcja powieści rozpoczyna się w epoce prehistorycznej, a następnie przenosi się do roku 1999. Oba te okresy łączy tajemniczy Monolit, który najpierw odkrywają praprzodkowie ludzi na Ziemi (to dzięki jego tajemniczemu wpływowi małpoludy po raz pierwszy użyły narzędzi), a następnie w 1999 roku ludzie odnajdują go w kraterze Tycho na Księżycu. W chwili drugiego odkrycia Monolit emituje sygnał radiowy w kierunku Japeta, jednego z księżyców Saturna. W związku z tym półtora roku później (w 2001 roku) wyrusza ziemska ekspedycja w kierunku tej planety na pokładzie statku Discovery One. Statek jest kontrolowany przez sztuczną inteligencję, komputer HAL 9000, któremu zabroniono ujawniać astronautom prawdziwego celu misji. Komputer postrzega ludzi jako przeszkodę w realizacji swoich zadań. Głównym wątkiem powieści stają się zmagania astronautów z HALem. Ostatecznie David Bowman, ostatni członek załogi, dociera do układu Saturna i odkrywa drugi Monolit. Wówczas zostaje porwany przez nieznaną siłę i przeniesiony w odległe zakątki kosmosu.
W filmie o tym samym tytule drugi Monolit znajduje się w układzie Jowisza, co jest zmienione w kolejnych powieściach cyklu.
Wydania
W tłumaczeniu Jędrzeja Polaka:
- 2001: Odyseja kosmiczna, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1990, ISBN 83-210-0787-2 (w serii Ze Słoneczkiem)
- 2001: Odyseja kosmiczna, Świat Książki, Warszawa 1995, ISBN 83-7129-106-X
- 2001: Odyseja kosmiczna, Amber, Warszawa 1997, ISBN 83-7169-418-0 (w serii Wielkie Serie SF)
- 2001: Odyseja kosmiczna, Vis-à-vis Etiuda, Kraków 2008, ISBN 978-83-89640-94-9
- Odyseja kosmiczna, Vis-à-vis Etiuda, Kraków 2012, ISBN 978-83-7858-015-7 (wydanie zbiorcze)
W tłumaczeniu Radosława Kota:
- Odyseja kosmiczna 2001, REBIS, Poznań 2022, ISBN 978-83-8188-496-9 (w serii Wehikuł Czasu)