20 złotych 1925 Polonia

20 złotych 1925 Polonia to moneta próbna z okresu złotowego II Rzeczypospolitej, stworzona na podstawie projektu Antoniego Madeyskiego, który zdobył drugie miejsce w konkursie ogłoszonym w 1925 roku na projekt złotych monet polskich planowanych do wprowadzenia do obiegu w ramach reformy walutowej przeprowadzonej przez Władysława Grabskiego.

Rys historyczny

W jednym z aktów prawnych, które poprzedzały reformę Władysława Grabskiego, a mianowicie w dekrecie Prezydenta RP z dnia 20 stycznia 1924 roku, przewidziano wybicie 3100 złotych z jednego kilograma stopu złota próby 900 (tj. 9/31 grama czystego złota na 1 złoty), w takich nominałach jak: 10, 20, 50 i 100 złotych. Dnia 26 maja 1924 roku Minister Skarbu wydał rozporządzenie, które określało wzory 13 monet o nominałach od 1 grosza do 100 złotych, w tym czterech złotych nominałów, dla których przyjęto wspólny wzór awersu autorstwa Antoniego Madeyskiego (zawierającego także nominał) oraz wspólny rewers z klęczącym rycerzem, stworzony przez Tadeusza Breyera.

Pomimo wprowadzonego w 1924 roku rozporządzenia, na początku 1925 roku Mennica Państwowa ogłosiła nowy konkurs na projekt złotych monet obiegowych. Zwyciężczynią tego konkursu została Zofia Trzcińska-Kamińska, której projekt posłużył do bicia złotych bulionowych 20-złotówek z wizerunkiem Bolesława Chrobrego od 1926 roku. Drugie miejsce zajęła koncepcja Antoniego Madeyskiego, przedstawiająca profil kobiecej głowy w chuście i wieńcu z koniczyny na tle kłosów pszenicy, która miała symbolizować Polonię – personifikację Polski.

Projekt rewersu autorstwa Antoniego Madeyskiego został wybity przez Mennicę Państwową w formie próbnej 20-złotówki z datą „1925”, bez napisu „PRÓBA” oraz znaku mennicy w Warszawie.

W latach trzydziestych XX wieku z projektu Madeyskiego korzystano przy tworzeniu monet obiegowych: 2, 5 oraz 10 złotych.

Awers

Na awersie monety umieszczono godło – orła w koronie, a poniżej znajduje się napis „20 ZŁOTYCH 20”. Design awersu zgadza się z zatwierdzonym w 1924 roku projektem Antoniego Madeyskiego.

Rewers

Rewers monety przedstawia lewy profil głowy kobiety w wieńcu, na tle promieni słonecznych w formie zboża. W górnej części znajduje się otok z napisem: „RZECZPOSPOLITA POLSKA”, a w dolnej części z lewej strony widnieje „1925 R.”, z prawej zaś, małymi literami, „ANT. MADEYSKI”. Rewers został wykonany zgodnie z nagrodzonym w 1925 roku projektem Antoniego Madeyskiego.

Opis

Moneta została wybita z gładkim rantem, na krążku o średnicy 21 mm. W drugim dziesięcioleciu XXI wieku znane są jej różne odmiany, w tym:

brąz (nakład 105 sztuk, masa 4,56–5,85 grama),
srebro (nakład 12 sztuk, masa 4,32 grama),
miedź (nakład 10 sztuk, masa 4,44–4,57 grama),
złoto (nakład 5 sztuk, masa 5,93–6 gramów).

W okresie międzywojennym w społeczeństwie utrwaliła się opinia, że kobieta na rewersie to królowa Jadwiga, ponieważ Madeyski stworzył także jej sarkofag dla katedry wawelskiej. Według tradycji w rodzinie artysty, w wizerunku tym zawarł idealizowany portret swojej siostrzenicy, Wandy Syrokomskiej-Petraźyckiej. Inne źródła sugerują, że modelką mogła być Janina Żółtowska, która odwiedziła Madeyskiego w jego rzymskiej pracowni przed I wojną światową. Być może związek artysty z Żółtowską był jednym z powodów, dla których w 1925 roku wziął udział w konkursie na projekt polskiej monety, w którym uwiecznił jej urodę w profilu podobnym do królowej Jadwigi. Dlatego w powszechnej opinii mogło być wiele prawdy w stwierdzeniu, iż na monecie widniała głowa królowej Polski.

Na koniec drugiego dziesięciolecia XXI wieku, spośród znanych monet II Rzeczypospolitej, 20-złotówka próbna Polonia jest:

jedną z trzech próbnych monet 20-złotowych, obok:
20 złotych 1925 Bolesław Chrobry,
20 złotych 1924 Monogram RP,
jednym z pięciu nominałów z rewersem Polonia autorstwa Antoniego Madeyskiego, obok:
próbnej 1 złoty 1932 Polonia,
obiegowej 2 złote wzór 1932 Polonia,
obiegowej 5 złotych wzór 1932 Polonia,
obiegowej 10 złotych wzór 1932 Polonia,
jedną z siedmiu monet będących efektem przygotowań Mennicy Państwowej do wprowadzenia złotych monet obiegowych przewidzianych przez reformę Władysława Grabskiego, obok:
10 złotych 1925 Profile kobiety i mężczyzny – projektu Antoniego Madeyskiego,
10 złotych 1925 Bolesław Chrobry projektu Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej,
20 złotych 1924 Monogram RP projektu T. Załuskiego,
20 złotych 1925 Bolesław Chrobry – projektu Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej,
50 złotych 1924 Klęczący rycerz – projektu Tadeusza Breyera oraz
100 złotych 1925 Mikołaj Kopernik – projektu Stanisława Szukalskiego.

Na początku XXI wieku Mennica Polska, w ramach serii „240 lat Mennicy Polskiej – Repliki monet polskich według projektów z okresu międzywojennego”, wydała blister, który zawierał cztery pozłacane repliki złotych monet II Rzeczypospolitej, z awersami zgodnymi z rozporządzeniem Ministra Skarbu z 1924 roku zatwierdzającym wzory polskich monet obiegowych oraz rewersem „Polonia” autorstwa Antoniego Madeyskiego. Numizmat 20-złotówki z tego blistra jest de facto repliką próby 20 złotych 1925 Polonia.