20 Pułk Piechoty Ziemi Krakowskiej (20 pp) to jednostka piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
5 listopada 1918 roku z Opawy do Krakowa przybył „batalion uzupełniający” pod dowództwem płk. Ignacego Pika, składający się z żołnierzy narodowości polskiej z cesarskiego i królewskiego 16 pułku strzelców. W drugiej połowie listopada do Krakowa wróciły dwa bataliony 16 pułku strzelców z Ukrainy. Wszystkie te pododdziały zostały włączone do batalionu zapasowego 4 pułku piechoty Legionów.
W styczniu 1919 roku, po przeniesieniu batalionu zapasowego 4 pułku piechoty Legionów do Jabłonny, rozpoczęto organizację Pułku Ziemi Krakowskiej.
4 kwietnia 1919 roku Minister Spraw Wojskowych, generał porucznik Józef Leśniewski, przyznał Pułkowi Ziemi Krakowskiej numer „20” oraz nazwę wyróżniającą „Ziemi Krakowskiej”. Ustalono również Kraków jako stałe miejsce postoju batalionu zapasowego 20 pułku piechoty i ustalono jego podległość pod Dowództwo Okręgu Generalnego Kraków.
W tym samym roku oddział został podporządkowany dowódcy 6 Dywizji Piechoty, wchodząc w skład XII Brygady Piechoty.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Krakowie.
Pułk w walce o granice
14 maja 1920 roku wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego przeszły do ofensywy.
26 maja 1920 roku sowiecka ofensywa na całym froncie zaczęła tracić impet.
Na południowy wschód od jeziora Narocz 6 Dywizja Strzelców walczyła z polską XI Brygadą Piechoty, nie mogąc przełamać jej obrony, sama przeszła do defensywy.
Inicjatywę przejęła strona polska.
20 pułk piechoty, który do tej pory bronił frontu po obu stronach linii kolejowej Mołodeczno – Połock, wespół z batalionem szturmowym 17 Dywizji Piechoty oraz kompaniami 12 pułku piechoty przeprowadził trzy wypady na Jelnicę, biorąc około 200 jeńców oraz zdobywając 9 ckm.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Virtuti Militari
Pułk w okresie pokoju
W okresie międzywojennym 20 pułk piechoty stacjonował w garnizonie Kraków, w ramach Okręgu Korpusu Nr V, wchodząc w skład 6 Dywizji Piechoty.
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił i zatwierdził dzień 26 maja jako datę święta pułkowego, które obchodziło się w rocznicę boju pod Zamoszem stoczonego w 1920 roku.
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty wprowadzono organizację piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w ramach której w Wojsku Polskim ustanowiono trzy typy pułków piechoty. 20 pułk piechoty zaklasyfikowano do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”), a co roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów i 1500 podoficerów oraz żołnierzy. W zimie posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, a latem dwa bataliony poborowych oraz batalion starszego rocznika.
Po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.
Pułk pełnił również rolę jednostki mobilizującej. Zgodnie z uzupełnionym planem „W”, który wszedł w życie 15 maja 1939 roku, miał sformować w mobilizacji niejawnej:
w grupie jednostek oznaczonych kolorem brązowym, podgrupa 20:
- kompanię km plot. typ B nr 53,
- kompanię km plot. typ B nr 54,
w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:
- 20 pułk piechoty,
- kompanię asystencyjną nr 151,
- kompanię kolarzy nr 54 dla 6 DP,
- park intendentury typ I nr 501 dla 6 DP,
- kompanię sanitarną nr 501 dla 6 DP.
Ponadto pułk był odpowiedzialny, pod względem materiałowym, za mobilizację dowództwa 6 Dywizji Piechoty, kompanii łączności 6 DP, Komendy Rejonu Uzupełnień Kraków Miasto oraz Kadry Zapasowej Piechoty Kraków.
23 sierpnia 1939 roku zarządzono mobilizację jednostek „brązowych” oraz jednostek „żółtych” na terenie Okręgu Korpusu Nr V, a początek mobilizacji wyznaczono na godzinę 6.00 następnego dnia.
Pułk w kampanii wrześniowej 1939
Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w składzie 6 Dywizji Piechoty.
3 września 1939 z nadwyżek pułku zaimprowizowano 4 batalion forteczny dla Obszaru Warownego „Kraków”. 11 września 1939 w rejonie Ździar baon forteczny por. Andrzeja Krawca został włączony do II/20 pp.
Mapy bitew 1939
Symbole pułkowe
Sztandar
5 maja 1924 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zatwierdził wzór chorągwi 20 pułku piechoty.
18 maja 1924 roku na rynku krakowskim Prezydent Rzeczypospolitej, Stanisław Wojciechowski, wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez komitet obywatelski Krakowa, na czele z ś.p. Włodzimierzem Tetmajerem, Wincentym Wodzińskim oraz prezydium miasta.
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem chorągwi pułkowej w piechocie, określonym w Ustawie z dnia 1 sierpnia 1919 roku o godle i barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Chorągiew miała kształt kwadratu o boku jednego metra, składała się z płata, drzewca, głowicy i szarfy. Drzewce zwieńczone były głowicą, która składała się z podstawy i orła. Na podstawie umieszczono numer pułku „20”.
Po bitwie pszczyńskiej ppor. Skocz, na polecenie dowódcy pułku, przewiózł sztandar do Krakowa i przekazał mjr. Tadeuszowi Rybce z Ośrodka Zapasowego 6 DP. 8 listopada 1939 roku, w obozie Călimănești, major Rybka przekazał sztandar (bez drzewca) pułkownikowi Lichtarowiczowi. Ambasada RP w Bukareszcie wyekspediowała płat sztandaru do Francji. Po kampanii francuskiej w 1940 roku sztandar ewakuowano do Wielkiej Brytanii i zdeponowano w Muzeum w Banknock. Obecnie sztandar znajduje się w zbiorach Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
Odznaka pamiątkowa
18 maja 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 20 pułku piechoty. Odznaka o wymiarach 41×32 mm ma kształt stylizowanego krzyża o złamanych w lewo ramionach pokrytych granatową emalią ze złoconymi krawędziami. Na ramionach krzyża umieszczono numer oraz inicjały „20 PP ZK”. W centrum odznaki znajduje się tarcza w kształcie rombu z wizerunkiem kopca Kościuszki, na tle murów fortecznych cyzelowanych w srebrze, ze złoceniami. Odznaka oficerska jest dwuczęściowa, wykonana w srebrze, złocona. Na rewersie znajduje się próba srebra 800, imiennik grawera JT oraz numer. Wykonawcą odznaki był Józef Trębacz z Krakowa.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku
płk Ignacy Pick (do 9 III 1919 → dowódca XI BP)
płk Wacław Pażus (8 I – 3 II 1920)
płk Emanuel Hohenauer de Charlenz (10 III – 12 VI 1919)
płk Ignacy Pick (13 VI – 16 XII 1919)
ppłk Marian Wąsowicz (19 XII 1919 – 21 I 1920)
płk Aleksander Pietkiewicz (21 I – 25 V 1920)
mjr Antoni Lisowski (25 V – 27 VI 1920)
mjr Teodor Iwaniszyn (27 VI – 23 VII 1920)
mjr Antoni Lisowski (24 VII – 13 VIII 1920)
ppłk piech. Stanisław Schuster-Kruk (od 14 VIII 1920)
ppłk Henryk Madurowicz (w. z., † 25 VI 1921)
ppłk / piech. piech. Stanisław Schuster-Kruk (do 28 I 1931 → dowódca Brygady KOP „Wilno”)
ppłk / płk piech. Kazimierz Brożek (28 I 1931 – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
mjr piech. Edmund Żelawski (p. o. 10 VII 1922 – 1924)
ppłk piech. Franciszek Tomek (22 V 1925 – 26 IV 1928 → praktyka poborowa w PKU Kraków Miasto)
ppłk piech. Edmund Effert (26 IV 1928 – 12 III 1929 → p.o. komendanta PKU Grodno)
mjr / ppłk dypl. piech. Leopold Gebel (12 III 1929 – 26 III 1931 → szef wydziału w Biurze Og. Adm. MSWojsk.)
ppłk dypl. piech. Józef Jan Stanisław Sierosławski (15 V 1931 – III 1932 → szef wydziału w Oddziale I SG)
ppłk piech. Stanisław II Klementowski (15 VII 1932 – 26 I 1934)
ppłk dypl. piech. Karol Lenczowski (26 I 1934 stanowiska nie objął)
ppłk piech. Karol Chrobaczyński (od VI 1934)
ppłk piech. Franciszek Uhrynowicz (I – VIII 1939 → dowódca OZ 6 DP)
Żołnierze 20 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć między innymi w zbiorach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Upamiętnienie
W latach 1995–2001 tradycje pułku były kontynuowane przez 10 batalion desantowo-szturmowy Ziemi Krakowskiej, stacjonujący w Rząsce.
Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej „Wrzesień 39” dostępne jest pod adresem wrzesien39.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-09)].
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Andrzej Gładysz: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. 6 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Zdzisław, Grzegorz Kowalski: Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920 na łamach polskich fachowych periodyków wojskowych z lat 1919-1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-856-6.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Stanisław Wrona: Zarys historii wojennej 20-go pułku piechoty Ziemi Krakowskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.