20 Pułk Artylerii Lekkiej

20 Pułk Artylerii Lekkiej (20 pal) – jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Formowanie i walki

Pułk ma swoje korzenie w wydzieleniu z baterii zapasowej 1 pułku artylerii polowej w Lidzie, z której powstała bateria zapasowa 2 pułku artylerii polowej. Baterię tę przeniesiono do Wołkowyska. 11 maja 1920 roku rozpoczęto formowanie I i II dywizjonu. Do skompletowania drugiego dywizjonu wykorzystano dwie baterie z Grodna. W związku z pogarszającą się sytuacją na froncie, baterię zapasową przeniesiono do Sochaczewa, gdzie rozpoczęto przezbrajanie baterii w sprzęt francuski. Intensywne prace organizacyjne trwały nadal, a we wrześniu 1920 roku pułk dysponował 75 mm armatami francuskimi.

Kawalerowie Krzyża Walecznych

Pułk w okresie pokoju

1 listopada 1920 roku 2 pułk artylerii polowej został przekształcony w 20 pułk artylerii polowej. III dywizjon, składający się z dwóch baterii (7 i 8) pod dowództwem kapitana Adama Epsteina, formował się w Wyczerpach Dolnych (obecnie dzielnica Częstochowy).

31 grudnia 1931 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Józef Piłsudski zmienił nazwę 20 pułku artylerii polowej na 20 pułk artylerii lekkiej.

Święto pułkowe obchodzono 11 maja, w rocznicę sformowania pierwszych dowództw i baterii pułku.

W czasie pokoju 20 pal składał się z czterech dywizjonów. Wiosną 1939 roku w koszarach w Prużanie stacjonowało dowództwo pułku (ppłk Edmund Zimmer) z jego I zastępcą ppłk. Anastazym Makowskim oraz II i III dywizjonem haubic. W Baranowiczach stacjonowały I i IV dywizjon armat pod dowództwem II zastępcy pułku – ppłk. Karnowskiego.

W maju 1939 roku II/20 pal został przekształcony w 59 dywizjon artylerii lekkiej, a dotychczasowy IV dywizjon stał się II dywizjonem.

20 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

20 pułk artylerii lekkiej został zmobilizowany na podstawie planu mobilizacyjnego „W”, który obowiązywał od 30 kwietnia 1938 roku. Tabele mobilizacyjne 20 pal z tego okresu nie uwzględniały późniejszych zmian i poprawek. Mobilizację alarmową 20 pal przeprowadzono 23 marca 1939 roku w garnizonach w Baranowiczach i Prużanie, w grupach zielonej i czerwonej. W grupie zielonej w Baranowiczach zmobilizowano:

I dywizjon armat, w czasie od Z+20 do Z+40

W grupie czerwonej w Baranowiczach zmobilizowano:

IV dywizjon haubic, w czasie od A+26 do A+48
pluton parkowy uzbrojenia nr 902, w czasie A+48.

W garnizonie Prużana w grupie czerwonej zmobilizowano:

III dywizjon haubic, w czasie od A+28 do A+42,
dowództwo 20 pal i samodzielny patrol meteo nr 20, w czasie A+42,
II dywizjon armat, w czasie od A+30 do A+54,
warsztat taborowy nr 909, w czasie od A+50 do A+54
kolumnę taborową nr 911, w czasie od A+50 do A+54
kolumnę taborową nr 912, w czasie od A+50 do A+54

W trakcie powszechnej mobilizacji w jej I rzucie planowano zmobilizować do 5 dnia jej trwania baterię marszową 30 pal.

Mobilizację rozpoczęto 23 marca o godzinie 16:00; w obu garnizonach jeden dywizjon mobilizowano w koszarach, a drugi w pobliskich wioskach. Mobilizacja szeregowych przebiegła sprawnie, jednak większość oficerów rezerwy nie stawiła się, gdyż pochodziła głównie z terenu Okręgu Korpusu nr I, gdzie mobilizacja nie była zarządzona. Zabrakło specjalistów, takich jak puszkarze, rusznikarze, telefonisty, radiotelegrafiści oraz kowale. Napotkano także trudności z mobilizacją koni i wozów. Większość koni nie była podkuta, uprząż była niskiej jakości, a wozy jednokonne często były w złym stanie technicznym. Z powodu znacznych odległości komisji poboru koni i wozów od garnizonów, zmobilizowane konie i wozy dotarły z opóźnieniem. W magazynach brakowało hełmów, menażek, żabek do bagnetów oraz sprzętu optycznego, takiego jak busole, lornetki nożycowe, oraz kątomierze. Zabrakło również broni krótkiej dla oficerów i podoficerów. Do 25 marca dywizjony osiągnęły zdolność marszową.

Od 26 marca na stacjach kolejowych w Orańczycach i Baranowiczach rozpoczęto załadunek baterii i dywizjonów 20 pal do transportów kolejowych. Pułk odjeżdżał w rejon koncentracji 20 Dywizji Piechoty w okolicach Płońska. 28 marca dywizjony i baterie dotarły do stacji kolejowej w Płońsku, gdzie zostały wyładowane oraz przeszły do wsi Koziminy, Strachowo, Szumlin Strachowo. Dodatkowym utrudnieniem dla mobilizacji 20 pal było jednoczesne stawiennictwo rekrutów do odbycia służby wojskowej w garnizonach Baranowicze i Prużana. Po kilku dniach w nowym rejonie dyslokacji rozpoczęto szkolenie wcielonych rezerwistów, dołączono również brakujących oficerów i podchorążych rezerwy z terenu Warszawy i okolic. W kwietniu uzupełniono braki sprzętowe powstałe podczas mobilizacji. Na przełomie maja i czerwca poszczególne dywizjony transportem kolejowym wyjeżdżały na ostre strzelania na poligon Czerwony Bór. Strzelania odbywały się wspólnie z plutonami artylerii piechoty z różnych pułków piechoty 20 DP. W czerwcu i lipcu przeprowadzono częściową wymianę rezerwistów na nowych. Proces doszkalania rozpoczęto na nowo. Od 16 do 18 czerwca 20 pal został przegrupowany do lasów Ordynacji Opinogórskiej na północ od Ciechanowa, gdzie podjęto ćwiczenia taktyczne i długie marsze. Po 8 lipca pluton topograficzno-pomiarowy pułku oraz grupy zwiadów dywizjonowych i bateryjnych rozpoczęły wyjazdy w rejon przygraniczny, w okolice Mławy, wykonując pomiary topograficzne oraz wybierając punkty obserwacyjne i stanowiska ogniowe. 15 lipca przeprowadzono reorganizację 20 pal, dostosowując jego strukturę do obowiązujących standardów i poprawek w planie mobilizacyjnym. Wydzielono z pułku II dywizjon, przekształcając go w samodzielny 59 dywizjon artylerii lekkiej. IV dywizjon haubic stał się II dywizjonem haubic 20 pal. 59 dal pozostał pod dowództwem artylerii dywizyjnej 20 DP. 20 lipca 20 pal z 59 dal, wraz z całą 20 DP, przegrupowano w okolice Mławy i Rzęgnowa, gdzie rozpoczęto prace fortyfikacyjne oraz budowę stanowisk ogniowych i punktów obserwacyjnych. 15 sierpnia dowództwo pułku objął ppłk Kazimierz Weryński, zastępując odchodzącego na emeryturę ppłk Edwarda Zimmera. 20 sierpnia w 20 pal i 59 dal ogłoszono pogotowie bojowe, dokonując również ostatecznego uzupełnienia stanów i wyposażenia. 29 sierpnia pułk zajął stanowiska bojowe.

20 pal miał za zadanie wspierać ogniem artylerii główne siły 20 DP, w postaci 78 pułku piechoty i 80 pułku piechoty na „pozycji mławskiej” w obronie odcinka: Turza, Mławka, Piekiełko, Uniszki Zawadzkie, Windyki. I i III dywizjony, pod dowództwem ppłk. Kazimierza Weryńskiego, stanowiły grupę bezpośredniego wsparcia 80 pp. I dywizjon armat zajął stanowiska ogniowe przed lasem mławskim, około 2,5 km na północny wschód od Mławy. Jego zadaniem było wsparcie ogniowe dla batalionu I/80 pp. Punkt obserwacyjny znajdował się na wzgórzu 184,7. III dywizjon haubic zajął stanowiska ogniowe przed lasem mławskim po obu stronach drogi Mława-Kuklin, wspierając bataliony II/80 pp i III/80 pp. Punkt obserwacyjny znajdował się na wzgórzu 163,0 pod lasem Uniszki Gumowskie. II dywizjon haubic i 78 dywizjon artylerii lekkiej (haubic) stanowiły grupę bezpośredniego wsparcia 78 pp pod dowództwem mjr. Teofila Chciuka. II/20 pal zajął stanowiska ogniowe w pobliżu wsi Studzieniec, Łomna i Stara Wólka. Punkty obserwacyjne umieszczono na północno-wschodnich i zachodnich zboczach wzgórza 190,0, na wzgórzu w okolicy młyna wodnego na rzece Mławce we wsi Ruda oraz na wzgórzach nad Mławką w odległości do 500 m od folwarku Zimnocha.

Działania bojowe

Udział w bitwie pod Mławą

W kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w składzie macierzystej 20 Dywizji Piechoty w Armii „Modlin”. 1 września o godzinie 4:40 niemiecka artyleria rozpoczęła ostrzał stanowisk obronnych na „pozycji mławskiej”. O godzinie 5:45 niemiecka artyleria rozpoczęła dwugodzinną nawałę ogniową na główną linię obrony 20 DP. W odpowiedzi, około godziny 6:30, po ustąpieniu porannej mgły, dywizjony grup artylerii 20 DP otworzyły ogień, ostrzeliwując rejony Kuklina i Białut. Około godziny 8:00 niemiecka artyleria zaczęła wstrzeliwać się w pozycje polskiej artylerii. Równocześnie rozpoczęło się natarcie niemieckiej piechoty. Silny ostrzał obezwładnił punkt obserwacyjny 3 baterii, gdzie ranny został ppor. rez. Seweryn Bilicki oraz trzech kanonierów; wszyscy dostali się do niewoli niemieckiej. Również na punkcie obserwacyjnym 1 baterii rany odniósł jeden z podchorążych. Poranne natarcie niemieckiej piechoty zostało jednak odparte.

Około godziny 12:30 niemiecka piechota, wspierana przez 45 czołgów, uderzyła na pozycje obronne batalionu I/80 pp. W odparciu tego natarcia brały udział baterie 2/20 pal i 3/20 pal, które wystrzeliły około 120 pocisków; następnie włączyła się do walki reszta armat I dywizjonu. Oddziały niemieckie wycofały się do wsi Uniszki Zawadzkie, z której prowadziły walkę ogniową z 80 pp; zacięta walka trwała przez cały dzień. O godzinie 22:00 20 pal i 20 dywizjon artylerii ciężkiej przeprowadziły półgodzinną nawałę ogniową na Uniszki Zawadzkie, zmuszając oddziały niemieckie do wycofania się z płonącej wsi. W godzinach porannych 1 września na wysuniętą czatę Iłowo, składającą się z kompanii I batalionu 78 pp oraz plutonu 6 baterii haubic, wyszło natarcie niemieckiej piechoty. Silny ostrzał plutonu haubic powstrzymał to natarcie. Po intensywnym ostrzale pozycji czaty przez artylerię niemiecką, pluton haubic z 6 baterii wraz z kompanią piechoty wycofał się na główną linię obrony. Na pozycje batalionu I/78 pp w godzinach 15:00 – 17:00 niemiecka artyleria przeprowadziła nawałę ogniową, po czym natarcie przeprowadził niemiecki batalion piechoty, który został ostrzelany przez ciężki ogień artylerii II dywizjonu haubic. Ostrzał II/20 pal doprowadził do znacznych strat w niemieckim batalionie szturmującym pozycje I/78 pp. Niemiecki batalion, rozbity przez ostrzał, wycofał się do pobliskich lasów. Podczas walk tego dnia z 20 pal polegli między innymi: kpt. Zbigniew Jan Parys, ppor. Seweryn Bilicki, ppor. Walenty Toruński, ppor. rez. Franciszek Biłejczuk.

2 września o świcie niemiecka piechota podjęła kolejne natarcie na pozycje 80 pp, które zostało odparte przy wsparciu dywizjonów 20 pal. W południe, z rejonu Windyk, wyszło niemieckie natarcie piechoty z około 30 czołgami na pozycje 80 pp. Zaporę ogniową najpierw wykonała 1/20 pal, a potem całością I/20 pal. W wyniku tego niemieckie natarcie zostało odparte, a 7 czołgów unieruchomionych. Nocą z 2 na 3 września, na żądanie 92 kompanii kolarzy (sygnał czerwona rakieta), 1 bateria armat wykonała ogień zaporowy w rejonie Błot Niemyje. Na odcinku obrony 78 pp, 4 bateria haubic rozbiła niemiecką baterię artylerii na stanowiskach ogniowych w rejonie wsi Piekiełko. Kolejne niemieckie natarcie miało miejsce około godziny 12:00 na styku obrony batalionów I/80 pp i I/78 pp; zostało ono odparte przez ostrzał dywizjonu II/20 pal oraz baterii 1/20 dac. Dwa kolejne natarcia na tym odcinku o godzinie 14:00 i 18:00 zostały odparte dzięki skutecznemu ostrzałowi 20 pal. Grupa artylerii mjr. Teofila Chciuka prowadziła ostrzał na żądanie piechoty 78 pułku, zadając duże straty oddziałom niemieckim. W ciągu dnia 2 września grupa mjr. Chciuka rozbiła trzy baterie niemieckiej artylerii. 20 pal w tym dniu poniósł także ciężkie straty; polegli: kpt. Rudolf Lipensky, por. Józef Miłkowski, ppor. Stanisław Tracewski, ppor. rez. Karol Michejda oraz kilku kanonierów; rany odniosło wielu podoficerów i kanonierów.

3 września od świtu niemiecka artyleria ostrzeliwała stanowiska na odcinku mławskim, z czasem coraz intensywniej. Artyleria dywizjonów podległych 20 DP, w tym 20 pal, prowadziła pojedynek ogniowy z niemieckimi bateriami, wielokrotnie zmuszając je do zmiany stanowisk. Od południa rozpoczęło się bombardowanie pozycji obronnych, w tym artylerii, przez lotnictwo niemieckie. Bombardowania zniszczyły punkty obserwacyjne, stanowiska ogniowe i zerwały sieć łączności. O godzinie 17:00 niemiecka piechota przystąpiła do natarcia, które zostało zatrzymane na liniach obrony lub odparte kontratakami odwodów. Szczególnie atakowano pozycje batalionów I/78 pp, I/80 pp i III/80 pp. 20 pal w pełni wspierał obronę batalionów 78 pp i 80 pp, a oddziały piechoty, wspierane przez artylerię, utrzymały główną linię obrony.

Walki odwrotowe

4 września o godzinie 2:00 oddziały artylerii rozpoczęły odwrót. I dywizjon armat zajął stanowiska ogniowe w rejonie Szydłowa, aby osłonić wycofujący się 79 pp wraz z 59 dal. O godzinie 5:30 na Szydłowo wyszło niemieckie natarcie od strony Stupska. II batalion 79 pp, przy wsparciu 1 i 3 baterii 20 pal, zatrzymał niemieckie natarcie, odrzucając kontratakiem niemieckie oddziały z pomocą obu baterii I dywizjonu w rejonie wsi Giednia i Tyszki-Bregendy. W tym rejonie kontratak II/79 pp został zatrzymany pod silnym ogniem niemieckiej artylerii. O godzinie 8:00 II batalion rozpoczął odwrót; razem z nim odwrót rozpoczął I dywizjon, rozczłonkowany na poszczególne działony, przez Niedzbórz i Glinojeck. W trakcie walk pod Stupskiem 3 bateria utraciła armatę. Przed godziną 7:00, wycofujące się spod Mławy w kolumnie głównej 20 DP, II i III dywizjony 20 pal, w rejonie Szydłówka, zostały zaatakowane przez oddziały niemieckie. Na rozkaz dowodzącego tą częścią kolumny mjr. Bronisława Schlichtingera, II dywizjon haubic rozwinął się do ognia na wprost i wsparł kontratak batalionu I/80 pp, zmuszając oddziały niemieckie do odwrotu.

O godzinie 7:30 baterie II dywizjonu zajęły stanowiska ogniowe we wsiach Zdroje, Wyszynkach i Wiśniewie. Około godziny 9:00 II/20 pal został zaatakowany przez lotnictwo niemieckie. O godzinie 11:00 dywizjon II/20 pal podjął dalszy marsz przez Żurominek, Sułkowo do Unikowa. W wyniku bombardowania stracił zabite konie, w efekcie czego pozostawił dwie haubice. III/20 pal maszerował w kolumnie artylerii 20 DP, pod dowództwem ppłk. Kazimierza Weryńskiego, przez Żurominek i Sułkowo. O godzinie 8:00 dotarł do lasów opinogórskich, gdzie 9/20 pal, podczas zajmowania stanowisk ogniowych, została ostrzelana przez niemiecką artylerię i straciła jedną haubicę. Od przedpołudnia 20 pal i inne oddziały artylerii podległe 20 DP kierowały się w rejon Glinojecka, aby przeprawić się przez Wkrę po dwóch mostach. W godzinach 10:00 – 17:00 rejon ten był nieustannie bombardowany przez lotnictwo niemieckie. Oddziały artylerii poniosły wysokie straty osobowe, w koniach i sprzęcie; doszło do rozproszenia dywizjonów i baterii. W nocy z 4 na 5 września ppłk Kazimierz Weryński w lesie pod Raciążem zbierał rozproszone pododdziały artylerii 20 DP, które z Glinojecka kierowały się w stronę Płocka. Część pododdziałów 20 pal po przejściu Glinojecka pomaszerowała na Płońsk, 6/20 pal poprzez Płońsk i Wyszogród dotarła do Modlina. Dwa działony 2/20 pal przemieściły się przez Płońsk do Modlina.

5 września, na rozkaz dowódcy 20 pal, mjr Teofil Chciuk udał się do Płocka, gdzie nawiązał kontakt z dowództwem Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, od której otrzymał żywność, furaż oraz uzgodnił przemarsz części oddziałów artylerii z 20 DP przez Płock. 6 września wieczorem z lasów spod Raciąża wyruszyła w kierunku Płocka kolumna artyleryjska pod dowództwem ppłk. Kazimierza Weryńskiego; kolumna rozciągnęła się na 8 km długości. W jej skład weszły cztery baterie 20 pal, resztki 20 dac, 2 bateria 59 dal, kilka działonów z 8 pułku artylerii lekkiej, kolumny amunicyjne i tabory. Całość kolumny liczyła około 800 żołnierzy i około 1000 koni. 7 września rano kolumna ppłk. Kazimierza Weryńskiego przeprawiła się przez most na Wiśle w Płocku. Na rozkaz dowódcy Grupy gen. bryg. Juliusza Zulaufa, broniącej linii rzek Bugu i Narwi od Modlina do Serocka, 20 DP miała skoncentrować się i uporządkować w lasach w rejonie Jabłonna, Legionowo. Miejsce koncentracji artylerii 20 DP wyznaczono w Choszczówce i okolicznych lasach. Kolumna ppłk. Kazimierza Weryńskiego, po nocnym marszu 7/8 września z Płocka, dotarła rano 8 września w rejon Famułek Królewskich, gdzie przebywała na postoju dziennym. Nocnym marszem 8/9 września kolumna dowódcy 20 pal przemaszerowała przez Puszczę Kampinoską i przeprawiła się przez most na Wiśle w Nowym Dworze Mazowieckim. Rano 9 września przez Jabłonnę dotarła do miejsca koncentracji w rejonie Choszczówki. 9 i 10 września w Choszczówce dokonano reorganizacji i uporządkowania 20 pal, zebrano 11 armat 75 mm i 12 haubic 100 mm, z których odtworzono sześć baterii.

Walki nad Bugiem i Narwią

10 września w godzinach wieczornych i nocy z 10 na 11 września 20 DP otrzymała rozkaz obsadzenia linii Bugo-Narwi od Zegrza do rzeki Rządzy. 11 września o godzinie 8:30 pierwszy niemiecki pododdział sforsował Bugo-Narew pod Rynią i prowadził natarcie w kierunku Wolicy. Na rozkaz gen. bryg. Juliusza Zulaufa kontratak na niemiecki oddział miały przeprowadzić oddziały 20 DP. O godzinie 14:00 mjr Teofil Chciuk z bateriami 7/20 pal i 9/20 pal miał wesprzeć bataliony 78 pp oraz 80 pp w walce z niemieckimi oddziałami w Białobrzegów i Ryni. 9 bateria haubic zajęła stanowiska w rejonie leśniczówki koło wsi Nieporęt, a 7 bateria haubic przy folwarku Białobrzegi. I dywizjon armat został przydzielony do Zgrupowania „Zegrze” płk. dypl. Józefa Sas-Hoszowskiego. Przeprowadzone kontrataki na przeprawione niemieckie oddziały nie przyniosły powodzenia. 12 września o godzinie 18:00 78 pp i 80 pp wykonały ponowne uderzenie na niemiecką piechotę na przyczółku na lewym brzegu Bugu i Narwi. Wsparcie artyleryjskie miała zapewnić grupa artylerii pod dowództwem mjr. Chciuka, składająca się z baterii 4/20 pal, 7/20 pal, 9/20 pal i 1/59 dal. Przy wsparciu silnym ogniem natarcia pododdziałów 78 pp i 80 pp przez zgrupowanie artylerii, w tym baterię armat 120 mm z 47 dywizjonu artylerii ciężkiej, piechota w natarciu początkowo odniosła powodzenie. W trakcie dalszej walki jednak wieczorem piechota wycofała się na pozycje wyjściowe. W nocy z 12 na 13 września bateria 1/20 pal, po wykonaniu marszu w kierunku szosy radzymińskiej, została przydzielona do wsparcia batalionu III/79 pp. O godzinie 4:00 13 września zajęła stanowiska ogniowe na zachód od szosy radzymińskiej, na linii starych okopów z 1920. Rano 13 września baterie 1/20 pal, 7/20 pal, 9/20 pal i 1/59 dal wspierały ponowny atak pułków piechoty 20 DP w kierunku Ryni; walki trwały cały dzień 13 września. 13 września od godziny 11:00 bateria 3/20 pal wspierała walki batalionu kombinowanego mjr. Wacława Kuczaj-Kuczajowskiego nad Narwią w rejonie Wieliszewa. 13 września do szpitala odjechał ppłk. Kazimierz Weryński z powodu zakażenia krwi; dowodzenie pułkiem przejął mjr Teofil Chciuk. Zgodnie z rozkazem gen. Zulaufa, nocą z 13 na 14 września 20 DP wycofała się do Warszawy na Pragę. Piechota dywizji, zgodnie z rozkazem dowódcy dywizji płk. dypl. Wilhelma Lawicza-Liszki, miała wycofać się przez Marki i podwarszawskie miejscowości na Pragę, pod osłoną ostrzału baterii artylerii. Jako pierwsza odeszła 1/59 dal, następnie baterie 20 pal: 7, 1 i 9.

Walki w obronie Warszawy

14 września oddziały 20 DP, przechodząc przez Marki i Stare Bródno, dotarły do Warszawy na Pragę, gdzie obsadziły pododcinek „Północny” odcinka „Warszawa-Wschód”. W tym dniu stan 20 pal wynosił 53 oficerów, 251 podoficerów i 1329 kanonierów. Posiadali 1133 konie, a w arsenale mieli 11 armat 75 mm, 12 haubic 100 mm, 33 jaszcze, 171 wozów taborowych oraz 7 kuchni polowych. I dywizjon armat (bez 1 baterii) wszedł w skład artylerii ogólnego działania z kierunkami ostrzału: Jabłonna-Pelcowizna, Białołęka-Nowe Bródno, Marki-Targówek, Zielonka-Elsnerów, Wawer-Kamionek. 1 bateria w składzie dwóch plutonów działała jako artyleria przeciwpancerna przy piechocie, jeden pluton w rejonie obrony „Targówek” jako wsparcie dla 78 pp, a drugi pluton w rejonie obrony „Pelcowizna” jako wsparcie dla 79 pp. II dywizjon haubic, dowodzony przez mjr. Kazimierza Szczęśniaka, składał się z 4, 7 i 9 baterii, pełniąc rolę artylerii bezpośredniego wsparcia pododcinka „Północnego” w odcinku „Warszawa-Wschód”. Mjr Teofil Chciuk dowodził grupą artylerii bezpośredniego wsparcia pododcinka „Północnego”. 22 września ze szpitala powrócił ppłk Kazimierz Weryński i objął stanowisko dowódcy bezpośredniego wsparcia pododcinka „Północnego”. Tego dnia dokonano reorganizacji 20 pal: I dywizjon armat kpt. Tadeusza Nowaczyńskiego z 1, 2 i 3 baterią – bez zmian, odtworzony II dywizjon mjr. Teofila Chciuka z 4 baterią i 6 baterią 5 pułku artylerii lekkiej, oraz III dywizjon mjr. Kazimierza Szczęśniaka z 7 i 9 baterią. Zgodnie z raportem dowódcy odcinka „Warszawa-Wschód” na Pradze gen. bryg. Juliusza Zulaufa, stan pułku na dzień 22 września wynosił 53 oficerów, 1580 szeregowych, 1138 koni oraz 24 armaty i haubice. W dniach 15-28 września baterie 20 pal wspierały ogniem oddziały i pododdziały, do których zostały przydzielone. 28 września 20 pal skoncentrował się w Parku Praskim, gdzie złożono lub zniszczono broń i sprzęt oraz przeprowadzono ostatnią zbiórkę. 29 września 20 pal przeszedł przez most Kierbedzia, przemaszerował przez Śródmieście i Wolę, a następnie udał się do obozu przejściowego dla jeńców w Żyrardowie.

Oddział Zbierania Nadwyżek 20 pal

Po mobilizacji alarmowej w marcu 1939 roku w koszarach w Prużanie i Baranowiczach pozostały nadwyżki osobowe i sprzętowe. Nadwyżki osobowe składały się z grupy oficerów i podoficerów służby stałej, grupy oficerów, podoficerów i szeregowych rezerwy (której skład osobowy zmieniano w okresie marzec-sierpień) oraz szeregowych służby czynnej powołanych w marcu 1939 roku do służby. Aby usprawnić szkolenie, OZN 20 pal skoncentrowano w garnizonie Prużana, aby efektywnie prowadzić szkolenie i wykorzystywać pozostałe uzbrojenie i wyposażenie. Z chwilą ogłoszenia mobilizacji powszechnej do nadwyżek przybyła jeszcze grupa żołnierzy rezerwy, w której sformowano baterię marszową 20 pal. 5 września do koszar 30 pułku artylerii lekkiej w Brześciu nad Bugiem przybyła kolejna część OZN 20 pal z Prużany, pod dowództwem mjr. Wacława Gadomskiego. Reszta dotarła marszem pieszym 8 września. OZN 20 pal wszedł w skład Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 9. Na bazie nadwyżek 20 pal sformowano improwizowany dywizjon haubic 100 mm wz. 1914/19, nazwany V dywizjonem 20 pal, pod dowództwem mjr. Wacława Gadomskiego. Od nocy 11/12 września dywizjonem dowodził mjr Stanisław Olechowski. Składał się on z dowództwa dywizjonu, 4 baterii haubic oraz ze zwiadu i łączności z 20 pal i 5 baterii haubic oraz kolumny amunicyjnej z 30 pal. Dywizjon miał pełnić rolę artylerii organicznej Dywizji „Kobryń”. Z nadwyżek 20 pal sformowano 3 baterię armat, którą przekazano do 49 dywizjonu artylerii lekkiej, sformowanego na bazie nadwyżek 30 pal przez OZAL nr 9; przed ewakuacją z Brześcia zamieniono 3 baterię armat na 5 baterię haubic pomiędzy 49 dal i V/20 pal. Nocą 11/12 września V/20 pal wymaszerował do Kobrynia, gdzie dotarł 13 września. Wziął udział w walkach o Kobryń w dniach 14-17 września w składzie Dywizji „Kobryń”. Następnie dywizjon przeszedł cały szlak bojowy 60 DP „Kobryń” jako artyleria dywizyjna, aż do bitwy pod Kockiem; skapitulował 5 października razem z Samodzielną Grupą Operacyjną „Polesie”. 3 bateria 49 dal brała udział w obronie twierdzy brzeskiej w dniach 13-16 września, następnie jej resztki, wraz z pozostałościami 49 dal, wymaszerowały z twierdzy i dołączyły do SGO „Polesie” lub Grupy „Kowel”. (Szczegóły walk V dywizjonu 20 pal znajdują się w artykule Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 9).

Po wystawieniu w OZAL nr 9 wymienionych dywizjonów i wchodzących w ich skład baterii, pozostałości Ośrodka, w tym nadwyżki 20 pal, w większości nieuzbrojone, niekompletnie wyposażone i umundurowane, pod dowództwem płk. st. spocz. Michała Zdziechowskiego, wymaszerowały z Brześcia w kierunku Kobrynia. Kolumnę z OZAL nr 9, głównie z nadwyżkami 20 pal, prowadził mjr Wacław Gadomski. 15 września, maszerując okrężną drogą w rejonie skrzyżowania szos Włodawa-Kobryń i Brześć-Kowel, na północ od Małoryty, kolumna została zaatakowana przez podjazd niemieckiej 3 Dywizji Pancernej. Poległo około 20 oficerów i kanonierów, w tym mjr Wacław Gadomski. Następnie pozostałość OZAL nr 9 udała się do Pińska, gdzie dostała się do sowieckiej niewoli. W składzie OZAL nr 9 (z OZN 20 pal) na dzień 15 września pełnili służbę: mjr Wacław Gadomski, kpt. Tadeusz Janiszewski, kpt. Mieczysław Dratwa, kpt. Karol Tańkowski, kpt. rez. Józef Kaputa, por. Piotr Lebiedzki, por. rez. Stanisław Bańka, por. rez. Piotr Grzywacz, ppor. rez. Stanisław Kostrzewa.

Symbole pułkowe

Sztandar

27 listopada 1937 roku Prezydent RP zatwierdził wzór sztandaru dla 20 pal. 17 lipca 1938 roku marszałek Edward Śmigły-Rydz wręczył sztandar dowódcy pułku w Zamościu.

Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w Dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 listopada 1937 roku o znakach wojska i marynarki wojennej, opublikowanym w Dzienniku Ustaw RP nr 5 z 28 stycznia 1938 roku.

Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w którego centrum wyhaftowano orła w wieńcu z wawrzynu. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 20, umieszczone w mniejszych wieńcach z wawrzynu.

Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się wieniec identyczny jak po stronie prawej, a w wieńcu umieszczono trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”.

Odznaka pamiątkowa

12 grudnia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Józef Piłsudski, zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 20 pułku artylerii polowej. Odznaka o wymiarach 39×39 mm ma kształt prostego równoramiennego krzyża, którego ramiona emaliowane są na biało, z złoconymi krawędziami. Na środek krzyża nałożona jest okrągła tarcza, zielono emaliowana, na której umieszczono skrzyżowane lufy armatnie oraz gorejący granat, a także numer i inicjały „20 P.A.P.” oraz rok powstania pułku „1920”. Tarcza obwiedziona jest czarną emaliowaną obwódką. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w tombaku, złocona i emaliowana. Wykonawcą odznaki był Jan Knedler z Warszawy. W 1931 roku zmieniono inicjały na „20 PAL”.

Kadra pułku

Dowódcy pułku

płk art. Władysław Maluszycki (7 IV – 9 XI 1920)

mjr art. Gustaw Przychocki (od 23 X 1920)

płk art. Jan Dąbrowski (21 X 1921 – 28 I 1923)

ppłk / płk art. Mieczysław Maciejowski (26 I 1923 – 23 V 1927 → dowódca 26 pap)

ppłk art. Władysław Drozdowski (23 V 1927 – VI 1931 → szef Szefostwa Uzbrojenia OK VIII)

ppłk art. Józef Marian Rudolf Tytus Słanarz (VI 1931 – VI 1935)

ppłk art. Edmund Zimmer (XI 1935 – 15 VIII 1939 → stan spoczynku)

płk art. Kazimierz Weryński (1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy pułku)

ppłk art. Władysław Drozdowski (X 1924 – 23 V 1927 → dowódca pułku)