20 groszy 1923 to moneta o nominale dwudziestu groszy, wykonana z niklu oraz cynku. Wersja niklowa weszła do obiegu 1 lipca 1924 roku (Dz.U. z 1924 r. nr 34, poz. 351), natomiast wersja cynkowa została wprowadzona na mocy rozporządzenia Generalnego Gubernatora z dnia 23 kwietnia 1940 roku. Moneta ta została wycofana z obiegu po reformie walutowej z dnia 30 października 1950 roku.
Niektóre publikacje z początku XXI wieku podają, że dwudziestogroszówka zaczęła być wprowadzana do obiegu 31 maja 1924 roku, czyli w dniu wejścia w życie rozporządzenia dotyczącego wzorów monet (Dz.U. z 1924 r. nr 45, poz. 476).
Awers
Na awersie monety umieszczono w centralnym punkcie godło – stylizowanego orła w koronie. Powyżej znajduje się rok „1923”, a dookoła napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA” oraz inicjały projektanta WJ. W przypadku wersji cynkowej, pod łapą orła widnieje znak mennicy w Warszawie.
Rewers
Na rewersie znajdują się cyfry „20” oraz napis „GROSZY”, całość otoczona ozdobnym wieńcem.
Nakład
W okresie II Rzeczypospolitej moneta z rokiem 1923 była produkowana w latach 1924–1925 w niklu. Miała średnicę 20 mm, ważyła 3 gramy, a jej rant był gładki. Projektantem był Wojciech Jastrzębowski, a moneta była bita w trzech mennicach:
- szwajcarskiej Huguenin Frs w Le Locle,
- holenderskiej S’Rijks Munt w Utrechcie,
- austriackiej Hauptmünzamt w Wiedniu.
W okresie Generalnego Gubernatorstwa moneta była produkowana w mennicy w Warszawie w wersji cynkowej, zachowując te same parametry metrologiczne.
Łączny nakład monety wyniósł:
- 140 000 000 sztuk w niklu, w tym:
- 20 000 000 Le Locle,
- 30 000 000 Utrecht,
- 90 000 000 Wiedeń, oraz
- 40 025 000 sztuk w cynku.
Opis
Z formalnego punktu widzenia moneta niklowa nigdy nie została wycofana z obiegu żadnym aktem prawnym, co oznacza, że była środkiem płatniczym przez cały okres Generalnego Gubernatorstwa. Dekret PKWN z 24 sierpnia 1944 roku zezwalał na obieg wszystkich monet groszowych aż do reformy walutowej z 30 października 1950 roku. Po tej dacie, w obiegu mogły znajdować się jedynie monety emitowane przez Narodowy Bank Polski.
Zgodnie z zarządzeniem prezesa Narodowego Banku Polskiego nr 5 z dnia 4 czerwca 1957 roku, moneta była wymieniana w kasach NBP po nominalnej wartości jeszcze w latach 60. XX wieku.
Wśród kolekcjonerów trwają próby identyfikacji różnic pomiędzy monetami bitymi w niklu, aby przypisać je do konkretnej mennicy. W zależności od autora, zidentyfikowano od trzech do czterech wariantów awersu lub rewersu. Niektórzy badacze, na podstawie analizy porównawczej i statystycznej, przypisują konkretne stemple do mennicy w Le Locle, Utrechcie lub Wiedniu.
W tablicy 21. książki „Mennica Warszawska 1765–1965” autorstwa Władysława Terleckiego zamieszczono, niepotwierdzoną w innych źródłach, informację o wybiciu w Warszawie monet 20 groszy:
- w roku 1936 – 2 625 000 sztuk,
- w roku 1938 – 10 000 000 sztuk.
Te liczby zostały uwzględnione w ogólnej liczbie monet tego nominału, które zostały wypuszczone przez mennicę do wybuchu II wojny światowej (152 625 000 sztuk), jednak w samej treści książki nie ma wzmianki o biciu monet 20-groszowych w Warszawie w tych dwóch latach.
W czasie Generalnego Gubernatorstwa emisje w cynku monet 1-, 5-, 10- oraz 20-groszowych miały na celu uzupełnienie obiegu, ponieważ bilon II Rzeczypospolitej znikał z rynku z powodu wartości metali, z których był wykonany.
Wersję cynkową z datą 1923 bito w latach 1941, 1943 i 1944:
Akt normatywny, który wprowadzał do obiegu cynkowe monety 10- i 20-groszowe, wydano 23 kwietnia 1940 roku, jednak pierwsze egzemplarze 20-groszówki opuszczają mennicę w Warszawie dopiero w 1941 roku.
Wersje próbne
Katalogi zawierają informacje o wybiciu próbnych wersji:
- z datą 1923 w mosiądzu (30 sztuk),
- z datą 1923 w niklu (znak mennicy w Warszawie, bez napisu PRÓBA),
- z datą 1924 w niklu (10 sztuk).
Istnieje także wersja monety bita stemplem lustrzanym (1923) z mennicy w Wiedniu oraz próbna moneta lustrzana z datą 1924 przypisywana mennicy w Warszawie.
Z datą 1938 wybito wersję próbną w brązie, w nieznanym nakładzie. Dodatkowo, w tym samym roku, stworzono nowy wzór awersu (taki jak dla monety obiegowej 50 groszy 1938), w stali niklowanej, w ilości 100 sztuk, bez napisu PRÓBA oraz 100 sztuk z wypukłym napisem PRÓBA.
Zobacz też
- 20 groszy 1924
- 20 groszy 1938 stary orzeł
- 20 groszy 1938
- 20 groszy
- lista monet obiegowych II Rzeczypospolitej
- lista monet wprowadzonych do obiegu w okresie GG
Przypisy