20 dywizjon artylerii ciężkiej (20 dac) to jednostka artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Jednostka ta nie była częścią pokojowej struktury wojska. Została utworzona na podstawie 9 pułku artylerii ciężkiej, który stacjonował w garnizonie Włodawa, w ramach 20 Dywizji Piechoty.
20 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja 20 dac i działania w czasie pokoju
Mobilizacja alarmowa 20 dywizjonu artylerii ciężkiej typu II rozpoczęła się 23 marca 1939 roku w koszarach we Włodawie, gdzie 9 pułk artylerii ciężkiej sformował dowództwo dywizjonu, kolumnę amunicyjną, 1 baterię armat kal. 105 mm oraz 2 baterie haubic kal. 155 mm, a także 20 pluton taborowy. Na czele dywizjonu stanął mjr Stanisław Domiczek. Zgodnie z innymi źródłami, według nowych tabel mobilizacyjnych, które zaczęły obowiązywać od czerwca 1939 roku, 20 dac miał być mobilizowany przez 20 pułk artylerii lekkiej w Prużanie. Po sfinalizowaniu mobilizacji 26 marca, dywizjon rozpoczął załadunek na transporty kolejowe w Tomaszówce. Następnie, przez Włodawę, Brześć nad Bugiem, Siedlce, Warszawę-Gdańską i Nasielsk, dotarł do stacji Latonice, gdzie został rozładowany. Następnie przemaszerował w okolice Płońska, gdzie zakwaterował się w wsiach Strachowo i Wróblin oraz majątku Pilotowo. Po tym, jak 20 Dywizja Piechoty zajęła pozycje obronne pod Mławą, 20 dac rozwinął się na północnych przedmieściach Mławy, umieszczając punkty obserwacyjne baterii na zboczach wzgórza Krajewo po obu stronach.
Działania bojowe
1 września 1939 roku, o godzinie 6:30, 1 bateria armat rozpoczęła ostrzał niemieckich kolumn zmotoryzowanych w Napierkach, Kuklinie i Iłowie. Ostrzał odniósł sukces. Dywizjon wspierał głównie batalion I/80 pułku piechoty, co pozwoliło na zatrzymanie ataku niemieckiej piechoty wspieranej przez 45 czołgów, zniszczono 6 z nich. Kolejne niemieckie natarcie, wspierane przez 20 czołgów z Windyk w kierunku Sławogóry Starej, również zostało odparte, a 2 kolejne czołgi zostały zniszczone. 2 bateria haubic dodatkowo wspierała obrońców pozycji pod Rzęgnowem. O godzinie 10:00 1 bateria armat unieszkodliwiła niemiecką lekką baterię na południe od Kuklina, a około godziny 12:00 2 bateria haubic zneutralizowała kolejną niemiecką baterię oraz zniszczyła niemiecką limuzynę z wyższymi oficerami. W nocy z 1 na 2 września baterie zajęły zapasowe stanowiska ogniowe, a ze względu na duże zużycie amunicji, uzupełniono ją z pociągu amunicyjnego w Wyszynach Wielkich.
W trakcie potyczek artyleryjskich z niemieckimi bateriami 2 września, armata 1 baterii została uszkodzona, a kilku żołnierzy obsługi odniosło rany. Ranni byli także żołnierze dywizjonu na punktach obserwacyjnych. 3 września, w godzinach przedpołudniowych, dywizjon znalazł się pod ostrzałem niemieckich baterii oraz atakami lotnictwa, co zmusiło baterie do zmiany stanowisk ogniowych. W trakcie ostrzału niemieckich zgrupowań piechoty, czołgów i stanowisk artyleryjskich zużyto większość amunicji. W godzinach popołudniowych, dywizjon powstrzymał niemiecki atak z rejonu Windyk. Z powodu przełamania pozycji pod Rzęgnowem oraz na styku z Mazowiecką Brygadą Kawalerii i opanowania Gruduska, 20 DP oraz 20 dac zostały zmuszone do odwrotu. Z pozycji wycofano się z 64 pociskami w przodkach, a baterie miały po dwie armaty i dwie haubice. 20 dac działał w składzie artylerii dywizyjnej i przez trzy dni wspierał obronę oddziałów dywizji. Razem z 20 pułkiem artylerii lekkiej, wycofał się przez Wyżyny Kościelne, Unierzysz i Glinojeck, docierając około godziny 6 do Unikowa. W tej okolicy, po ustąpieniu mgły, dywizjon oraz 20 pal zostały zaatakowane przez niemieckie lotnictwo. W wyniku nalotów stracono wiele koni i sprzętu, a także poniesiono straty osobowe, w tym poległ dowódca dywizjonu mjr S. Domiczek. Dowództwo przejął por. Aleksander Szmit. W dalszym marszu w kierunku Drobina, z powodu dalszych strat w koniach, porzucono pozostałe działa, topiąc zamki i celowniki w okolicznych stawach. Reszta dywizjonu dotarła do Warszawy pieszo, a większość została wcielona do 98 dywizjonu artylerii ciężkiej, biorąc udział w obronie.
Obsada personalna
Przypisy
Bibliografia
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: 1975.
Ryszard Juszkiewicz: Bitwa pod Mławą 1939. Wyd. I. Warszawa: Książka i Wiedza, 1979.
Andrzej Szczepański: 9 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 67. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1998. ISBN 83-87103-57-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.