20 Dywizja Zmechanizowana (20 DZ) – jednostka taktyczna ludowego Wojska Polskiego.
Formowanie dywizji
Dywizja została utworzona wiosną 1951 roku na podstawie 47 pułku piechoty ze Szczecinka, z przeznaczeniem dla 1 Korpusu Piechoty. Sformowanie miało miejsce zgodnie z rozkazem Nr 0044/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 17 maja 1951 roku.
W tamtym okresie wprowadzono nowe etaty dla dywizji zmechanizowanej typu B. Zmiany te były konieczne w celu ograniczenia nadmiernych planów, co skutkowało zmniejszeniem liczebności dywizji oraz redukcją liczby czołgów i dział pancernych w porównaniu do dywizji typu A. Pułki zmechanizowane składały się z jednego batalionu piechoty zmotoryzowanej, a w miejsce batalionu czołgów powstała kompania czołgów. Wówczas pułk dysponował jedynie 10 czołgami średnimi T-34/85 oraz 5 samochodami pancernymi BA-64. W skład uzbrojenia artyleryjskiego wchodziły: 14 armat, 14 moździerzy oraz 3 ciężkie granatniki przeciwpancerne T-21. W pułku czołgów znajdował się jeden batalion czołgów, a rolę batalionu piechoty zmotoryzowanej przejęła kompania piechoty zmotoryzowanej. Pułk czołgów liczył 415 żołnierzy i dysponował 31 czołgami średnimi T-34/85. Pułk artylerii pancernej miał częściowo skadrowane: batalion artylerii pancernej, batalion czołgów ciężkich oraz kompanię fizylierów, liczącą 487 żołnierzy, a jego sprzęt bojowy obejmował: 16 ciężkich dział pancernych ISU-122 oraz 13 czołgów ciężkich IS-2.
Plan formowania
Formowanie dywizji zrealizował dowódca Okręgu Wojskowego Nr II według poniższego planu:
Dowództwo 20 Dywizji Zmechanizowanej (JW 5897) Szczecinek (utworzenie na nowo) (etat 5/77 – 73 żołnierzy i 9 pracowników cywilnych)
Kompania Dowodzenia 20 DZ Szczecinek (utworzenie na nowo) (etat 5/78 – 93 żołnierzy i 6 pracowników cywilnych)
64 pułk zmechanizowany (JW 3238) Czarne (utworzenie na nowo) (etat 5/83 – 1233 żołnierzy i 13 pracowników cywilnych)
68 pułk zmechanizowany (JW 1013) Budów (utworzenie na nowo) (etat 5/83 – 1233 żołnierzy i 13 pracowników cywilnych)
47 pułk zmechanizowany (JW 2513) Szczecinek (od 01.09.1952 r. – 47. Pułk Piechoty 14. DP – JW 2513 po przekształceniu na Pułk Zmechanizowany wchodzi w skład 20 Dywizji Zmechanizowanej) (nowy etat 5/83 – 1233 żołnierzy i 13 pracowników cywilnych)
28 pułk czołgów średnich (JW 2198) Czarne (utworzenie na nowo) (etat 5/84 – 728 żołnierzy i 12 pracowników cywilnych)
31 pułk artylerii pancernej (JW 2672) Chojnice (utworzenie na nowo) (etat 5/85 – 757 żołnierzy i 12 pracowników cywilnych)
19 szkolny batalion czołgów (JW 5546) Czarne (tworzony na podstawie 3. Szkolnej Kompanii Wojsk Pancernych w m. Słupsk) (etat 5/82 – 409 żołnierzy i 5 pracowników cywilnych)
116 pułk artylerii haubic (JW 3129) Grupa (utworzenie na nowo) (etat 5/86 – 582 żołnierzy i 11 pracowników cywilnych)
23 pułk moździerzy (JW 3520) Starogard Gdański (utworzenie na nowo) (etat 5/87 – 453 żołnierzy i 12 pracowników cywilnych)
15 dywizjon artylerii rakietowej (JW 3628) Grupa (tworzony na podstawie Plutonu Dywizjonu Artylerii Rakietowej) (etat 5/88 – 197 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
16 dywizjon artylerii przeciwlotniczej (JW 3816) Budów (utworzenie na nowo) (etat 4/55 – 305 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
63 batalion łączności (JW 5907) Szczecinek (utworzenie na nowo) (etat 5/79 – 205 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
73 batalion saperów (JW 5889) Budów (utworzenie na nowo) (etat 5/80 – 287 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
11 batalion rozpoznawczy (JW 5730) Budów (utworzenie na nowo) (etat 5/81 – 286 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
59 kompania samochodowa Szczecinek (utworzenie na nowo) (etat 5/89 – 38 żołnierzy)
Ruchomy Warsztat Naprawy Czołgów nr 24 (JW 4150) Czarne (utworzenie na nowo) (etat 5/90 – 183 żołnierzy)
Ruchomy Warsztat Naprawy Samochodów nr 26 (JW 4716) Szczecinek (utworzenie na nowo) (etat 25/42 – 61 żołnierzy)
Ruchomy Warsztat Naprawy Sprzętu Artyleryjskiego nr 30 (JW 2925) Szczecinek (utworzenie na nowo) (etat 5/91 – 26 żołnierzy)
Skład i rozmieszczenie (1952)
Dowództwo 20 Dywizji Zmechanizowanej – Szczecinek
47 pułk zmechanizowany – Szczecinek
64 pułk zmechanizowany – Czarne
68 pułk zmechanizowany – Budów
28 pułk czołgów – Czarne
31 pułk artylerii pancernej – Chojnice
116 pułk artylerii haubic – Grupa
23 pułk moździerzy – Starogard Gdański
15 dywizjon artylerii rakietowej – Grupa
16 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – Budów
73 batalion saperów – Gryfice
6 batalion łączności – Szczecinek
11 batalion rozpoznawczy – Budów
W wrześniu 1955 roku 20 DZ została przekształcona w 20 Dywizję Pancerną.
Dowódcy 20 Dywizji Zmechanizowanej
płk Julian Mowzelewski (25 VIII – 10 X 1951)
płk Mikołaj Kuźmienko (10 X 1951 – 12 XII 1952)
ppłk Józef Kamiński (12 XII 1952 – 26 X 1953)
mjr Antoni Mazurkiewicz (26 X – 30 XII 1953)
ppłk Eugeniusz Molczyk (30 XII 1953 – 24 X 1954)
płk Andrzej Freń (24 X 1954 – 17 X 1955)
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960 : skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Jerzy Kajetanowicz. Związki taktyczne i oddziały polskich wojsk pancernych i zmechanizowanych w latach 1945–1970. Zmiany organizacyjne. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 2 (144), 2007. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1731-8157.
Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek : materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. : praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X. Brak numerów stron w książce
Sygn. Akt CAW 1545/73/60