20/25TP – projekt średniego czołgu polskiego z okresu dwudziestolecia międzywojennego.
Geneza
Pomysł na wyposażenie Wojska Polskiego w średnie czołgi zrodził się w połowie lat 20. XX wieku. Uznano, że pojazd powinien ważyć do 20 ton, być szybki oraz wystarczająco opancerzony i uzbrojony. Jednak przez następne lata prace nad budową czołgu średniego utknęły w martwym punkcie. Nie było możliwości czerpania inspiracji z zagranicznych modeli (odpowiednie czołgi albo nie istniały, albo ich projekty były utajnione). Dodatkowo brakowało w kraju specjalistów z doświadczeniem oraz przemysłu zdolnego do produkcji takiego pojazdu. Kluczową przeszkodą były również ograniczone fundusze.
Pierwsza koncepcja
Do kwestii opracowania średniego czołgu powrócono w połowie lat 30. XX wieku, po rozpoczęciu produkcji tankietek TKS oraz czołgów lekkich 7TP. W styczniu 1937 roku Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu Ministerstwa Spraw Wojskowych (KSUS) ustalił wytyczne dotyczące koncepcji nowego czołgu średniego. Pojazd miał ważyć 16 ton, a jego uzbrojenie miało składać się z armaty wz. 1897 kal. 75 mm oraz dwóch karabinów maszynowych. Napęd miała zapewniać silnik wysokoprężny o mocy 320 KM. Ogólny układ miał być inspirowany angielskim czołgiem A6: główne uzbrojenie miało znajdować się w wieży, a karabiny maszynowe w dwóch mniejszych, jednoosobowych wieżach pomocniczych. Podobne rozwiązania zastosowano w sowieckich czołgach średnich T-28. Wstępne prace w Dowództwie Broni Pancernych wykazały, że przy zakładanych grubościach pancerza i uzbrojeniu masa czołgu wyniesie 23–25 ton, co przekraczało ustalony limit.
Projekt Wydziału Projektów i Konstrukcji BBT Br. Panc. i projekty KSUS
W październiku 1937 roku Wydział Projektów i Konstrukcji Biura Badań Technicznych Broni Pancernych pod przewodnictwem mjr. Rudolfa Gundlacha stworzył autorski, wstępny projekt czołgu średniego. Oparty był na tym samym kadłubie co wcześniejszy projekt, ale główną różnicą było uzbrojenie. Miał być wyposażony w automatyczną armatę Boforsa kal. 40 mm (pochodzącą z armat przeciwlotniczych), a dodatkowo w kadłubie miał znajdować się moździerz kal. 81 mm oraz trzy karabiny maszynowe. Zmianie miał ulec także napęd, który miał składać się z jednego silnika gaźnikowego o mocy 500 KM lub dwóch silników po 300 KM każdy. Projekt i wnioski zawarto w referacie „Uzasadnienie charakterystyki czołgu średniego proponowanej przez BBT Br. Panc.” z 4 grudnia 1937 roku, który miał być przedstawiony na najbliższym posiedzeniu KSUS.
Kolejne projekty czołgu średniego opracował również KSUS, tworząc dwa warianty. Pierwszy wariant zakładał pancerz o grubości 35 mm, masę 22 ton i napęd w postaci silnika wysokoprężnego o mocy 320 KM. Drugi wariant miał mieć pancerz grubości 50 mm, masę 25 ton oraz napęd z dwóch silników gaźnikowych po 300 KM lub jednego o mocy 600 KM. Taki napęd miał umożliwiać osiąganie prędkości 45 km/h na drogach i 25 km/h w terenie.
Końcowy projekt BBT Br. Panc.
Prace Wydziału Projektów i Konstrukcji BBT Br. Panc. oraz KSUS zostały skonfrontowane, co w 1938 roku doprowadziło do powstania kompromisowego projektu czołgu średniego. Zakładano, że jego masa wyniesie 23 tony, pancerz będzie miał grubość 50 mm, a uzbrojenie będzie składać się z automatycznej armaty kal. 40 mm lub działa kal. 75 mm oraz trzech karabinów maszynowych. Jako główne uzbrojenie kal. 75 mm początkowo rozważano armatę wz. 1897 Schneider lub nową haubicę. Ostatecznie zdecydowano się na działo Boforsa kal. 75 mm połączone z automatyczną armatą kal. 40 mm, rezygnując z karabinu maszynowego w wieży. Projekt w tej formie został zatwierdzony przez KSUS do realizacji w BBT Br. Panc., któremu zlecono wykonanie prototypu.
Wśród pierwszych zadań, jakimi zajęli się konstruktorzy, było m.in. opracowanie mechanizmu obrotu wieży oraz systemu naprowadzania armat, wybór odpowiedniej skrzyni biegów oraz opracowanie technologii produkcji pancerza. Równocześnie rozpoczęto negocjacje w sprawie zakupu silnika Zeppelin o mocy 550 KM od niemieckiej firmy Maybach. Rozmowy te trwały na tyle długo, że ustalony pierwotnie termin ukończenia prototypu oraz rozpoczęcia produkcji seryjnej w 1940 roku nie mógł być dotrzymany. Problemy te ostatecznie spowodowały porzucenie budowy tego czołgu.
Konkurencyjny projekt PZInż.
Na początku 1939 roku w Biurze Studiów Państwowych Zakładów Inżynierii powstał konkurencyjny projekt średniego czołgu, którym kierował inż. Edward Habich. Konstruktorzy PZInż. zrezygnowali z idei czołgu wielowieżowego, proponując natomiast pojazd o niskim i szerokim kadłubie z pochylonymi płytami na bokach i przodzie. Pancerz przedni miał mieć grubość 60 mm, podczas gdy boczny i tylny – 40 mm. W przedniej części kadłuba, obok kierowcy, znajdowało się stanowisko karabinu maszynowego. Główne uzbrojenie miało być zainstalowane w niskiej, dużej wieży, początkowo wykonanej ze spawanych płyt pancernych, a docelowo odlewanej.
Początkowo planowano użycie armaty kal. 40–47 mm, później rozważano nową armatę kal. 60 mm, jednak wiosną 1939 roku zdecydowano się na francuską armatę przeciwlotniczą wz. 1922/1924 kal. 75 mm. Pomysłodawcą tego rozwiązania był inż. Tadeusz Tański. Takie armaty, w liczbie 14 sztuk, były wówczas na wyposażeniu artylerii przeciwlotniczej Marynarki Wojennej. W latach 30. XX wieku uważano je za przestarzałe i nieprzydatne do walki z nowoczesnymi samolotami, jednak ich dobre właściwości balistyczne sprawiały, że były skuteczne w walce z czołgami wroga, a dostępna amunicja odłamkowo-burząca była wystarczająco efektywna przeciwko typowym umocnieniom polowym. Uzbrojenie miało być uzupełnione karabinem maszynowym na wieży, przeznaczonym do obrony przeciwlotniczej, zamontowanym na obrotowej podstawie nad włazem dowódcy.
Napęd czołgu miał stanowić opracowany specjalnie widlasty silnik 12-cylindrowy w dwóch wersjach: gaźnikowej (o mocy 300 KM; według innych źródeł, miał być to silnik 8-cylindrowy) oraz wysokoprężnej z bezpośrednim wtryskiem paliwa (o mocy 250 KM). Do wybuchu wojny nie ukończono żadnego z prototypów nowych silników.
Zamówiono jeden prototyp tego czołgu, który miał być dostarczony do prób. Niestety, do wybuchu wojny w PZInż. udało się stworzyć jedynie drewnianą makietę czołgu w skali 1:1.
Projektowane dane techniczne czołgu 20/25TP
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Janusz Magnuski. Czołg średni 20/25TP. „Nowa Technika Wojskowa”. 9/2006, s. 118-119, 2006. Warszawa: Magnum-X Sp. z o.o.. ISSN 1230-1655. (pol.).
Mała Encyklopedia Wojskowa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, wyd. I, W-wa 1967, T. I, s. 152
Wojskowy Przegląd Techniczny 7-8/1986
Nowa Technika Wojskowa 6/2011, wydanie specjalne nr 10
Forum Odkrywca.pl: IIRP – Wojsko Polskie 1918-1939 – Polskie Czołgi