2 Wileńska Brygada Armii Krajowej
2 Wileńska Brygada Armii Krajowej była polskim oddziałem partyzanckim Okręgu Wilno Armii Krajowej.
Oddział ten powstał 3 lipca 1944 roku w Sawkiszkach, w rejonie Korwia. Była to najmłodsza formacja Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, która przetrwała do rozbrojenia przez Sowietów 18 lipca tego samego roku. W lipcu 1944 roku brygada liczyła około 400 partyzantów.
W dniach od 8 do 11 lipca 1944 roku brygada została czasowo włączona do Zgrupowania nr 2, a 12 lipca wróciła do swojego macierzystego Zgrupowania nr 1.
Geneza
Brygada została utworzona na podstawie siatki Armii Krajowej, zorganizowanej przez inspektora łącznikowego, Stanisława Symonowicza, znanego jako „Kalina”. Wchodziła w skład Zgrupowania nr 1 Okręgu Wilno Armii Krajowej.
Do Zgrupowania podlegały następujące rejony:
- rejon Rzesza – komendant „Walter”,
- rejon Mejszagoła – komendant „Dąb”,
- rejon Podbrzezie – komendant „Kumkor”,
- rejon Pozelwie (na terenie Litwy) – komendant „Żmogus”,
- rejon Malaty (na terenie Litwy) – komendant „Longinus”.
W ramach akcji „Burza” placówki terenowe Armii Krajowej opuściły konspirację. Porucznik W. Korycki, znany jako „Kaziuk”, 1 lipca 1944 roku wydał dalsze rozkazy dotyczące wyjścia z konspiracji i stawienia się w punkcie zbiórki w folwarku Sawkiszki. W dniach 1-3 lipca, podczas organizacji brygady, poszczególne placówki przeprowadziły szereg drobnych akcji sabotażowych i dywersyjnych, rozbrajając niemieckie oddziały.
7 lipca stan brygady wzrósł do ponad 400 żołnierzy. Tego dnia brygada wyruszyła w kierunku Wilna, trasą prowadzącą przez miejscowości: Mielniki, Czerwony Dwór, Mała Rzesza, Lindzieniszki.
Ze względu na bliskość Wilna, mobilizacja brygady miała miejsce w okresie bezpośrednio przed operacją „Ostra Brama”. Początkowo liczyła około 400 ludzi, jednak w końcowej fazie operacji zwiększyła się do około 1000 żołnierzy.
Walki brygady
Niemenczynek i Korwie
5 lipca brygada stoczyła potyczkę z białoruską policją oraz Niemcami. Na szosie Zołsy – Niemenczynek maszerowała kolumna licząca około 200 policjantów oraz 50 Niemców uzbrojonych w karabiny maszynowe.
Atak na Niemenczynek rozdzielił kolumnę. Część Niemców i policjantów wycofała się w kierunku Korwi. Oddział dowodzony przez Czesława Plejewskiego, znany jako „Strasburger”, zaatakował pałac w Korwi, gdzie znajdowało się niemieckie dowództwo. Po intensywnej wymianie ognia „Strasburger” wymusił na Niemcach i białoruskiej policji poddanie się, biorąc około 100 jeńców oraz zdobywając 4 ciężkie karabiny maszynowe. Po akcji przybyły jeszcze dwa ciężkie samochody załadowane uzbrojonymi Niemcami, które zostały zniszczone.
Pod Wilnem
Od 3 do 11 lipca 2 Brygada była częścią 2 Zgrupowania „Węgielnego”. W trakcie marszu w kierunku Wilna, na odcinku szosy Kalwaria – Wanagienia, brygada wsparła Brygadę „Juranda”. Efektem tego było, że Niemcy zrezygnowali z walki i wycofali się w stronę Prus.
Następnie brygada została skierowana do walki przeciwko niemieckim oddziałom szukającym dróg wyjścia z Wilna, na odcinku od szosy Mejszagolskiej do szosy Podbrzeskiej.
Gładkiszki
Rankiem 10 lipca otrzymano meldunek o przemarszu niemieckiej artylerii.
Brygada rozbroiła Niemców bez oporu z ich strony.
Zdobyto 4 haubice, kilka karabinów maszynowych, automaty, karabiny, pistolety, lornetki, mapy, prowiant oraz kilkadziesiąt koni kawaleryjskich. Po południu do sztabu brygady przybyła grupa oficerów z dowództwa odcinka operacyjnego wojsk sowieckich, aby uzgodnić dalsze działania. Jeńców niemieckich przekazano Rosjanom. O zmroku brygada została zluzowana przez 4 Brygadę, a sama udała się w rejon Gulbin, aby następnie dotrzeć do miejsca koncentracji wszystkich brygad Okręgu Wileńskiego AK.
Rozbrojenie
12 lipca brygada dotarła do rejonu w okolicach jeziora Gulbińskiego.
W Kojranach miała miejsce kilkudniowa przerwa. Dowódca brygady, „Wiktor”, został wezwany na odprawę do ppłk. „Wilka”. Na odprawę udał się jednak zastępca mjr Makowski. Około północy łącznik poinformował dowództwo brygady o internowaniu dowódców i rozkazie wymarszu w kierunku lasów Jaszuńskich.
O świcie 18 lipca 1944 roku, w miejscowości Rukańce koło Turgiel, 2 Wileńska Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
Zenon Jankowski: Wspomnienia z 2 Wileńskiej Brygady AK oraz z Kaługi. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Oddział w Bydgoszczy, 1998. ISBN 83-87865-00-1.
Paweł Rokicki: Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943–1945. Warszawa: Barwa i Broń; Expadon Publishing SP. z o.o., 2007. ISBN 978-83-60786-01-7.
Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
Mieczysław Potocki: Między Dźwiną a Wilią – Wspomnienia żołnierza Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej. Warszawa: Prohibita, 2008. ISBN 978-83-613-4407-0.
Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
Wzmianka o formowaniu się 2 Wileńskiej Brygady AK w Tygodniku Wileńszczyzny.