2 Warszawski Pułk Artylerii Lekkiej (2 pal) to jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego, która działała we Francji.
Pułk rozpoczął formowanie 2 lutego 1940 roku w miejscowości Thenezay, w gminie Parthenay. Był on organiczną jednostką artylerii 2 Dywizji Strzelców Pieszych, która wzięła udział w kampanii francuskiej w 1940 roku.
Formowanie i organizacja pułku
31 stycznia 1940 roku, na mocy rozkazu dowódcy 2 Dywizji Piechoty, rozpoczęto tworzenie 2 pułku artylerii lekkiej w Thenezay. Od 6 lutego zaczęto również formować 10 baterię artylerii przeciwpancernej, która była podporządkowana pułkowi. W skład tworzonych jednostek wchodzili głównie oficerowie z Polski, z kolei większość podoficerów również pochodziła z kraju, a 25% szeregowych stanowiły ochotnicy z Polski. Pozostali żołnierze rekrutowali się z Polonii w Francji i Belgii. 18 lutego 1940 roku na stacji kolejowej La Ferierre odebrano 75 mm armaty wz. 1897, przodki oraz jaszcze. „Działa miały wybite na lufach roczniki 1914, a najnowsze, które przypadło 4 baterii, pochodziło z roku 1916. Lufy były pokryte rdzą, a jaszcze amunicyjne po załadowaniu pocisku zazwyczaj się nie zamykały. Dziury w przodkach były zaklejone tekturą i zamalowane zieloną oraz żółtą farbą. Nie było ciągników ani koni do przewozu armat do Thenezay. (…) Kanonierzy, pełni zapału, pchali skompletowane działony. (…) Po przybyciu na kwatery odbył się chrzest armat. Działon pierwszy nadał swojej armacie imię „Danusia”, a pozostałe działony otrzymały imiona: „Łucja”, „Wita” i „Maria”. (…) Po kilku dniach armaty błyszczały czystością, a wymalowane czerwoną farbą imiona na tarczach prezentowały się wspaniale.”. 27 lutego w Thenezay pułk wizytował Naczelny Wódz, gen. Władysław Sikorski. 20 marca, z powodu złych warunków zakwaterowania, I dywizjon został przeniesiony do Villeneuve-les-Mousses-Chau la Foret. Dalsze dostawy armat miały miejsce od 22 marca do końca kwietnia 1940 roku. Na przełomie marca i kwietnia do pułku zaczęło docierać uzbrojenie strzeleckie oraz wyposażenie, jednakże bez koni, co uniemożliwiło szkolenie jeźdźców i zgrywanie zaprzęgów. Z powodu braku sprzętu łączności, w tym kabli, szkolenie żołnierzy łączności odbywało się w Coëtquidan od 1 kwietnia do 12 maja. Pod koniec marca pułk otrzymał nowe samochody dla baterii ogniowych, a 7 maja dostarczono fabrycznie nowe pojazdy dla kolumn amunicyjnych. Konie pociągowe zaczęły przybywać od 18 maja 1940 roku. Pułk przeprowadził strzelania bojowe 19, 21 i 23 maja. W dniach 25-27 maja załadowano pułk na transport kolejowy na stacji Airvault i przetransportowano do strefy frontowej. W dniach 27-29 2 pal dotarł do rejonu Colombey-les-Belles. Przed wyjazdem do strefy frontowej pułk przyjął pełną nazwę „2 Warszawski Pułk Artylerii Lekkiej”. Po przewiezieniu do strefy frontowej, w miejsce pułków 1 Dywizji Grenadierów, pułk rozpoczął intensywne ćwiczenia, w tym zgrywanie zaprzęgów i manewry. 2 Warszawski pal, nie otrzymując etatowej broni strzeleckiej, dysponował w strefie frontowej oprócz 36 armat, jedynie: 22 ckm, 29 rkm, 265 kb, 41 kbk, 7 granatników oraz 171 rewolwerów na 1891 żołnierzy, co oznaczało, że co trzeci żołnierz miał broń strzelecką. W rejonie Colombey-les-Belles pułk przebywał do 10 czerwca.
Działania bojowe
W tym dniu pułk został załadowany na transport kolejowy i przetransportowany w okolice Chatenois, Meroux, Challonvillars, Salbert. Nocą z 11 na 12 czerwca pułk przeszedł marsz w kierunku Belfortu, a od 12 czerwca w ramach 2 DSP wszedł w skład francuskiej 8 Armii, zostając przydzielony do XLV. 2 Dywizja Strzelców Pieszych miała za zadanie bronić doliny Belfortu. II dywizjon wspierał od 13 czerwca 6 pułk strzelców pieszych na odcinku podległym dowódcy obrony północnego sektora Belfort. Większość 2 pal wspierała organizowaną obronę odcinka południowego. Dowództwo 2 pal zajęło stanowisko w miejscowości Raynans, I dywizjon zajął pozycje w rejonie St. Julien, a III dywizjon w Baviliers. 16 czerwca niemieckie lotnictwo bombardowało punkty obserwacyjne 2 i 3 baterii, a także stanowiska ogniowe 3 baterii oraz zaprzęgi 1 baterii. II dywizjon był celem bombardowania, podobnie jak kolumna zaopatrzeniowa, a III dywizjon nie uniknął bombardowania podczas marszu i postoju w lesie. Tego dnia bombardowanie dotknęło również 10 baterię artylerii przeciwpancernej. Nocą z 16 na 17 czerwca 1940 roku pułk, razem z całą dywizją, rozpoczął marsz w kierunku Besançon. 18 czerwca dywizja zajęła dwa odcinki obrony na wzgórzach Clos du Doubs. Na odcinku południowym 4 psp wspierało zgrupowanie artylerii pod dowództwem ppłk K. Redera, dowódcy 2 pal z I i III dywizjonem. Na odcinku północnym 6 psp wspierało zgrupowanie pod dowództwem ppłk E. Maliszewskiego z II dywizjonem. Z uwagi na odłączenie części pododdziałów przeciwpancernych, po jednej baterii z każdego dywizjonu zostało przeznaczonych do obrony ppanc. Od 13:30 I dywizjon włączył się do walk obronnych o miasto Maiche, wycofując pod naporem nieprzyjaciela punkt obserwacyjny z miejscowości. 19 czerwca, ogniem na wprost, 7 bateria broniła miejscowości Damprichard, a 5 bateria broniła St. Hippolyte. Tego dnia każda z baterii pułku wystrzelała około 700 granatów, a ostatnie salwy w kierunku wrogich pozycji w Damprichard oddał I dywizjon. Dowództwo 2 pal, wraz z pozostałościami I i III dywizjonu, przekroczyli granicę ze Szwajcarią przez przejście graniczne Goumois między północą a godziną 2 dnia 20 czerwca, natomiast II dywizjon przekroczył granicę w Bremoncourt między 23:00 19 czerwca a 1:30 20 czerwca 1940 roku. Pułk, po zdaniu broni i amunicji, został internowany w Szwajcarii. Granicę szwajcarską przekroczyło 1674 żołnierzy, którzy posiadali 33 armaty 75 mm, 3 armaty ppanc 47 mm, 1 armatę 39 mm oraz 23 ckm, 30 rkm, 614 kb, 43 kbk, 8 garłaczy i 192 rewolwery oraz pistolety. Więcej broni strzeleckiej, niż pułk pierwotnie otrzymał, ponieważ część broni została podniesiona jako porzucona przez żołnierzy francuskich. Poległo, zaginęło lub dostało się do niewoli 217 żołnierzy. Za udział w kampanii, 3 żołnierzy odznaczono Krzyżem Srebrnym VM kl V, 90 żołnierzy Krzyżem Walecznych, a 35 żołnierzy Croix de Guerre.
Organizacja i obsada personalna
Dowództwo
dowódcy pułku:
ppłk dypl. Kazimierz Kuś (do 24 maja)
ppłk Klaudiusz Reder
szef sztabu – mjr dypl. Zbigniew Semilski
oficer łącznikowy – por. Jan Tomaszewski
oficer obserwacyjny – por. rez. Jan Anioła
oficer łączności – kpt. Kazimierz Górecki
oficer radio – ppor. Władysław Nowiński
pluton topograficzny – ppor. Edward Krupowicz
kapelan – kpl. ks. Leon Bemke
I dywizjon
dowódca – mjr dypl. Kazimierz Napieralski
zastępca dowódcy – kpt. dypl. Roman Kosiński
1 bateria – kpt. Henryk Boroń
oficer ogniowy – por. Andrzej Grocholski
2 bateria – kpt. Stanisław Płotkowiak
oficer ogniowy – ppor. Jan Ryczek
3 bateria – kpt. Władysław Bieliński
oficer ogniowy – por. Czesław Machowski
kolumna zaopatrzenia – kpt. Stanisław Jarzębiński
tabor bojowy – ppor. Romuald Obertowicz
tabor ciężki – por. Marian Pitka
II dywizjon
dowódca – mjr Antoni Zdrojewski
zastępca dowódcy – kpt. Mieczysław Szczawiński (później dowódca II/2 pal)
4 bateria – kpt. Józef Jan Korabiowski
oficer ogniowy – por. Mieczysław Sebastian
dowódca 1 plutonu – ppor. Stanisław Serafin
I działon – kpr. Biliński
II działon – kpr. Zagrodnik
dowódca 2 plutonu – pchor. Tadeusz Blewąski
III działon – kpr. Wyrozumski
IV działon – bomb. Narcyz Stulich
5 bateria – por. Tadeusz Prus – Studziński
oficer ogniowy – por. Tomasz Małynicz
6 bateria – kpt. Franciszek Brzeziński
oficer ogniowy – ppor. Przedrzymirski – Krukowicz Henryk
kolumna zaopatrzenia – kpt. Tadeusz Szymański
tabor bojowy – ppor. Paweł Dąbrowski
tabor ciężki – ppor. Tadeusz Ulatowski
III dywizjon
dowódca – mjr Stanisław Szczerbicki
zastępca dowódcy – kpt. Leon Syski
7 bateria – kpt. dypl. Zygmunt Chojnowski
oficer ogniowy – Jerzy Huss
8 bateria – kpt. Feliks Małuski
oficer ogniowy – por. Józef Albrecht
9 bateria – por. Władysław Pindelski
oficer ogniowy – por. Adolf Wośko
kolumna zaopatrzenia – por. Antoni Prokop
tabor bojowy – ppor. Jan Cybulski
tabor ciężki – por. Władysław Kiok
10 bateria przeciwpancerna
dowódca – ppor. Jan Nepomucen Psarski (do 23 III 1940)
dowódca – kpt. Oswald Szczepkowski (od 23 III 1940)
I pluton – ppor. Jan Nepomucen Psarski
II pluton – ppor. Franciszek Kowalewski
III pluton – ppor. Janusz Nowaczyński
IV pluton – ppor. Roman Czarnecki
Pułk liczył:
oficerów – 79
podoficerów – 282
szeregowych – 1740
Na uzbrojeniu posiadał:
75 mm armaty wz. 1897 – 36
47 mm armaty przeciwpancerne wz. 1939 – 8
ponadto posiadał 1725 konie
Internowanie w Szwajcarii
Po 20 czerwca 1940 roku granicę francusko-szwajcarską przekroczyło 1674 żołnierzy pułku, którzy dysponowali 33 armatami 75 mm, 3 działkami 47 mm, 1 działkiem 39 mm, 23 ckm oraz bronią osobistą. Na początku Szwajcarzy, podobnie jak Francuzi, traktowali 2 pułk artylerii lekkiej jako część francuskiego 45 Korpusu. Jednak po zawarciu rozejmu między Francją a Niemcami, a w związku z tym, że Polska wciąż pozostawała w stanie wojny z Niemcami, Polacy zostali formalnie wyłączeni z armii francuskiej. W pierwszych miesiącach internowania pułk był zakwaterowany w miejscowościach Pfaffnau i Melchnau w kantonie berneńskim. Od wiosny 1941 roku władze szwajcarskie zrezygnowały z komasowania internowanych w dużych obozach, tworząc osiem zgrupowań obozów. Żołnierze byli w większości kierowani do pracy na rzecz gospodarki szwajcarskiej, początkowo przy budowie umocnień polowych dla armii szwajcarskiej, a później przy budowie dróg o znaczeniu wojskowym oraz pracach rolnych. Realizując decyzję Naczelnego Wodza z 17 sierpnia 1944 roku, przystąpiono do tajnej ewakuacji, w tym żołnierzy pułku. Mimo trudności, do 1 maja 1945 roku udało się wyewakuować około 400 oficerów i żołnierzy 2 pal. W tym czasie ponad 200 oficerów i żołnierzy trafiło do jednostek polskich w Wielkiej Brytanii, a około 50 do Włoch. Po kapitulacji Niemiec, władze szwajcarskie przekazały polskich żołnierzy, zgodnie z prawem międzynarodowym, dowódcom polskim, umożliwiając ich natychmiastowy transport kolejowy do Francji, gdzie zostali zdemobilizowani. Pozostali żołnierze zdemobilizowali się całkowicie. Po zakończeniu działań wojennych, z pozostałych żołnierzy 2 pal, 350 wróciło do Francji, część wyemigrowała do różnych krajów, a duża grupa pod koniec 1945 roku powróciła do kraju, a kilkudziesięciu osiedliło się w Szwajcarii.
W Szwajcarii, Stefan Hatt do melodii „Daleka jest droga do Tipperary” (ang. It’s a Long Way to Tipperary) stworzył marsz pułku, który zaczynał się od słów:
Przypisy
Bibliografia
Aleksander Blum (red.): Artyleria Polska. Kampania Francuska 1940. Materiały do Księgi Pamiątkowej Artylerii Polskiej na Zachodzie 1940-1945. Londyn: 1983.
Józef Dembiniok: Wojsko Polskie we Francji-I Korpus Polski w Wielkiej Brytanii (Oznaki i odznaki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie / Józef Dembiniok, Bernard Szczech, Andrzej Urbański). Krajowa Agencja Wydawnicza. ISBN 83-03-00719-X. Brak numerów stron w książce.
Roman Jasiński: Wrzesień pod Alpami. Z żołnierskiego notatnika. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1966.
Józef Jan Korabiowski, W rogatywce i w berecie. Warszawa 2004.
Józef Smoliński: 2 Dywizja Strzelców Pieszych : (Francja – Szwajcaria). Warszawa: [s. n], 1992. ISBN 83-00-03620-2. Brak numerów stron w książce.
Józef Smoliński: Zarys Historii Pułków Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. 2 Warszawski Pułk Artylerii Lekkiej. Zeszyt II. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1995. ISBN 83-85621-61-X.
Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-918-X.