2 Pułk Strzelców Podhalańskich (2 pspodh.) – jednostka piechoty Wojska Polskiego.
Pułk miał swoją siedzibę w garnizonie Sanok i był częścią 22 Dywizji Piechoty Górskiej.
Formowanie i walki o granice
Formowanie pułku rozpoczęto 31 października 1918 roku, wykorzystując batalion zapasowy austriackiego pułku strzelców Nr 32 z Bochni, pod dowództwem majora Jerzego Dobrodzickiego, który później został generałem. Oddział ten został przekształcony w 2 pułk strzelców podhalańskich. Był to jedyny pułk Okręgu Korpusu X, sformowany na polskich ziemiach. 9 grudnia 1918 roku utworzono I batalion, który stacjonował w Sanoku. II batalion powstał w połowie grudnia w Bochni, a III – wiosną 1919 roku w Nowym Targu. 13 grudnia 1918 roku I batalion pod dowództwem porucznika Karola Matzenauera wyruszył na front ukraiński, gdzie w rejonie wsi Krościenko nad Strwiążem odbył swój „chrzest bojowy”, uczestniczył również w walkach pod Zagórzem i Chyrowem, a później w składzie Grupy „Bug” w rejonie Rawy Ruskiej, Tarnopola i Gajów Dytkowieckich. II batalion, po obronie granicy południowo-zachodniej na Spiszu, w połowie stycznia 1919 roku również udał się na front ukraiński, biorąc udział w walkach w składzie Grupy „Bug” dowodzonej przez generała Henryka Minkiewicza, współdziałając z I batalionem. III batalion został wysłany na granicę czeską. W lipcu 1919 roku pułk przeniósł się na Pokucie, by strzec granicy z Rumunią. Wiosną 1920 roku pułk zintegrował wszystkie bataliony i włączył się w skład I Brygady Górskiej.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku był stacjonowany w Nowym Targu.
W marcu 1920 roku pułk został wysłany na front bolszewicki do Dubna, a później do Sławeczna, gdzie dołączył do niego III batalion, który wcześniej ochraniał granicę czeską. Następnie pułk brał udział w „wyprawie kijowskiej”, wyróżniając się w bitwach pod Czapowicami i Malinem. W trakcie odwrotu bronił Brześcia nad Bugiem. 2 pułk strzelców podhalańskich, będąc częścią I Brygady Górskiej, 8 maja 1920 roku wkroczył do Kijowa, zajmując jego północne przedmieścia. W czerwcu 1920 roku, gdy polskie wojska się wycofywały, pułk bronił przeprawy przez Dniepr, staczając potyczki z bolszewikami aż do 12 czerwca. Następnie pułk tworzył tylną straż 3 Armii i zasłynął w obronie Brześcia nad Bugiem. Żołnierze sanockiego pułku wzięli również udział w polskiej kontrofensywie, która rozpoczęła się 16 sierpnia, zdobywając Kock, Łuków, Siedlce, Sokołów i Białystok, a później Gródek. Po kilku dniach pułk brał udział w walkach nad rzeką Sidrą. Szlak bojowy jednostki zakończył się trzydniową walką pod Kuźnicą 23 września 1920 roku. 4 października pułk uczestniczył w zdobyciu miasta Grodno.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Orderu Virtuti Militari
Żołnierze pułku zostali odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari za okres wojny 1918-1920.
Niektórzy żołnierze pułku spoczywają na Cmentarzu Centralnym w Sanoku, w tym płk Karol Lenczowski, który był jedynym z dowódców. Z początku pochowano tam również płk Janusza Dłużniakiewicza, lecz jego szczątki przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie.
Na cmentarzu w Sokółce w kwaterze wojennej spoczywają żołnierze pułku, którzy polegli we wrześniu 1920. Znajdują się tam groby H. Dereta, strz. Wojciecha Kocuja, Wojciecha Leśniaka, Piotra Maciaka, Józefa Malendy oraz strz. Michała Sroki.
Pułk w okresie pokoju
6 grudnia 1920 roku pułk dotarł do Sanoka, a 12 grudnia odbyło się jego oficjalne przyjęcie. Miejscowy profesor gimnazjalny Urban Przyprawa oraz ppłk Edward Kańczucki wygłosili przemowy podczas uroczystego powitania żołnierzy. Od początku stacjonowania pułku w Sanoku, podejmowano działania na rzecz integracji wojska ze społecznością lokalną. W 1922 roku etat pułku obejmował 87 oficerów: 3 pułkowników, 16 majorów, 20 kapitanów, 34 poruczników oraz 12 podporuczników. W 1924 roku etat wynosił 58 oficerów etatowych oraz 14 nadetatowych, a w 1928 roku 40 oficerów etatowych (w tym 2 pułkowników, 3 majorów, 17 kapitanów, 16 poruczników oraz 2 podporuczników) oraz 11 nadetatowych. W 1932 roku w pułku było 48 oficerów zawodowych (1 pułkownik, 1 podpułkownik, 5 majorów, 17 kapitanów, 16 poruczników oraz 8 podporuczników).
W pierwszych latach dwudziestego wieku pułk był rozmieszczony w różnych miejscach, z dowództwem, I i II batalionem oraz kadrą batalionu zapasowego w Sanoku, podczas gdy III batalion stacjonował w Dębicy. Później cały pułk został ulokowany w Sanoku. Dowództwo pułku znajdowało się w byłych koszarach przy ulicy Adama Mickiewicza, a bataliony były rozmieszczone w następujący sposób:
I batalion w budynku przy ulicy Jana III Sobieskiego,
II batalion w koszarach przy ulicy Adama Mickiewicza,
III batalion oraz pluton artylerii piechoty w koszarach w dzielnicy Olchowce.
Pułk aktywnie uczestniczył w życiu lokalnym, a jego staraniem zbudowano Dom Żołnierza, który stał się ośrodkiem życia kulturalnego zarówno dla pułku, jak i mieszkańców miasta.
Na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty z 1930 roku, wprowadzono organizację piechotę na stopie pokojowej PS 10-50, w ramach której 18 pułk piechoty został zaliczony do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). Otrzymywał on corocznie około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym istniał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, natomiast latem batalion starszego rocznika oraz dwa bataliony poborowych. Po wprowadzeniu nowej organizacji, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.
W pułku działał chór oficerski, którym dyrygował kpt. Marian Warmuzek. W ramach jednostki funkcjonowała również orkiestra pułkowa. W latach dwudziestych kapelmistrzem był por. Maksymilian Firek, który z orkiestrą zdobył pierwsze miejsce w ogólnopolskim konkursie orkiestr wojskowych. Następnie kapelmistrzem został kpt. Kazimierz Wojakowski, który w październiku 1928 roku z orkiestrą zajął drugie miejsce w konkursie Dowództwa Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu. W latach trzydziestych kapelmistrzem był por. Stanisław Węgrzynowski. Orkiestra pułku brała udział w życiu kulturalnym Sanoka, występując w parku miejskim i regularnie grając dla kuracjuszy uzdrowiska Iwonicz-Zdrój. W ramach Zjazdu Górskiego w Sanoku, który odbył się w dniach 14-17 sierpnia 1936 roku, zorganizowano konkurs orkiestr pułków strzelców podhalańskich, który zakończył się festiwalem orkiestr.
Od 1921 roku rozwijało się życie sportowe 2 pułku strzelców podhalańskich, a w 1924 roku jednostka dysponowała stadionem z bieżnią o długości 460 m, torami przeszkód, placem do szermierki, rzutnią granatów oraz miejscem do gier i zabaw. Pułk był reprezentowany przez klub sportowy „Podhalanin”. Zespół piłkarski „Podhalanie” miał w swoich szeregach mjr. Andrzeja Bogacza oraz por. Romana Folwarcznego, którzy wspólnie z kpt. Marianem Warmuzkiem byli inicjatorami budowy stadionu w Sanoku. Dodatkowo pod patronatem pułku działały: Towarzystwo Narciarskie 2. psp w Sanoku (organizujące m.in. kursy narciarskie w Łupkowie, którym kierował kpt. Marian Suda) oraz Wojskowy Klub Sportowy, którego szefem był mjr Jan Matuszek. Ponadto mjr Marian Kowalski pełnił funkcję prezesa Sekcji Narciarskiej „Sanoczanka”, działającej w ramach sanockiego koła Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. W samym pułku każdy żołnierz był szkolony w technice jazdy na nartach, a instruktorami byli por. Roman Folwarczny, st. sierż. Biner oraz szer. Skupień z Zakopanego (członek kadry Polski).
6 marca 1930 roku żołnierze pułku brali udział w pacyfikacji demonstracji, która przeszła do historii jako Marsz Głodnych w Sanoku. W 1931 roku, z uwagi na stacjonowanie pułku w Sanoku, ustanowiono parafię Chrystusa Króla, której proboszczami i kapelanami byli ks. kpl. Bronisław Nowyk oraz ks. kpl. Roman Kostikow.
W okresie między 21 czerwca a 9 lipca 1932 roku dwie kompanie pułkowe uczestniczyły w przywracaniu porządku w kilku gminach leskich podczas tzw. powstania leskiego. W 1936 roku pułk był współorganizatorem Zjazdu Górskiego w Sanoku. W 1938 roku władze pułku odznaczyły Radę Miasta Sanoka odznaką honorową 2 pułku strzelców podhalańskich. W tym samym roku powstał budynek zajazdu, który służył jako ośrodek wypoczynkowy (aktualnie znajduje się pod adresem ulicy 2 pułku strzelców podhalańskich 30). W centrum miasta, przy ulicy Adama Mickiewicza 3, działał zakład gastronomiczny „Podhalanka”. Istniało również kino (kinoteatr) „Podhalanin” w Domu Żołnierza, którego otwarcie miało miejsce 16 lipca 1927 roku, a także Spółdzielnia Spożywcza 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. Przy pułku działała biblioteka oddziałowa Polskiego Białego Krzyża, która w 1933 roku posiadała około 150 książek. W czasie II wojny światowej, podczas okupacji niemieckiej, część księgozbioru pułkowej biblioteki została uratowana przez Stefana Stefańskiego, który po wojnie przekazał 500 egzemplarzy do Centralnej Biblioteki Wojskowej.
W latach trzydziestych zmarli kolejni dowódcy pułku: płk Janusz Dłużniakiewicz 19 października 1932 roku (utonął podczas wycieczki kajakowej na Sanie pod Kuńkowcami), ppłk Karol Świnarski 17 listopada 1935 roku oraz ppłk dypl. Karol Lenczowski 22 lipca 1936 roku.
W czerwcu 1939 roku, na mocy decyzji Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, w Sanoku przy 2 pułku strzelców podhalańskich utworzono Samodzielny Batalion Szturmowy, znany jako batalion śmierci, składający się z około 100 żołnierzy. We wrześniu 1939 roku jednostka ta przeprowadziła operację dywersyjną w okolicach Bogumina. Żołnierze batalionu, którzy przeżyli, kontynuowali walkę w szeregach Armii Krajowej.
Święto pułkowe obchodzono 23 września, aby upamiętnić walki jednostki pod Kuźnicą w 1920 roku z Armią Czerwoną.
Do 1939 roku Komenda Rejonu Uzupełnień mieściła się przy ulicy Jana III Sobieskiego 9, a posterunek żandarmerii przy ulicy Zamkowej 7.
Po 1930 roku, Teresa Dłużniakiewicz, żona dowódcy pułku płk. Janusza Dłużniakiewicza, została założycielką koła Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa” w Sanoku. Następnie prezesem Rodziny Wojskowej w Sanoku została Irena Szpakowska, żona ppłk. Czesława Szpakowskiego. Fotografie pułku wykonywał Franciszek Strachocki, prowadzący zakład przy ulicy Adama Mickiewicza, naprzeciw budynków koszar.
Kampania 1939
Latem 1939 roku pułkowi przekazano sprzęt wojenny, który został zakupiony przez obywateli powiatu sanockiego, po tym jak powiatowy Komitet Daru dla Armii zebrał kwotę 47857,84 zł. (aktualnie akta komitetu przekazano Muzeum Ziemi Sanockiej w Sanoku).
Pułk stacjonował w Sanoku do września 1939 roku. W czasie mobilizacji, pułk sformował 4 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej. W 1939 roku, w składzie macierzystej dywizji, miał przydział mobilizacyjny do Armii Łódź, a od 28 sierpnia 1939 roku był przydzielony do Odwodu Naczelnego Wodza. 3 września, razem z całą 22 Dywizją Piechoty Górskiej, zajął pozycje obronne w rejonie Olkusza, na linii Klucze-Bolesław.
W nocy 4 września pułk rozpoczął odwrót przez Wolbrom, Działoszyce oraz Skalbmierz w kierunku rzeki Nidy. Pierwszą walkę stoczył pod Mękarzowicami, nad rzeką Nidą 7 września. 9 września, jako część 22 Dywizji Piechoty Górskiej pod dowództwem płk. dypl. Leopolda Endla-Ragisa, pułk wziął udział w ciężkiej walce we wsi Bronina, po której wraz z dywizją przeniósł się w okolice Stopnicy. Tam doszło do kolejnego starcia z oddziałami niemieckimi, po którym dywizja dotarła w okolice Rytwian, planując pozorowane natarcie na Staszów. 10 września dywizja została rozbita przez niemiecką 5 Dywizję Pancerną. Po tej przegranej bitwie, 2 pułk strzelców podhalańskich przebił się do lasu mokrzańskiego, zbierając po drodze część żołnierzy z 5 pułku strzelców podhalańskich z Przemyśla. W lesie sztab jednostki zakwaterował się w leśniczówce zwanej „Grzybowska” u gajowego Józefa Jedynaka, gdzie pułk został okrążony przez niemieckie oddziały i zmuszony do kapitulacji. Oficerowie i podoficerowie zostali wzięci do niewoli, a żołnierze rozpuszczeni do domów. Niemcy przejęli broń oraz wyposażenie jednostki.
Korzystając z panującego zamieszania, gajowy Józef Jedynak, za zgodą szefa sztabu, ukrył sztandar pułku. W obawie przed rewizjami, na wiosnę 1941 roku sztandar 2 psp został przewieziony do Sichowa i zdeponowany u rodziny Pikulów. Następnie, od 1943 roku, sztandar był ukrywany u rodziny Witków w Wilkowej. W sierpniu 1944 roku sztandar powrócił do gajówki Józefa Jedynaka w lasach mokrzańskich. W 1957 roku, za odmowę wstąpienia do partii, rodzina Jedynaków została wyeksmitowana z gajówki i wraz z dobytkiem oraz ukrytym sztandarem wywieziona do Staszowa. Tam, w domu państwa Strojnych, Jedynakowie i sztandar znaleźli tymczasowe schronienie. W 1960 roku, ze sztandarem, przenieśli się do własnego nowego domu przy ul. Oględowskiej 19. Dopiero w 1963 roku Józef Jedynak, mimo obaw, poinformował władze wojskowe w Kielcach o przechowywanym sztandarze. Wkrótce po tym do domu Jedynaków w Staszowie przybył osobiście gen. Mieczysław Moczar z asystą. Gdy Józef Jedynak znosił ze strychu ukrywany przez lata sztandar 2 psp, padła komenda „baczność” i oddano honory wojskowe sztandarowi. Następnie sztandar został przewieziony do Warszawy, gdzie w Sztabie Generalnym WP, w obecności przedstawicieli Wojska Polskiego oraz władz PZPR, Józef Jedynak, po 24 latach przechowywania, przekazał sztandar 2 psp do Muzeum Wojska Polskiego.
Wielu oficerów pułku zostało wziętych do niewoli, m.in. w Oflagu VII A Murnau, gdzie dzięki Oskarowi Schmidtowi (dzierżawcy browaru Morawskich w Zarszynie, który przekazywał żywność) oraz dowódcy tamtejszej placówki Obwodu Sanok ZWZ/AK, Mieczysławowi Granatowskiemu ps. „Gram” (organizatorowi), była im dostarczana żywność.
Odtworzenie pułku w ramach Armii Krajowej
W wyniku działań mających na celu odtworzenie przedwojennych jednostek wojskowych, Komenda Obwodu Sanok Armii Krajowej postanowiła odbudować 2 pułk strzelców podhalańskich w sile 1500 ludzi, gotowych na rozkaz przystąpić do walki powstańczej. W tym celu, pod koniec maja 1943 roku, powołano 10 placówek na terenie obwodu, oznaczonych cyframi rzymskimi od I do X. Pułk został rozwiązany po zajęciu terenu jego działania przez oddziały Armii Czerwonej w sierpniu 1944 roku, a większość kadry oficerskiej, w tym dowódca, wstąpiła jeszcze w tym samym miesiącu do Ludowego Wojska Polskiego.
Strzelcy podhalańscy
Na podstawie materiałów źródłowych:
Dowódcy pułku
gen. Jerzy Dobrodzicki (1918–1919)
ppłk Stanisław Wróblewski (1919–1920)
mjr Edward Kańczucki (1920)
płk Gustaw Truskolaski (16 IV 1920 – 28 II 1922)
płk piech. Franciszek Stutzmann (do VII 1922 → dowódca 84 pp)
płk piech. Edmund Koczorowski (do III 1923 → dowódca 43 pp)
płk piech. Franciszek Stutzmann (III 1923 – 22 VII 1927 → członek OTO)
ppłk Eugeniusz Zuger (22 VII 1927 – 31 III 1930 → dyspozycja dowódcy OK X)
płk piech. Janusz Dłużniakiewicz (31 III 1930 – † 19 X 1932)
ppłk piech. Karol Świnarski (28 VI 1933 – † 17 XI 1935)
ppłk dypl. piech. Karol Lenczowski (27 XI 1935 – † 22 VII 1936)
płk dypl. piech. Zygmunt Cšadek (13 VI 1936 – 1 XII 1938)
ppłk dypl. piech. Stefan Szlaszewski (1 XII 1938 – 10 IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 – I zastępca dowódcy)
ppłk piech. Karol Paryłowski (10 VII 1922 – 1923 → zastępca dowódcy 11 pp)
mjr / ppłk piech. Franciszek Stok (III 1924 – I 1928 → dyspozycja dowódcy OK X)
ppłk piech. Czesław Szpakowski (26 IV 1928 – 12 III 1929 → p.o. komendanta PKU Sanok)
ppłk piech. inż. Józef Meijer (27 IV 1929 – 28 I 1931 → komendant PKU Włodzimierz Woł.)
ppłk piech. Rafał Zieleniewski (28 I – 23 X 1931 → zastępca dowódcy 41 pp)
ppłk dypl. piech. Kazimierz Aleksander Szydłowski (23 X 1931 – 20 V 1932 → komendant placu Zakopane)
ppłk piech. Józef Giza (20 V 1932 – 4 VII 1935 → dowódca 3 psp)
ppłk dypl. Adam Jan Lewicki (4 VII 1935 – 1937)
ppłk Stanisław Styrczula (1936-1939; † 1940 zbrodnia katyńska – Charków)
Kwatermistrzowie pułku (od 1938 – II zastępca dowódcy)
mjr piech. Józef Zych (1923-1924 → dowódca I baonu)
mjr piech. dr Władysław Kumor (1925)
mjr piech. Jan Marcińczyk (VIII 1925 – II 1927 → dyspozycja dowódcy pułku)
mjr piech. Antoni Szczur (II 1927 – 26 IV 1928 → praktyka poborowa w PKU Sanok)
mjr piech. Andrzej Bogacz (26 IV 1928 – 31 III 1930 → dowódca 11 baon graniczny)
mjr piech. Leon Krajewski (31 III 1930 – 20 IX 1933 → komendant PKU Krzemieniec)
mjr piech. Jan Matuszek (IV 1934 – ? → zastępca dowódcy 5 psp)
mjr piech. Stanisław Stahlberger (do 1939)
Oficerowie i podoficerowie
Ofiary zbrodni katyńskiej
Lista żołnierzy 2 pułku strzelców podhalańskich – ofiar zbrodni katyńskiej. Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Sztandar, insygnia pułkowe
Odznaka pamiątkowa
16 października 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 2 pułku strzelców podhalańskich. Odznaka o wymiarach 37×37 mm ma kształt krzyża greckiego o łamanych ramionach (swastyka) z granatową obwódką oraz okrągłą tarczą emaliowaną na biało. Była nadawana zgodnie z zasadami ustalonymi przez Ministerstwo Spraw Wojskowych w 1928 roku. Odznaki oficerskie były wykonywane w srebrze, natomiast żołnierskie w tombaku, srebrzone i patynowane. Każda odznaka była numerowana, a ewidencja osób odznaczonych była prowadzona. Większość odznak wytwarzana była przez pracownię grawerską Wiktora Gontarczyka w Warszawie przy ul. Miodowej 19.
Chorągiew
15 lipca 1923 roku generał Lucjan Żeligowski wręczył pułkowi chorągiew, którą poświęcił bp Józef Sebastian Pelczar.
Ryngraf
2 pułk Strzelców Podhalańskich otrzymał w darze ryngraf od Związków Strzeleckich w Sanoku, Lesku i Krośnie. Dowódca pułku płk Zygmunt Cšadek postanowił przekazać go jako wotum do bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w pobliskiej Starej Wsi, dokąd 29 maja 1938 roku żołnierze jednostki wymaszerowali i zawiesili ryngraf na obrazie Cudownej Matki Boskiej oraz złożyli uroczyste ślubowanie.
Pióra
Orle pióra przy czapkach pułków podhalańskich stosowane są od czasu bitwy pod Kuźnicą.
Upamiętnienie
W dniach od 10 listopada 1993 roku do 11 stycznia 1994 roku w budynku „Zajazdu” – siedziby Muzeum Historycznego w Sanoku, miała miejsce wystawa pt. „Podhalanie”, będąca pierwszą w historii ekspozycją poświęconą 2 Pułkowi Strzelców Podhalańskich; twórcą był Andrzej Romaniak.
W Chyrowie powstał pomnik. W Sanoku odbyło się kilka trwałych upamiętnień 2 Pułku Strzelców Podhalańskich:
Z inicjatywy komisji historycznej koła ZBoWiD w Sanoku w 1981 roku wnioskowano do władz miasta o nadanie jednej z ulic w Sanoku imienia 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, co nie zostało zrealizowane. Ostatecznie w Sanoku ulica Marcelego Nowotki, wcześniej Elżbiety Granowskiej, została przemianowana na ulicę 2 Pułku Strzelców Podhalańskich.
Na fasadzie Kościoła Przemienienia Pańskiego umieszczono tablicę pamiątkową, aby uczcić pamięć żołnierzy ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-AK) oraz ich dowódców (Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Tadeusz Komorowski, Leopold Okulicki) oraz żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, którzy stacjonowali w Sanoku do 1939 roku. Inskrypcja głosi: „Żołnierzom ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-ZWZ) AK i ich komendantom głównym gen. M. Tokarzewskiemu „Torwid”, gen. S. Roweckiemu „Grot”, gen. T. Komorowskiemu „Bór”, gen. L. Okulickiemu „Niedźwiadek”. Żołnierzom 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. W 42 rocznicę wymarszu oddziału partyzanckiego „Południe”. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej. A.D. 1986”. Tablica została poświęcona i odsłonięta 6 lipca 1986 roku przez ks. infułata Jana Stączka. Inicjatorami powstania tablicy byli Marian Witalis i ks. Adam Sudoł.
Ustanowiono kamień pamiątkowy upamiętniający 2 pułk strzelców podhalańskich, umieszczony przed budynkiem przy ulicy Adama Mickiewicza 21, który wcześniej był koszarami wojskowymi, a obecnie jest siedzibą Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Jana Grodka w Sanoku. Kamień odsłonięto 3 października 1993 roku. Upamiętnia żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich oraz AK. Projektantem obelisku był st. chorąży Andrzej Siwiec. Pomnik zawiera herb 2 PSP oraz tablicę z inskrypcją: „Pamięci żołnierzy 2 PSP i ich kontynuatorom z AK Obwodu „SAN” w walce o niepodległość Polski. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej.”
Na Placu Harcerskim w Sanoku, w ramach obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę, ustanowiono upamiętnienie o treści „Wierni tradycji 1918–2018”, honorujące 2 Pułk Strzelców Podhalańskich.
8 października 2018 roku Placówka Straży Granicznej w Kuźnicy otrzymała imię 2. Pułku Strzelców Podhalańskich, który stoczył w tym miejscu ciężkie walki z wojskami sowieckimi o Kuźnicę. Odsłonięto również tablicę pamiątkową z nazwą placówki.
8 grudnia 2019 roku, z inicjatywy Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego, na Placu Harcerskim odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą 22 Dywizji Górskiej oraz wszystkim odznakom pułkowym tej dywizji, w tym również 2 PSP z Sanoka. Tablicę poświęcił kapelan Garnizonu Przemyśl ks. ppłk Rafał Kaproń, a uroczystego odsłonięcia dokonali gen. dyw. Jarosław Gromadziński, dowódca 18 Dywizji Zmechanizowanej, burmistrz miasta Sanoka Tomasz Matuszewski oraz prezes Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego Krzysztof Juszczyk.
Tradycje
Tradycje jednostek górskich, które pozostały po II wojnie światowej, kontynuuje obecnie 21 Brygada Strzelców Podhalańskich, powołana w 1994 roku.
Tradycje 2 Pułku Strzelców Podhalańskich obecnie kontynuuje 21 batalion logistyczny z Rzeszowa im. gen. Jerzego Dobrodzickiego.
Zobacz też
Zdjęcia: Święto 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku 1, 2
Strzelcy podhalańscy
Oddział partyzancki OP-23
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-10-10].
Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992. OCLC 32243020.
Ludwik Migdał: Zarys historji wojennej 2-go Pułku Strzelców Podhalańskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Franciszek Groński. 22 Dywizja Piechoty Górskiej. 2 Pułk Strzelców Podhalańskich – Sanok. „Przemyskie Zapiski Historyczne”. R. XIV-XV z 2003-2005, s. 259-264, 2003. ISSN 0860-0317.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4. OCLC 68739630.
Ryszard Dalecki. Armia Karpaty 1939. MON 1979.
Wojciech Mos. Strzelcy Podhalańscy 1918-1939. KAW 1889.
Franciszek Oberc: Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna, 1998. ISBN 978-83-909787-1-0. OCLC 750671052.
Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994. W: Feliks Kiryk: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3. OCLC 38363144.
Władysław Steblik. Armia „Kraków” 1939. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, ISBN 83-11-07434-8. OCLC 22148866 (s. 718-720).
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Andrzej Romaniak. Podhalańczycy. „Tygodnik Sanocki”. Nr 17 (100), s. 10, 1993-09-06.
Andrzej Romaniak: Pamiątki po 2 Pułku Strzelców Podhalańskich z Sanoka. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2003. ISBN 83-919305-0-5.
Stanisław M. Przybyszewski, Straty osobowe na terenie powiatu Kazimierza Wielka 1939–1945, Wydawnictwo Nowa Nidzica 2013, ISBN 978-83-61901-05-1.
Józef J. Stachowicz, Miniony czas, Adam A. Roliński (red.), Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994. ISBN 83-901827-1-8, OCLC 751209296. Brak numerów stron w książce.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997. ISBN 83-905046-4-2.
Edward Zając: Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym. Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939. W: Feliks Kiryk: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3. OCLC 38363144.
Paweł Sulich: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 22 Dywizja Piechoty Górskiej. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018. ISBN 978-83-7945-614-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.