2 Pułk Piechoty Legionów (2 pp Leg.) – jednostka piechoty Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
2 pułk piechoty w Legionach Polskich
W sierpniu 1914 roku, w momencie, gdy kompania kadrowa oraz oddziały, które później utworzyły I Brygadę Legionów Polskich, wyruszały do Królestwa, nowe jednostki legionowe były formowane w Krakowie. Po wybuchu I wojny światowej na obszarze Galicji rozpoczęto tworzenie regularnych polskich formacji wojskowych, w tym 2. i 3. pułku piechoty.
Pułk brał udział w działaniach legionowych wspólnie z armią austriacką. Po kryzysie przysięgowym pozostałości II Brygady przeszły do Galicji, a jako Polski Korpus Posiłkowy zostały wcielone do wojska austriackiego. 2 pułk piechoty stacjonował w Mamajowcach. 15 lutego 1918 roku II Brygada pokonała pozycje austriackie pod Rarańczą, przechodząc na terytorium Rosji i włączając się do II Korpusu Polskiego. Żołnierze 2 pp zostali włączeni do 13. i 14. pułku 4. Dywizji Strzelców, co oznaczało koniec istnienia legionowego 2 pułku piechoty jako samodzielnej jednostki.
Formowanie pułku i walki o granice
Podstawą 2 pułku piechoty, formowanego w Jabłonnie, był oddział mjr. Trojanowskiego, który powrócił z niewoli ukraińskiej. Gdy ogłoszono obowiązkowy pobór do wojska, 2 pp rozpoczął przyjmowanie pierwszych rekrutów, w tym byłych żołnierzy pułku, członków POW oraz żołnierzy z byłej armii austro-węgierskiej. Oddziały legionowe, od numerów 1 do 9, otrzymały swoje oznaczenia na mocy rozkazu Naczelnego Wodza J. Piłsudskiego z 4 stycznia 1919 roku. Pułk składał się ze sztabu, plutonu łączności, kompanii technicznej, kompanii karabinów maszynowych oraz trzech batalionów piechoty. Każdy batalion miał cztery kompanie piechoty oraz jedną kompanię karabinów maszynowych. W skład pułku wchodził także batalion zapasowy stacjonujący w Piotrkowie. Dowódcą pułku wchodzącego w skład 1 Dywizji Legionów był major Trojanowski. 23 maja 1919 roku 1 Dywizja została przekształcona w 2 Dywizję Legionów.
Pierwszy batalion, dowodzony przez kpt. Emila Czaplińskiego, wyjechał 12 kwietnia 1919 roku na Front Litewsko-Białoruski, a w nocy z 15 na 16 kwietnia brał udział w natarciu na Lidę, które zakończyło się zajęciem miasta. Batalion kontynuował pościg za nieprzyjacielem, walcząc pod Milejowem, Krewem oraz Loskiem. Po powrocie do Lidy 21 maja, połączył się z drugim batalionem przybyłym z Jabłonny, dowodzonym przez por. Jana Sendorka. Oba bataliony uczestniczyły w ofensywie pod koniec czerwca 1919 roku, mającej na celu osiągnięcie linii Berezyny. Pułk zyskał uznanie za postawę legionistów z kompanii szturmowej por. Aleksandra Stawarza w bitwach pod Mołodecznem i Radoszkowicami. Trzeci batalion, pod dowództwem mjr. Witolda Grzybowskiego, dołączył do pułku 22 lipca w okolicach Radoszkowic. Sformowany w czerwcu w Jabłonnie, batalion walczył pod Rohatynem, Brodami i Radziwiłłowem, a po przybyciu na Front Litewsko-Białoruski stoczył walkę pod Hraniczami. Cały pułk przeszedł do działań zaczepnych spod Radoszkowic, osiągając linię Papiernia-Nielidowicze-Senkowo.
Wojska Frontu Litewsko-Białoruskiego przystąpiły do natarcia na początku sierpnia, dążąc do opanowania Mińska i Borysowa. Walki zakończyły się wypchnięciem Rosjan za Berezynę oraz zdobyciem przyczółków na wschodnim brzegu rzeki. Pułk w tych starciach zdobył wielu jeńców. W czasie paromiesięcznego pobytu nad Berezyną, legioniści przeprowadzali liczne wypady na pozycje rosyjskie, a największy rozgłos zyskał 17 października 1919 roku wypad 3 batalionu na Kobylszczyznę, który zakończył się pełnym sukcesem, będąc znakomicie zaplanowaną i wykonaną akcją.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy stacjonował w Piotrokowie.
Podczas rosyjskiej ofensywy w maju 1920 roku, pułk bronił się z determinacją w rejonie Murowej, gdzie wieloma kontratakami odzyskiwał utracone pozycje, a 28 maja ponownie wyparł Rosjan za Berezynę.
W trakcie ciężkich walk pułk stracił 5 oficerów i 59 żołnierzy, a ponad 200 zostało rannych. Ich bohaterska postawa została doceniona przez przełożonych, a w rozkazie z 14 czerwca 1920 roku, dowódca dywizji gen. Markiewicz napisał:
Rosjanie przystąpili do kolejnego ataku 4 lipca 1920 roku. Po zażartej obronie, 2 pp Leg. zmuszony został do opuszczenia swoich pozycji. Okrążany i spychany przez wielokrotnie silniejszego przeciwnika, cofał się na Mińsk, Kojdanów, Wołkowysk, a pod Izabelinem poniósł znaczne straty. Dotarł nad Bug, skąd przetransportowano go koleją do Siedlec. 5 sierpnia przeszedł w rejon Trębice-Paprotnia-Kościelna, gdzie bronił się na wyznaczonych pozycjach.
2 pp Leg. w składzie 2 Armii podczas bitwy warszawskiej pozostawał w odwodzie Naczelnego Wodza. Obsadził odcinek na lewym brzegu Wisły w rejonie Kozienic, a po krótkim pobycie w Dęblinie, legioniści zostali wysłani w rejon Hrubieszowa. Stoczyli tam szereg walk z konnicą Budionnego, m.in. pod Zawalewem i Trzeszczanami. Na zasłużony odpoczynek do Zamościa pułk odszedł 6 września 1920 roku, a w drugiej połowie września został przetransportowany na północ. Uczestniczył w zdobyciu Mołodeczna, a 24 października odmaszerował na linię demarkacyjną polsko-litewską, gdzie obsadził odcinek wzdłuż Niemna. Pełnił tam służbę do końca 1921 roku, a następnie przeszedł do Grodna, gdzie rozpoczął normalną służbę garnizonową. Swój szlak bojowy w wojnie 1918–1920 pułk opłacił ciężkimi stratami. Za wybitne czyny na polu walki wielu oficerów i żołnierzy odznaczono Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Walecznych.
Mapy walk pułku
Pułk w okresie pokoju
W okresie międzywojennym 2 pułk piechoty Legionów stacjonował w Okręgu Korpusu Nr II w garnizonie Chełm na Cytadeli, a kadra batalionu zapasowego w Brzeżanach. Wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów.
Po zakończeniu wojny polsko-radzieckiej 2 pp Leg. od maja do sierpnia 1922 roku stacjonował w Siedlcach. Po demobilizacji 2 DP Leg. została rozmieszczona na terenie DOK X Przemyśl.
W Kielcach znajdowało się dowództwo dywizji, a 2 pp Leg. został przeniesiony z Grodna do Piotrkowa, aby w 1923 roku dotrzeć do Pińczowa. Ze względu na to, że stare koszary pińczowskie, pamiętające jeszcze czasy carskie, nie były w stanie pomieścić całego pułku, I batalion jako batalion detaszowany został skierowany do Staszowa, gdzie stacjonował aż do września 1939 roku.
Przybyły do Staszowa I batalion znacznie ożywił atmosferę w mieście. W „Domu Żołnierza” kadra i żołnierze batalionu organizowali liczne wydarzenia, które wzbogaciły życie kulturalne miasta. Zdewastowane koszary byłego carskiego pułku kawalerii oraz towarzyszące im budynki zostały doprowadzone do stanu używalności. W 1927 roku oddano do użytku duży pawilon mieszkalny dla kadry zawodowej batalionu.
W Pińczowie, 21 września 1924 roku, pułk otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo Piotrkowa Trybunalskiego i ziemi piotrkowskiej. Uroczystość miała miejsce w Pińczowie, gdzie pułk stacjonował. Sztandar został poświęcony przez biskupa polowego Stanisława Galla. Stanisław Wojciechowski, wręczając sztandar dowódcy pułku ppłk. Czaplińskiemu, powiedział:
Po przeniesieniu pułku do Sandomierza, dowódca nakazał umieścić sztandar w muzeum pułkowym. Został on przekazany oficerowi mobilizacyjnemu pułku – kpt. Karolowi Szopie.
6 września 1939 roku, kpt. Karol Szopa, w związku z atakującymi hitlerowskimi wojskami, podjął decyzję o ewakuacji dokumentów z muzeum oraz sztandaru i o ucieczce na wschód. W trakcie ucieczki został wzięty do niewoli przez Armię Radziecką. Istnieją dwie wersje dotyczące sztandaru: według jednej został on spalony wraz z dokumentami, a według drugiej, kpt. Szopa zabrał sztandar po spaleniu drzewca.
2 października 1938 roku otwarto Sanktuarium Józefa Piłsudskiego, w którym znajdowały się kopie sztandarów pułków piechoty: 1., 2., 3., 4., 5. oraz 2 pułku artylerii lekkiej i 2 pułku szwoleżerów.
W wyniku działań wojennych, kopia sztandaru 2 pułku trafiła do prywatnych zbiorów księdza ppłk. mgr. Walentego Ślusarczyka, proboszcza z Nowej Słupi.
Obecnie kopia sztandaru znajduje się w Opactwie Cystersów w Wąchocku, gdzie została przekazana w 1979 roku przez księdza Ślusarczyka.
Odznaki pułkowe
2 pułk piechoty Legionów posiadał trzy odznaki:
zatwierdzoną Rozkazem Naczelnego Wodza Nr 40 z dnia 5 maja 1920 roku: Medalion II Brygady za udział w walkach 1914-1916:
Odznaka ma kształt owalu, w który wpisany jest krzyż. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjały II BLP, a między ramionami zamieszczono daty 30 IX 1914 – 1916. W centrum medalionu znajduje się wizerunek orła typu napoleońskiego. Jest to jednoczęściowa odznaka wykonana w tombaku srebrzonym, noszona na zapince. Wymiary: 47 × 32 mm.
zatwierdzoną w Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 49 pod pozycją 872 z dnia 14 grudnia 1921 roku: Za Wolność 1914-1918;
Odznaka ma kształt palowego krzyża ze stylizowanym orłem w centrum. Orzeł ma wydłużony korpus i uniesione skrzydła. Przestrzeń pomiędzy ramionami krzyża wypełniają ażurowe wycięcia oraz napis „ZA WOLNOŚĆ 1914 – 1948”. Na ramionach krzyża znajdują się numer oraz inicjały 2 PP L. Jest to jednoczęściowa odznaka wykonana w tombaku. Wymiary: 50 × 50 mm, wykonanie: Jan Knedler – Warszawa.
zatwierdzoną w Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 1 pod pozycją 2 z dnia 9 stycznia 1931 roku: Odznaka 2 pułku piechoty Legionów.
Odznaka ma kształt krzyża pokrytego granatową emalią z żółtą obwódką. Na ramionach wpisano inicjały PP LEG, a w centrum nałożono wizerunek odznaki 2 Brygady Legionów Polskich z cyfrą 2. Między ramionami krzyża znajdują się srebrne promienie. Jest to jednoczęściowa odznaka oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie znajduje się próba srebra, imiennik grawera WG oraz numer. Wymiary: 40 × 32 mm. Projekt: Arkadiusz Lipowski, wykonanie: Wiktor Gontarczyk – Warszawa.
Legioniści
Dowódcy pułku
mjr Jerzy Trojanowski (1 II – 18 VII 1919)
mjr Stanisław Tessaro (19 VII 1919 – 23 VII 1920)
mjr / płk piech. Emil Czapliński (23 VII 1920 – 12 III 1929 → zastępca komendanta SG)
ppłk / płk dypl. piech. Ludwik de Laveaux (VII 1929 – I 1936 → dowódca piechoty dywizyjnej 8 DP)
ppłk / płk piech. Ludwik Czyżewski (I 1936 – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
mjr piech. Alfred Wesołowski (10 VII 1922 – 1924 → kwatermistrz 64 pp)
ppłk piech. Stanisław Woropaj (od 22 V 1925)
ppłk SG Zygmunt Jerzy Kuczyński (12 IV 1926 – 30 IV 1927 → zastępca szefa Biura Personalnego MSWojsk.)
ppłk piech. Józef Sitko (5 V 1927 – 5 XI 1928 → praktyka poborowa w PKU Pińczów)
ppłk dypl. piech. Stanisław Jan Walawski (od 29 I 1929 – 23 XII 1929 → dyspozycja dowódcy OK X)
ppłk piech. Alfred Konkiewicz (21 I 1930 – 23 III 1932 → wykładowca CWPiech.)
ppłk piech. Ludwik Czyżewski (23 III 1932 – I 1936 → dowódca 2 pp Leg.)
ppłk piech. Antoni Cebulski (do III 1939 → dowódca 8 pp Leg.)
ppłk piech. Bolesław Gancarz (III – IX 1939 → dowódca 94 pp)
II zastępca (kwatermistrz)
mjr piech. Wiktor Feist (do IX 1939 → kwatermistrz 94 pp)
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari
Żołnierze 2 pułku piechoty Legionów – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
Tadeusz Banaszek. Garnizon Sandomierz w latach 1918–1939. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (237), 2011. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X. Brak numerów stron w książce
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Jerzy Kłoczewski: Polska gospodarka wojskowa 1918-1939 (zarys systemu). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07488-7.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Józef Sitko: Zarys historji wojennej 2-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Stanisław Wyrzycki: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 17. 2 pułk piechoty Legionów. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1992. ISBN 83-85621-05-9.
Andrzej Wesołowski: Szczerców – Góry Borowskie 1939. Walki 30.Poleskiej Dywizji Piechoty i jej sąsiadów w dniach 3-6 września 1939 r.. Warszawa: Fundacja Polonia Militaris, 2006. ISBN 978-83-60619-15-5.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.