2 Pułk Pancerny (2 ppanc) – jednostka broni pancernej Polskich Sił Zbrojnych.
Sformowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został utworzony 13 sierpnia 1942 roku na podstawie przekształcenia 66 batalionu czołgów z 16 Brygady Czołgów. Jego historia nawiązywała do 2 batalionu czołgów, który powstał w Coetquidan we Francji 29 stycznia 1940 roku. Tradicje pułku związane były także z 2 batalionem pancernym, stacjonującym w 1939 roku w Żurawicy.
Początkowo pułk był częścią 16 Brygady Pancernej.
W trakcie działań na froncie zachodnim, pułk wchodził w skład 10 Brygady Kawalerii Pancernej, będącej częścią 1 Dywizji Pancernej dowodzonej przez gen. Maczka.
Święto pułku obchodzono 8 sierpnia, w rocznicę przystąpienia do działań na kontynencie, co było jednocześnie dniem o największych stratach w walkach.
Działania bojowe pułku
2 pułk pancerny został przerzucony z Wielkiej Brytanii do Francji pod koniec lipca 1944 roku. 1 sierpnia o godzinie 24:00, dowódca pułku, ppłk dypl. Stanisław Koszutski, przesłał meldunek do sztabu 10 Brygady Kawalerii Pancernej, informując, że do wyznaczonego rejonu koncentracji dotarło 20 oficerów i 302 żołnierzy. W tym czasie w rejonie znajdowały się 8 czołgów Sherman oraz 91 innych pojazdów kołowych. 2 sierpnia o godzinie 11:45, dowódca wysłał dodatkowy meldunek, w którym informował, że cały pułk jest już w wyznaczonym rejonie, a jego stan wynosił 39 oficerów i 544 żołnierzy.
Bitwa o Normandię
7 sierpnia 1944 roku wieczorem 2 pułk pancerny ruszył w marsz poprzez Caen w kierunku rejonu zgromadzenia dywizji, który osiągnął w godzinach porannych następnego dnia. 8 sierpnia, amerykańskie lotnictwo przeprowadziło bombardowanie, które częściowo zniszczyło pozycje własnej artylerii. W wyniku słabego ostrzału artyleryjskiego pułk rozwinął dwa szwadrony pancernie do przodu, przeszedł przez czołowe pozycje szkockiej 51 Dywizji Piechoty i, walcząc z piechotą, osiągnął stanowiska wyjściowe w rejonie Saint-Aignan de Cramensnil. 2 pułk pancerny, z 1 i 2 szwadronami na czołowej pozycji oraz 3 szwadronem w II linii, rozpoczął o godzinie 13:40 natarcie w kierunku Saint Sylvain i Renémesnil. W trakcie ataku pułk natknął się na intensywny ogień armat przeciwpancernych oraz czołgów przeciwnika, zniszczył kilka stanowisk artylerii, jednak ze względu na straty w czołgach oraz załogach, zmuszony był wycofać się na dotychczasowe pozycje. Straty wyniosły 10 poległych, 31 rannych oraz 11 zaginionych (większość z nich spłonęła), a także 20 zniszczonych czołgów Sherman i 2 Stuart. 9 sierpnia pułk pozostał w II rzucie natarcia 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Od 10 sierpnia został podporządkowany 3 Brygadzie Strzelców. 11 sierpnia szwadrony pułku pełniły dyżury ogniowe, dozorując wzgórze 140, zestrzelając 1 czołg „Panther” oraz działko 8,8 cm. W następnych dniach pułk pozostawał w odwodzie dywizji, uzupełniając straty i odpoczywając.
Bitwa o Falaise
15 sierpnia pułk rozpoczął marsz w ślad za 1 pułkiem pancernym w kolumnie 10 BKPanc., osiągając rzekę Dives wieczorem tego samego dnia. W nocy z 15 na 16 sierpnia 1 szwadron pancerniaków współdziałał z 3 szwadronem 10 Pułku Dragonów oraz szwadronami strzelców konnych w walkach o Jort. Wspólnie z 8 batalionem strzelców oraz IV dywizjonem armat ciągnionych 1 pułku artylerii przeciwpancernej, utworzyli taktyczną grupę bojową „Koszutski”. 16 sierpnia grupa ta prowadziła natarcie w kierunku Louvigny i Barou-en-Auge. W trakcie walk pułk zniszczył 2 czołgi Pz Kpfw V Panther oraz 1 Pz Kpfw IV, a także armatę 8,8 cm. 17 sierpnia grupa bojowa ppłk. dypl. Koszutskiego zdobyła wzgórze 96, a następnie wzgórze 159, skąd ostrzeliwała kolumny nieprzyjaciela, po czym zajęła wzgórze 259, wcześniej opanowane przez 10 psk. W nocy zgrupowanie otrzymało rozkaz zdobycia miasta Chambois, jednak z powodu mylenia dróg, 18 sierpnia rano grupa „Koszutski” dotarła do Les Champeaux. Po walkach z pododdziałami 2 DPanc. SS „DR” oraz 9 DPanc. SS „H”, zgrupowanie zostało zaatakowane przez amerykańskie samoloty P-47. Po serii walk i poniesionych stratach, zgrupowanie wieczorem 19 sierpnia osiągnęło wzgórze 240, a 20 sierpnia rano przebiło się na wzgórze 262 (Maczuga). Pułk utrzymywał obronę pomimo okresowego braku amunicji, żywności oraz innego zaopatrzenia aż do 23 sierpnia. Następnie przeszedł w stan odpoczynku i uzupełnienia stanów osobowych oraz sprzętu. W wyniku walk od 8 do 26 sierpnia, pułk stracił 20 pancerniaków, 92 zostało rannych, a 12 zaginęło.
Pościg, walki w Belgii
2 pułk pancerny maszerował i prowadził pościg w siłach głównych dywizji, od 31 sierpnia 1944 roku nie biorąc udziału w poważniejszych walkach, aż do przekroczenia granicy francusko-belgijskiej. Po jej przekroczeniu, 6 września pułk stoczył walkę o opanowanie Poperinge, a następnie prowadził walki oraz ostrzeliwał nieprzyjaciela w Ypres. Następnie obszedł miasto od północnego wschodu, zajmując wsie St. Jean oraz Wieltje. Ostatecznie miasto zdobyła 3 BS. Podczas walk w pościgu, pułk stracił 6 poległych oraz 30 rannych. 8 września pułk prowadził pościg wsparty 1 szwadronem dragonów, docierając do silnie bronionego Ruislede, jednak omijając je, kontynuował natarcie, zdobywając Aaltre i osiągając silnie broniony kanał Gent-Oostende. Okres pościgu zakończył się opanowaniem miejscowości Beveren. Po zdobyciu miejscowości, pancerniacy pozostali na odpoczynku oraz reorganizacji, w związku z brakiem kadrowym rozformowano plutony przeciwlotnicze oraz po jednym plutonie czołgów w każdym szwadronie.
Walki na pograniczu Belgii i Holandii
Od 30 września 2 pułk wspierał poszczególnymi szwadronami 10 pułk dragonów, który jako straż przednia 10 BKPanc. prowadził natarcie w trudnym terenie bagiennym, zalewowym oraz leśnym w kierunku Baarle Nassau. W trakcie walk w tym rejonie podejmowano próby obejścia miejscowości przez szwadron pancerny w składzie Oddziału Wydzielonego mjr. J.K. Zbroskiego, jednak bez powodzenia. Kilkakrotne czołowe natarcia taktycznej grupy bojowej mjr. B. Mincera, przy wsparciu lotnictwa taktycznego oraz ostrzału artylerii dywizyjnej, w nocy z 3/4 października, pozwoliły na opanowanie miasta Baarle-Nassau. W trakcie walk poległ dowódca 3 szwadronu pancernego kpt. W. Kownas (wcześniej p.o. dowódcy 10 p drag.). Od 5 października 2 pułk pancerny z 1 szwadronem dragonów trzykrotnie przełamał pozycje obronne wroga na podejściach do miejscowości oraz w okolicznych lasach, prowadząc natarcie w kierunku Alphen. Natarcie grupy bojowej ppłk. Koszutskiego zakończyło się zdobyciem silnie bronionej wsi De Ross, a pod koniec dnia także Alphen. 6 października pancerniacy 2 pułku wsparli dragonów w obronie. W okresie od 7 do 26 października pułk rotacyjnie prowadził działania obronne pododdziałami, a także remontował i naprawiał sprzęt, dodatkowo odpoczywał. Od 27 października 1944 roku pułk został przydzielony do 3 BS i po zdobyciu Bredy wsparł 8 batalion strzelców w ramach taktycznej grupy bojowej ppłk. Nowaczyńskiego w walkach o opanowanie przyczółka na rzece Mark. Z uwagi na zdobycie przyczółka w nocy z 31 października na 1 listopada zdecydowano o wzmocnieniu obrony 8 batalionu strzelców 1 szwadronem pancernym. Jednak z powodu warunków taktycznych, tj. porzucenia przyczółka przez 104 DP USA, zdecydowano o likwidacji przyczółka, a czołgi 1 szwadronu oraz działa samobieżne 1 pappanc. nie zniszczone w trakcie walk zostały zestrzelone z drugiego brzegu, tracąc 10 Shermanów oraz 4 działa samobieżne. W kolejnych dniach, w ramach walki o Moerdijk, z rozwiązanej grupy bojowej, dowódca 3 BS utworzył trzy OW (Oddziały Wydzielone), w tym OW nr 2 pod dowództwem kpt. E. Uścińskiego, w skład którego wchodził 2 pułk pancerny (bez dwóch szwadronów) oraz kompania 8 batalionu strzelców i samobieżna bateria artylerii przeciwpancernej. Celem oddziałów było wywalczenie drogi do przeprawy do Hollandsch Diep. Od 5 listopada 1944 roku pancerniacy, w towarzystwie innych jednostek dywizji, dozorowali front na rzece Moza. Rotacyjnie pełniona służba patrolowa i dozorowa w obronie pod ogniem artylerii nieprzyjaciela przyczyniła się do odparcia ataków zza rzeki. Ponadto zmieniającym się pododdziałom pułku umożliwiło to wymianę czołgów na nowe, uzupełnienie stanów osobowych oraz szkolenie.
Walki we wschodniej Holandii i Niemczech
7 kwietnia 1945 roku 2 pułk pancerny rozpoczął marsz w ugrupowaniu dywizji w kierunku linii frontu. Od 11 kwietnia pancerniacy 2 pułku zostali przydzieleni jako wsparcie do 3 Brygady Strzelców, wspólnie z 8 batalionem strzelców „Krwawych koszul” utworzyli taktyczną grupę bojową ppłk. Koszutskiego, której zadaniem było oczyszczenie obszaru od rzeki Ems do kanału Vertenigd. 12 kwietnia dowództwo 2 pułku pancernego wyzwoliło oboz jeniecki dla kobiet Stalag VI C w Oberlangen, w którym przebywało 1721 kobiet-żołnierzy AK, uczestniczek Powstania Warszawskiego. 14 kwietnia grupa taktyczna „Koszutski” zdobyła rejon Bourtange oraz podejścia do Neue Rhede, rozbijając 366. marynarski batalion forteczny. Od 17 kwietnia, po wycofaniu z rejonu walki, 2 pułk utworzył wraz z 10 pułkiem dragonów (każdy bez szwadronu) nową taktyczną grupę bojową ppłk. Koszutskiego. Oddział ten zdobył wieś Rhede, a wraz z dragonami wzięto 236 jeńców. Nazajutrz, na bazie TGB Koszutski, utworzono TGB Szydłowski, dołączając część 8 bs, wspólnie zdobywając następną silnie bronioną wieś Borsum. 19 i 20 kwietnia pancerniacy wraz z dragonami bronili zdobytego terenu przed kontratakami wroga w rejonie wsi Brual i Winschoten oraz prowadzili rozpoznanie. 22 kwietnia 1945 roku dowództwo pułku objął mjr M. Gutowski. 29 kwietnia, na mocy otrzymanych rozkazów, utworzono taktyczną grupę bojową mjr. Gutowskiego w składzie podległego pułku, wzmocnionego szwadronem dragonów, połową 9 batalionu strzelców oraz IV/1 pappanc. Po przegrupowaniu zgrupowanie „Gutowski” zdobyło 1 maja miejscowość Hesel, a 2 maja 3 szwadron z kompanią 9 bs opanował most na Nord Georgsfehner Kanal. 3 maja 1 szwadron, poruszając się w trudnym, błotnistym terenie, zdobył wieś Neufirrel, a 3 szwadron zajął las na północ od wspomnianej wsi. Natarcie utknęło w niedostępnym bagiennym terenie. 4 maja 1945 roku pułk został przerzucony na nowy kierunek, zajmując miejscowości Hollwege oraz Westerstede. Następnie 3 szwadron prowadził rozpoznanie w kierunku Westerloy. Dalsze natarcie 2 pułku pancernego, z uwagi na zniszczenia i trudny teren, zatrzymało się na rubieży w rejonie Eggeloge oraz Linswege. Od godziny 8:00 5 maja 1945 roku zaprzestano działań bojowych z powodu rozejmu oraz kapitulacji wojsk niemieckich.
Pancerniacy po wojnie
5 maja zgrupowanie płk. dypl. Antoniego Grudzińskiego, zastępcy dowódcy 10 BKPanc., w składzie 2 pułku pancernego oraz 8 batalionu strzelców, wkroczyło do Wilhelmshaven, gdzie przebywało do 20 maja. Ich zadaniem było oczyszczanie terenu z niedobitków, rozbrajanie osób oraz terenów z bronią i amunicją, a także wyłapywanie przebranych żołnierzy oraz funkcjonariuszy hitlerowskich oraz egzekwowanie zarządzeń i warunków kapitulacji, w tym ustalenie godziny policyjnej. Następnie pułk stacjonował w rejonie Herzlake, a od 20 sierpnia 1945 roku w miejscowości Holte. Pułk przebywał na okupacji północnych Niemiec do czerwca 1947 roku, po czym został przetransportowany do Tilshead Camp w Wielkiej Brytanii, gdzie 9 czerwca 1947 roku został rozformowany, a pozostali żołnierze włączeni do PKPR. W trakcie walk pułk poniósł następujące straty: 9 oficerów oraz 50 szeregowych poległo, 51 oficerów oraz 202 szeregowych zostało rannych, a 6 szeregowych zaginęło. Straty w sprzęcie wyniosły: 68 czołgów oraz 15 innych pojazdów. Wzięto do niewoli 1567 jeńców. Otrzymano odznaczenia polskie: 34 Krzyże VM V kl., 263 KW, 68 KZ z M, a także zagraniczne: 1 DSO, 1 MC, 2 MM, 4 Croix de Guerre i inne.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku, a także batalionu z Francji oraz Szkocji:
mjr Zygmunt Chabowski (29.01.1940 – 20.07.1942)
ppłk dypl. Stanisław Koszutski (28.09.1942 – 29.04.1945)
mjr Michał Gutowski (29.04.1945 – 10.06.1947)
Zastępca dowódcy pułku:
mjr dypl. Bohdan Mincer (do 19 IX 1944)
kpt./mjr Edward Uściński
Dowódcy pododdziałów:
szwadronu dowodzenia:
kpt. Oskar Jazdowski
1 szwadron:
kpt. Edward Uściński
kpt. Wacław Kownas (20 IX – +1 X 1944)
2 szwadron:
por. Zygfryd Zawalski (do + 8 VIII 1944)
por./kpt. Tadeusz Wielogórski
3 szwadron:
por. Władysław Jakubiec
Kawalerowie Virtuti Militari:
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za kampanię 1944–1945.
Skład organizacyjny w 1944
Dowództwo:
pluton rozpoznawczy;
trzy szwadrony liniowe;
pięć plutonów czołgów.
Pułk posiadał:
oficerów – 34;
szeregowych – 596.
Sprzęt:
czołgi średnie – 52;
czołgi lekkie – 11.
Symbole pułku
Sztandar:
Sztandar został ufundowany przez mieszkańców belgijskiego miasta Beveren i wręczony 2 marca 1946 roku. Został wykonany w Belgii według projektu kpr. Tadeusza Głębockiego. 17 września 1967 roku sztandar został udekorowany orderem Virtuti Militari V klasy.
Na lewej stronie płatu sztandaru:
w prawym górnym rogu na tarczy – herb miasta Beveren;
w lewym górnym rogu – tarcza bez emblematu;
w prawym dolnym rogu – wizerunek Matki Boskiej;
w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa na tle barw pułku;
na górnym ramieniu krzyża kawalerskiego napis: „Francja 1940, Francja 1944, Belgia 1944”;
na lewym ramieniu napis: „Niemcy 1945”;
na prawym ramieniu napis: „Holandia 1944–1945”.
Strony prawe wszystkich sztandarów oddziałów 1 Dywizji Pancernej były identyczne, według wzoru obowiązującego w PSZ. W czterech rogach tarcz umieszczona jest cyfra 2.
Widnieje ona również na przedniej ścianie podstawy orła.
5 września 1965 roku naszyto na lewym górnym rogu płatu wizerunek Matki Boskiej Kodeńskiej, pochodzący ze sztandaru 2 batalionu pancernego z Żurawicy.
Obecnie sztandar eksponowany jest w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
Odznaka honorowa:
Na lewym ramieniu pleciony sznur pomarańczowy, okrągły, błyszczący.
Odznaka specjalna:
Herb miasta Beveren.
Proporczyk:
Proporczyk w kroju kawaleryjskim, czarno-pomarańczowy, z białym paskiem przez środek.
Oznakowanie czołgów:
W 2 ppanc 1 DPanc., z lewej i prawej strony wieży, malowano żółte figury geometryczne:
szwadron dowodzenia – romb;
1 szwadron – trójkąt;
2 szwadron – kwadrat;
3 szwadron – koło/okrąg.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967. Brak numerów stron w książce.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939–1945. Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8. Brak numerów stron w książce.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939–1945. Barwa i broń. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1990. ISBN 83-223-2055-9.
Jacek Kutzner, Juliusz S. Tym: Polska 1 Dywizja Pancerna w Normandii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2010. ISBN 978-83-7399-404-1.
Zbigniew Lalak: Broń pancerna w PSZ 1939–1945. Organizacja i struktury. Warszawa: Pegaz-Bis: O.K. Media, 2004. ISBN 83-922002-0-9.
Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939–1947: geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7. Brak numerów stron w książce.
Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei: szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3. Brak numerów stron w książce.
Jan Partyka: Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939–1946. Wojska Lądowe. Rzeszów 1997.
Eric A. Parthemore: Od Normandii do Ypres. Działania 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka we Francji w 1944 r. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Historyczny. Zakład Historii Wojskowej, 2011.
Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918–1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernej, 1971.
Praca zbiorowa żołnierzy 2 ppanc: 2 pułk pancerny w dniu święta pułkowego 8 sierpnia 194. Hanower: Wydawnictwo Polskiego Związku Wychodźstwa Przymusowego, 1946.
Tadeusz Wiatrowski: 2 pułk pancerny w walce. 2nd Polish Armoured Regiment in action. From Caen to Wilhelmshaven. 844 miles. Hanower: Wydawnictwo Polskiego Związku Wychodźstwa Przymusowego.
Juliusz S. Tym: Śladami polskich gąsienic 1939–1947. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 3, 2 Pułk Pancerny. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Sp. z o.o., 2014. ISBN 978-83-7989-102-3.
Eugeniusz Piotr Nowak: 10. Pułk Dragonów Tom II. Barbara B. Gąsiorowska, 2006. ISBN 978-83-921802-6-5.
Grzegorz Korczyński (red.): 1. Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy. Warszawa, repr. Bruksela: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-81-4.