2 Pułk Nocnych Bombowców „Kraków”
Oddział lotnictwa ludowego Wojska Polskiego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został sformowany w Grigoriewskoje, znajdującym się na terenie byłego ZSRR, na podstawie rozkazu dowódcy Armii Polskiej w ZSRR z dnia 1 kwietnia 1944 roku. 30 sierpnia 1944 roku wszedł w skład 1 Dywizji Lotniczej. Na początku kwietnia 1944 roku, na mocy decyzji dowództwa Armii Polskiej w ZSRR, 2 pnb przyjął nazwę „Kraków”. Ceremonia zaprzysiężenia miała miejsce 28 maja 1944 roku na lotnisku w Grigoriewskoje. 7 września 1944 roku pułk składał się z 167 żołnierzy oraz 32 samolotów Po-2.
Po zakończeniu działań wojennych pułk wrócił do Polski, lądując na lotnisku w Bydgoszczy.
W czerwcu 1945 roku jednostka została przemianowana na 2 pułk lotnictwa szturmowego. Na mocy rozkazu ND WP nr 189 z 22 sierpnia 1945 roku, pułk został odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy.
W styczniu 1946 roku 2 Pułk Lotnictwa Szturmowego przeszedł reorganizację według nowego etatu nr 6/40, licząc 305 żołnierzy oraz 1 pracownika kontraktowego, a następnie został przemianowany na 4 szturmowy pułk lotniczy.
Walki pułku
20 sierpnia 1944 roku pułk dotarł na frontowe lotnisko Wola Rowska. Początkowo planowano, że weźmie udział w działaniach bojowych w drugiej połowie sierpnia 1944 roku w rejonie Płońska. Z powodu niedoborów w wyszkoleniu personelu oraz trudnych warunków pogodowych, lot nie został przeprowadzony, mimo że w niektórych starszych publikacjach pojawiają się informacje o rzekomych zniszczeniach 4 niemieckich czołgów i 2 samochodów. Różnice te wynikają z wcześniejszego rozpoczęcia działań bojowych w tym rejonie przez 9 Gwardyjską Dywizję Nocnych Bombowców.
Pułk przystąpił do działań w nocy 11 września, wykonując atak bombowy na oddziały niemieckiej 19 Dywizji Pancernej w rejonie Nowego Bródna. Od 13 do 22 września jednostka zrzucała żywność, broń oraz amunicję dla powstańców warszawskich, a także bombardowała baterie artyleryjskie w parku Ujazdowskim, Ogrodzie Botanicznym, Łazienkach i na Polu Mokotowskim. Zrzuty odbywały się z wysokości od 100 do 20 m, bez użycia spadochronów, które nie dotarły do pułku. W nocy z 29 na 30 września pułk prowadził walki w rejonie Żerania, Wiśniewa i Tarchomina. Nocą z 30 na 31 października samoloty Po-2, startujące z wysuniętego lotniska w Zatorach, atakowały niemieckie siły na przyczółku w rejonie Pokrzywnicy.
W ramach przygotowań do ofensywy zimowej, pułk prowadził rozpoznanie obrony nieprzyjaciela w rejonie Modlina i Warszawy. W nocy z 14 na 15 stycznia 1945 roku działał w okolicach Nowego Dworu, Leszna i Błonia. W lutym przeprowadzał naloty na zgrupowania w rejonie Czarne, Borne Sulinowo i Wierzchowo. Na początku marca atakował punkty oporu w Kołobrzegu. W trakcie walk o miasto, ze względu na brak paliwa, które nie dotarło na czas, wykonano jedynie jedno zadanie bojowe nad Kołobrzegiem. W kwietniu pułk działał w rejonach Bad Freienwalde, Dechtow, Hakenberg, Fehrbellin oraz Friesack. W obszarze Berlina bombardował tereny wokół Neustadt, Rhinow oraz wycofujące się jednostki w okolicach Fehrbellin i Friesack. 2 maja pułk przemieścił się na lotnisko Retzow, skąd załogi przeprowadziły ostatnie loty bojowe.
Ogółem pułk wykonał około 2100 lotów bojowych.
Miejsca stacjonowania
Lotniska, na których stacjonował pułk w czasie II wojny światowej:
- Grigoriewskoje – od 1 kwietnia 1944 do 3 czerwca 1944
- Hostomel – od 4 czerwca 1944 do 16 sierpnia 1944
- Dys – od 17 sierpnia 1944 do 18 sierpnia 1944
- Wola Rowska – od 17 sierpnia 1944 do 12 stycznia 1945
- Radzymin – od 13 stycznia 1945 do 23 stycznia 1945
- Gaj Osiecki – od 24 stycznia 1945 do 8 lutego 1945
- Bydgoszcz – od 9 lutego 1945 do 11 marca 1945
- Mirosławiec – od 10 marca 1945 do 14 kwietnia 1945
- Barnówko – od 13 kwietnia 1945 do 21 kwietnia 1945
- Heckelberg – od 20 kwietnia 1945 do 1 maja 1945
- Möthlow – od 1 maja 1945 do końca wojny
Dowódcy
Dowódcy pułku w okresie II wojny światowej:
- ppłk Józef Smaga – od 1 kwietnia 1944 do 1 sierpnia 1944
- mjr Siemion Worobiow – 2 sierpnia 1944 do końca wojny
Kadra dowódcza pułku:
- zastępca dowódcy ds. pol.-wych. – kpt. Józef Welker (od 8 V 1945 por. Wiktor Wasiuk)
- zastępca dowódcy ds. pilotażu – kpt. pil. Paweł Choroszczajłow
- szef sztabu – ppłk Grzegorz Makowoz
- inżynier pułku – kpt. inż. Leon Rogowski
- dowódca 1 eskadry – kpt. pil. Wiktor Bukowski
- dowódcy kluczy – por. pil. Franciszek Bogdanowicz; por. pil. Nikołaj Iwanow
- dowódca 2 eskadry – kpt. Mikołaj Iwanow
- dowódca 3 eskadry – mjr Filip Tyszkiewicz
Przeformowania
2 pułk nocnych bombowców „Kraków” → 2 pułk lotnictwa szturmowego → 4 pułk lotnictwa szturmowego → 2 pułk lotnictwa myśliwskiego „Kraków” ↘ rozformowany w 1993 roku.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Eugeniusz Banaszczyk: Skrzydlata dywizja. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987. ISBN 83-05-11754-5.
Cumft Olgierd, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich: poległych, zmarłych i zaginionych 1939–1946. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1989, s. 139-140. ISBN 83-11-07329-5.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Zygmunt Kozak: Lotnictwo wojskowe na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–2015. W: Andrzej Aksamitowski, Dariusz Faszcza: Pomorze militarne. Wokół zagadnień polityki i obronności na Pomorzu Zachodnim w polskim 70-leciu. Szczecin: Instytut Politologii i Europeistyki Uniwersytetu Szczecińskiego, 2017. ISBN 978-83-64629-60-0.
Rapiński Piotr, Niegościnne niebo. 4 Mieszana Dywizja Lotnicza 1944-1945, Oświęcim: Napoleon V, 2019.
[red.] Józef Zieliński: Polskie lotnictwo wojskowe 1945-2010: rozwój, organizacja, katastrofy lotnicze. Warszawa: Bellona SA; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”, 2011. ISBN 978-83-1112-14-09.
2 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Kraków” w Goleniowie
Jerzy Gruszczyński, Michał Fiszer: Po-2. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020, seria: 100 lat polskich skrzydeł id = ISBN 978-83-8177-258-7.