2 Pułk Lotniczy (2 plot) – jednostka lotnictwa Wojska Polskiego działająca w II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
2 pułk lotniczy został utworzony na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z dnia 20 lipca 1921 roku. Proces formowania jednostki rozpoczął się 11 sierpnia tego samego roku. Oddział stacjonował w garnizonie Kraków, na lotnisku Rakowice.
Na początku w skład pułku wchodził jedynie II dywizjon wywiadowczy, którego dowódcą był ppłk pil. Jan Sendorek. Dywizjon składał się z 6 i 14 eskadry wywiadowczej, a także z II lotniczego batalionu uzupełnień pod dowództwem ppłk. obs. Franciszka Schneidera oraz II parku lotniczego, którym kierował mjr. obs. Władysław Toruń.
Pułk zajmował koszary oraz pomieszczenia w Rakowicach i Prądniku Czerwonym.
W sierpniu 1922 do II dywizjonu dołączono 8 eskadrę wywiadowczą z 1 pułku lotniczego.
Eskadry lotnicze zmagały się z brakiem samolotów. Dobrze funkcjonujące warsztaty parku lotniczego zajmowały się nie tylko bieżącymi przeglądami technicznymi i naprawami, ale również w 1922 roku rozpoczęły produkcję samolotów szkolnych Brandenburg i Oeffag. Dodatkowo w warsztatach przeprowadzano generalne remonty płatowców Ansaldo SVA i Ansaldo „Balilla”, które zostały zakupione za granicą i zdeponowane przez władze gdańskie, gdzie uległy znacznemu zniszczeniu.
W tym okresie eskadry pułku otrzymały samoloty Ansaldo 300, wytwarzane w kraju na licencji włoskiej.
W 1923 roku rozpoczęto rozbudowę pola wzlotów oraz budowę żelbetowych hangarów.
27 maja 1925 roku na bazie 8 eskadry utworzono nowy dywizjon, wraz z sformowaniem 24 eskadry lotniczej. Dowódcą nowo powstałego II dywizjonu lotniczego został mjr pil. Stanisław Ratomski.
W tym roku, w ramach ujednolicenia numeracji jednostek w polskim lotnictwie, zmieniono numery wszystkim eskadrom w pułku. Nazwy eskadr wywiadowczych przekształcono na lotnicze. Pierwsza cyfra numeru eskadry lotniczej oznaczała nr pułku, a druga – kolejność eskadry. Pułk składał się z: I i II dywizjonu oraz 21 (dawniej 6), 22 (14), 23 (8) i nowo utworzonej 24 eskadry liniowej.
W trzecim kwartale roku eskadry rozpoczęły wymianę dotychczasowego sprzętu na francuskie samoloty Potez XV.
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustalił i zatwierdził dzień 15 sierpnia jako datę święta pułkowego. 14 grudnia 1928 roku marszałek Piłsudski zmienił datę święta pułkowego 2 plot na 15 maja.
W 1928 roku przeprowadzono kolejną reorganizację lotnictwa wojskowego.
14 lipca do pułku przybył III dywizjon myśliwski z rozformowanego 11 pułku myśliwskiego w Lidzie (113 i 114 eskadry). W zamian do Lidy, do nowo utworzonego 5 pułku lotniczego, odleciał II dywizjon wywiadowczy (23 i 24 eskadry przemianowane na 54 i 55). Eskadry myśliwskie w Krakowie otrzymały numery 121 i 122.
W ramach ujednolicenia godła jednostek lotniczych na figury geometryczne, 2 pułk lotniczy otrzymał kwadratowe tło w kolorze niebieskim o wymiarach 50×50 cm.
Wiosną 1929 roku pułk został włączony do 3 Grupy Aeronautycznej, która w 1936 roku została przekształcona w 3 Grupę Lotniczą. W jej składzie pozostawał do 1939 roku.
Jesienią 1929 zorganizowano w pułku dywizjon szkolny, którego dowódcą mianowano mjr. pil. Juliusza Gilewicza.
W 1932 roku na lotnisku Rakowice zainstalowano oświetlenie, umożliwiające szkolenie w lotach nocnych. Pod koniec roku rozpoczęto również organizację bazy lotniczej, której komendantem został mjr pil. Jerzy Garbiński.
Jesienią 1933 roku sformowano trzecią eskadrę myśliwską dla III/2 dywizjonu. W następnym roku, wykonując rozkaz MSWojsk. L. dz. 4349/tjn.Og.-Org. z 19 stycznia 1934 oraz rozkaz dzienny nr 61/34 z 15 marca 1934, z nadwyżek etatowych I dywizjonu utworzono w pułku trzecią eskadrę liniową (nr 24). Samoloty Breguet XIX przekazano z 1 pułku lotniczego.
W 1934 roku na Podkarpaciu i w południowo-wschodniej Polsce miała miejsce katastrofalna powódź. W walce z żywiołem uczestniczyły załogi eskadr liniowych 2 pułku, które dostarczały samolotami żywność, odzież i leki oraz ewakuowały zagrożonych. W trakcie akcji zniszczono 4 samoloty, a jeden z pilotów doznał poważnych obrażeń.
Zgodnie z wytycznymi Departamentu Aeronautyki MSWojsk. oraz rozkazem dziennym nr 221/34 z 20 października 1934 roku, przystąpiono do formowania kolejnej eskadry towarzyszącej. Jednostka ta, wspólnie z 24 eskadrą liniową, utworzyła II dywizjon liniowy, dowodzony przez kpt. obs. Władysława Bohuszewicza.
W 1936 roku przy dywizjonie szkolnym zorganizowano Pułkową Szkołę Pilotażu. Kandydaci, po ukończeniu kursu szybowcowego i Szkoły Obsługi Samolotów, mogli kontynuować szkolenie w zakresie wstępnego i podstawowego pilotażu.
W październiku 1937 roku, na bazie plutonów eskadry towarzyszącej, sformowano kolejne eskadry towarzyszące, składające się z dwóch plutonów oraz trzech samolotów plus samolot dowódcy. Rozwiązano również dowództwo II dywizjonu liniowego, a zorganizowano dowództwo II dywizjonu towarzyszącego. Dowódcą nowego dywizjonu został kpt. obs. Stanisław Hermanowski. Eskadra liniowa z byłego II dywizjonu została włączona do I/2 dywizjonu.
W 1938 roku do dyspozycji dowódcy lotnictwa Grupy Operacyjnej „Śląsk” oddano dwueskadrowy I dywizjon liniowy oraz dwie eskadry towarzyszące, które wzięły udział w operacji przyłączania Śląska Cieszyńskiego do Polski.
W 1939 roku nasiliła się penetracja rejonów przygranicznych przez niemieckie lotnictwo. Pułk wystawiał w południowo-zachodnich rejonach Polski zasadzki myśliwskie na zagrożonych kierunkach.
W czerwcu jedna z eskadr towarzyszących została przeszkolona w samolotach RWD-14 „Czapla”.
W czasie mobilizacji sierpniowej rozwiązano 2 pułk lotniczy, a na jego bazie powstała Baza Lotnicza nr 2, której komendantem został mjr obs. Władysław Popiel. Rozwiązano również 29 eskadrę towarzyszącą.
Pozostałe eskadry zostały przydzielone do Armii „Kraków”, a 123 eskadra myśliwska została podporządkowana dowódcy Brygady Pościgowej.
Struktura organizacyjna pułku
W sierpniu 1939 roku
III/2 dywizjon myśliwski
121 eskadra myśliwska
122 eskadra myśliwska
123 eskadra myśliwska
21 eskadra liniowa → 21 eskadra bombowa lekka
21 eskadra liniowa → 22 eskadra bombowa
24 eskadra liniowa → 24 eskadra rozpoznawcza
23 eskadra towarzysząca → 23 eskadra obserwacyjna
26 eskadra towarzysząca → 26 eskadra obserwacyjna
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku
ppłk pil. Ernest Cieślewski (VII 1921 – 24 III 1923 → zastępca kierownika Centralnych Zakładów Lotniczych)
ppłk pil. Jerzy Borejsza (24 III 1923 – 1 III 1925 → zastępca szefa Departamentu IV Żeglugi Powietrznej MSWojsk.)
ppłk / płk pil. Jan Sendorek (1 III 1925 – V 1926 → dowódca 1 plot)
płk pil. Jan Malczewski (V 1926 – 27 IV 1929 → dyspozycja dowódcy OK V)
mjr pil. inż. Tadeusz Kajetan Wereszczyński (27 IV 1929 – 28 I 1931 → dyspozycja dowódcy OK V)
ppłk / płk pil. Edward I Lewandowski (1 II 1931 – III 1939 → II zastępca dowódcy Lotnictwa)
ppłk pil. Stanisław Nazarkiewicz (III – VIII 1939 → dowódca Lotnictwa i OPL SGO „Narew”)
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk tyt. płk Adam II Zaleski (do I 1925 → 1 plot.)
mjr / ppłk Augustyn Domes (V 1926 – IV 1929 → dowódca 6 plot.)
mjr obs. Edward Karaś (27 IV 1929 – 1 II 1931 → dowódca blot)
ppłk dypl. obs. Felicjan Sterba (do III 1939)
ppłk obs. Stanisław Luziński (III – VIII 1939)
Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych są dostępne na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Katastrofy i incydenty
23 grudnia 1921 roku, około godziny 16:00, w koszarach pułku doszło do gwałtownej sprzeczki służbowej pomiędzy sierżantem Adolfem Wandorą a urzędnikiem warsztatowym Ludwikiem Weindtem. Wandora uderzył Weindta stołkiem, po czym uciekł. Ludwik Weindt, w uniesieniu, oddał strzał w kierunku uciekającego Wandora, raniąc go śmiertelnie, a następnie oddał się w ręce oficera służbowego.
1 czerwca 1925 roku, około godziny 15:00, nad lotniskiem rakowickim doszło do katastrofy jednego z dwóch samolotów pułku, wracających ze Lwowa. W samolocie Potez XV A2 nagle zabrakło paliwa, co spowodowało, że z wysokości 150 metrów wpadł w korkociąg i rozbił się w pobliżu lotniska. W katastrofie zginęli: por. pil. Michał Pielechowski i por. obs. Józef Sroka.
7 września 1933 roku, w pobliżu Jaronowic, doszło do zderzenia w powietrzu dwóch samolotów pułku, które wówczas odbywały loty ćwiczebne. W tej katastrofie zginęli wszyscy członkowie załóg obu maszyn: porucznik – obserwator Edward Krupski, plutonowy – pilot Czesław Owszyk, porucznik – obserwator Kazimierz Godła oraz kapral – pilot Roman Jurek.
Odznaka pułkowa i znaki na samolotach
W 1931 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził Pamiątkową Odznakę Pułkową 2 Pułku Lotniczego (Dz. Rozk. nr 11 poz. 129 z 21 kwietnia 1931). Odznaka ta przedstawia trójkę samolotów przelatujących nad srebrnymi wieżami Kościoła Mariackiego w Krakowie na niebieskim tle. U dołu odznaki znajduje się żółty inicjał 2 PL, a u góry biało-czerwona szachownica z orłem lotniczym. Jest wykonana w srebrze, emaliowana, dwuczęściowa. Na rewersie znajduje się próba srebra oraz imiennik grawera JK.
Wymiary: 45×20 mm, wykonanie: Jan Knedler z Warszawy.
Wersje
- srebro, na rewersie próba srebra, imiennik i nazwisko grawera F. MALINA KRAKÓW
- srebro, na rewersie próba srebra i numer nadania
- bez sygnatur na rewersie, lakierowana lub emaliowana
- żołnierska, jednoczęściowa, tombak srebrzony, bez emalii, na rewersie nazwisko grawera F. MALINA KRAKÓW, wykonanie: Franciszek Malina z Krakowa
- żołnierska, jednoczęściowa, wykonana w tombaku, bez sygnatur na rewersie, wykonanie: Jan Knedler z Warszawy
Odznakę nadawano w trakcie święta pułkowego, które obchodzono 15 maja.
Znaki na samolotach pułku w latach 1927 – 1932
Regulaminowe tło pod godła eskadr 2 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 roku oraz godła „zwierzęce” eskadr.
Umieszczane pod skrzydłem litery identyfikacyjne 2 pułku lotniczego.
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
10-lecie 2 pułku lotniczego w Krakowie 1921–1931. Kraków: W.L. Anczyca i spółki, 1931.
2. Pułk Lotniczy 1919–1929. Juliusz Gilewicz (red.). Kraków: Komitet Wojewódzki LOPP w Krakowie, 1929.
Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Andrzej Glass (kons.): Historia lotnictwa w Polsce. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-7705-047-7.
Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 83-206-0149-5.
Remigiusz Kasprzycki: Rakowice-Czyżyny w latach 1921 – 1955. Krakowskie lotnisko w służbie wojskowej i cywilnej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2010. ISBN 978-83-7188-448-1.
Łukasz Łydżba: Krakowski III/2 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2012. ISBN 978-83-7731-109-7.
Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.