2 Pułk KOP „Karpaty” (2 pułk piechoty KOP „Karpaty”) to jednostka piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Zgodnie z rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych DDO L.7677/Org.Tjn./39 oraz powtórzonym przez Dowództwo KOP L.5734/Tjn.Og.Org/39, w trybie alarmowym, rozpoczęto formowanie 2 pułku KOP „Karpaty” w lipcu 1939 roku. Planowano, że pułk zostanie sformowany do 20 lipca. W jego skład miały wejść dwa bataliony: „Dukla” i „Komańcza”. Na dowódcę pułku został mianowany ppłk Jan Zachodny. Część żołnierzy z likwidowanego batalionu KOP „Worochta” została przydzielona do 2 pułku KOP „Karpaty”.
Formalnie do pułku wchodził również batalion KOP „Żytyń” jako III batalion, który od marca stacjonował w Starym Sączu i podlegał bezpośrednio dowódcy Armii „Kraków”. 10 lipca batalion KOP „Żytyń” został podporządkowany dowódcy pododcinka „Sucha”, który w sierpniu zmienił nazwę na 1 Brygadę Górską Strzelców. W składzie tej brygady batalion KOP „Żytyń” rozpoczął kampanię wrześniową.
2 pułk KOP „Karpaty” (bez batalionu KOP „Żytyń”) został podporządkowany dowódcy pododcinka „Sanok”. W sierpniu pododcinek ten został przekształcony w 3 Brygadę Górską Strzelców (Grupa Operacyjna „Jasło”, Armia „Karpaty”).
Walki w kampanii wrześniowej
2 pułk KOP „Karpaty” pod dowództwem ppłk. Jana Zachodnego walczył w składzie 3 Brygady Górskiej Strzelców, stanowiąc jej główną siłę. Jego zadaniem było zamknięcie kierunków Krajna Polana–Przełęcz Dukielska–Iwonicz–Krosno oraz Czeremcha–Jaśliska–Rymanów. I batalion mjr. Wacława Majchrowskiego zajął pozycje w rejonie Dukli, natomiast II batalion mjr. Karola Piłata stacjonował pod Sieniawą. W pierwszych dniach września działania oddziałów słowackiej 3 Dywizji Piechoty płk. Augustina Malała miały charakter drobnych wypadów, które nie miały istotnego znaczenia dla obu stron. 7 września do działań wkroczyła niemiecka 1 Dywizja Górska gen. mjr. Ludwiga Kublera, atakując prawe skrzydło 3 BGór. w kierunku Krempnej i Nowego Żmigrodu. W pierwszym rzucie, przy wsparciu artylerii dywizyjnej, uderzały 2. i 3 batalion 100 pułku strzelców górskich, prowadząc działania zaczepne wzdłuż szosy Ożenna–Żydowskie–Krempna. Polska brygada, mająca ograniczoną ilość broni maszynowej i pozbawiona artylerii, mimo sprzyjających warunków terenowych, nie była w stanie stawić długotrwałego oporu. Dlatego też 8 września otrzymała od dowódcy GO „Południowej” gen. Łukoskiego rozkaz przegrupowania frontu obrony z południowego na zachodni oraz zorganizowania trzech rubieży opóźniania. Całkowity czas walki na rubieżach miał wynosić 2 dni, co miało być wystarczające na organizację obrony w oparciu o San. Pierwszą pozycję na wschodnim brzegu Jasiołki w rejonie Dukli obsadził I batalion 2 pp KOP Karpaty mjr. Majchrowskiego, współdziałając z batalionem ON „Krosno” kpt. Antoniego Melnarowicza. Drugą pozycję na linii Rymanów–Wróblik Szlachecki zajmował II batalion mjr. Piłata oraz batalion ON „Brzozów” kpt. Jana Krausa. Trzecią pozycję w rejonie Zarszyna po wycofaniu się z przedpola miały obsadzić bataliony ON.
W trakcie organizacji pozycji opóźniania, polskie pododdziały były atakowane przez 1 Dywizję Górską w rejonie Nowego Żmigrodu. Około południa nieprzyjaciel zdobył Nowy Żmigród. O godzinie 19:00 Niemcy wznowili natarcie wzdłuż osi Dukla–Rymanów–Sanok. Niemiecki 2/98 pułku strzelców górskich ppłk. Egberta Pickera zaatakował Duklę, którą bronił I/2 pułku KOP „Karpaty” mjr. W. Majchrowskiego. Walka trwała całą noc, z różnym natężeniem. O świcie 9 września batalion broniący miasta wycofał się w góry, maszerując na wschód.
Obrońcy II pozycji opóźniania II/2 pułku KOP „Karpaty” mjr. K. Piłata zostali 9 września rano zaatakowani przez niemiecki oddział pościgowy „Geiger”. Nieprzyjaciel przełamał pozycje batalionu ON „Brzozów” i oskrzydlił broniący Rymanowa II batalion. Mimo że batalion zdołał wydostać się z okrążenia, Rymanów został utracony. Trzeciej pozycji bataliony ON nie były w stanie obsadzić. Wieczorem nieprzyjaciel dotarł do Sanu, zajął Sanok i zdobył przyczółek na wschodnim brzegu rzeki. Dowódca 3 BGS podjął decyzję o rezygnacji z obrony Sanu i postanowił wycofać brygadę wzdłuż osi Sanok–Krościenko–Chyrów. Wycofujące się pododdziały pułku przestały już stanowić realną siłę bojową.
Struktura organizacyjna pułku
Skład organizacyjny w lipcu 1939 roku:
dowództwo pułku
pluton zwiadowców pułku
pluton pionierów pułku
batalion KOP „Dukla”
batalion KOP „Komańcza”
Pułk był uzbrojony w:
karabinek – 1400 szt.,
ręczny karabin maszynowy – 57 szt.,
ciężki karabin maszynowy – 18 szt.,
46 mm granatnik wz. 1936 – 6 szt.,
81 mm moździerz wz. 1931 – 4 szt.,
37 mm armata przeciwpancerna wz. 1937 – 3 szt.
Żołnierze 2 pp KOP „Karpaty”
Dowódca pułku – ppłk Jan Zachodny
Dowódca I batalionu (Batalion KOP Dukla) – mjr Wacław Majchrowski
Dowódca II batalionu (Batalion KOP Komańcza) – mjr Karol Piłat
Dowódcy kompanii i plutonów wskazani w linkach do poszczególnych batalionów
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1989, wyd. II, ISBN 83-03-02830-8.
Władysław Steblik, Armia „Kraków” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, ISBN 83-11-07434-8.
Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3, s. 267.
Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
Rozkaz organizacyjny w sprawie utworzenia 2 Pułku Korpus Ochrony Pogranicza „Karpaty” → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Krzysztof Pięciak, Piotr Sadowski: Brygady Górskie Strzelców cz. 2. seria Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939, tom nr 53. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse Polska S.A., 2020. ISBN 978-83-8164-446-4.