2 pułk artylerii ciężkiej (2 pac)
2 pułk artylerii ciężkiej (2 pac) był jednostką artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w czasie II Rzeczypospolitej, działającą podczas wojny polsko-bolszewickiej.
Formowanie i struktura
Wiosną 1919 roku rozpoczęto organizację brygad artylerii dla dywizji piechoty. Każda brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej oraz pułku artylerii ciężkiej, który był dywizjonem trzybateryjnym. Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej był przeznaczony do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa.
Dnia 1 września 1919 roku na mocy dekretu Naczelnego Wodza Wojska Polskiego mianowano dowódców wszystkich ośmiu istniejących wówczas pułków artylerii ciężkiej. Na czele 2 pułku artylerii ciężkiej stanął ppłk Karol Podonowski. Latem 1920 roku jego bateria zapasowa stacjonowała w Kielcach.
W wrześniu 1919 roku w składzie 2 DP Leg. walczyły 1 i 2 baterie 2 pac leg., wyposażone w cztery włoskie armaty 105 mm.
W październiku 1919 roku przygotowano plan rozbudowy artylerii, który przewidywał, że organizacja baterii i dowództw formowanych w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii zakończy się do 31 grudnia. W okresie od października do końca grudnia 1919 roku bateria zapasowa 2 pułku artylerii ciężkiej miała wystawić baterie 4, 5, 6 oraz dowództwo II dywizjonu.
Formowanie i walki I dywizjonu
W listopadzie 1918 roku kpt. Tadeusz Bogdanowicz rozpoczął formowanie „dywizjonu artylerii ciężkiej na Cytadeli” w Warszawie. Już pod koniec listopada sformowano 1. i 2. baterię, uzbrojoną w włoskie armaty 105 mm oraz poaustriacką haubicę 155 mm wz. 99 i cztery inne działa. W grudniu dywizjon oficjalnie przemianowano na 3 pułk artylerii ciężkiej. Rozpoczęto również formowanie II dywizjonu. Zanim pułk osiągnął pełne stany, I dywizjon pod dowództwem kpt. Bizona przeszedł do 1 Dywizji Piechoty Legionów, zmieniając nazwę na 1 pułk artylerii ciężkiej, a po dwóch tygodniach na 2 pułk artylerii ciężkiej Legionów pod dowództwem ppłk Karola Podonowskiego. II dywizjon został przemianowany na I/2 pac. Uzbrojony był w włoskie działa kal. 105 i 155 mm. Rozpoczęto także formowanie II dywizjonu, a w Radomiu powstała bateria zapasowa pułku. 1 czerwca 1919 roku I/2 pac przeniósł się do Łomży, gdzie rozpoczęto formowanie 3. baterii, która otrzymała dwie austriackie haubice 150 mm wz. 80. Pod koniec czerwca bateria ta odeszła do Radomia, a na jej miejsce przydzielono baterię pozycyjną por. Dziubińskiego, sformowaną w Przemyślu i działającą we Lwowie. Na przełomie lipca i sierpnia 2. bateria przybyła pod Mińsk Litewski, wspierając 2 Dywizję Piechoty Legionów w walce o to miasto.
9 sierpnia dowództwo dywizjonu dotarło do Mińska wraz z 1. baterią. Obie baterie, biorąc udział w ciągłych walkach, przyczyniły się do zdobycia Borysowa i osiągnięcia linii Berezyny. Do 7 października dywizjon wspierał piechotę w odparciu silnych kontrataków nieprzyjaciela, odnosząc sukcesy w niszczeniu lub uszkadzaniu kilku samochodów pancernych oraz pociągu pancernego. 15 listopada do dywizjonu dołączyła bateria pozycyjna „Andrzej”, uzbrojona w dwa zdobyczne działa 3-calowe oraz dwa 6-calowe.
20 grudnia dywizjon przewieziono do Radomia w celu reorganizacji. Tam 1. i 2. bateria otrzymały włoskie armaty 105 mm, a 3. bateria – austriackie haubice 100 mm wz. 14, która z powodu braku koni nie była zdolna do działań. Dywizjon pozostał w Radomiu do końca marca 1920 roku.
Na początku czerwca I/2pac (bez 3. baterii) dotarł nad Berezynę, aby wesprzeć piechotę w powstrzymaniu ofensywy sowieckiej. 1. bateria zajęła stanowiska w okolicach folwarku Żabinki, a 2. bateria w rejonie Osowa, z których przez miesiąc zwalczano nieprzyjacielską artylerię oraz gniazda karabinów maszynowych.
4 lipca rozpoczęła się kolejna ofensywa wojsk Frontu Zachodniego pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego. Trzy dni później dywizjon walczył na bliskich odległościach, odpierając ataki przeciwnika, unikając strat w sprzęcie i ludziach. Sytuacja na froncie była jednak dramatyczna, co skłoniło dywizjon do działań opóźniających. Podczas odwrotu, w ciągu zaledwie 23 godzin przebyto 150 km, co kosztowało 7 koni, które padły z wysiłku. Ostatecznie 5 sierpnia dywizjon dotarł do rejonu Małkini. Wbrew pierwotnym rozkazom, pod dowództwem kpt. Bogdanowicza, oddział nie porzucił ciężkiego sprzętu, a po okrężnej drodze przez Nur, przeszedł na drugi brzeg Bugu. Baterie zajęły pozycje ogniowe na zachodnim brzegu Wisły, wspierając 3 pułk piechoty Legionów.
W tym samym czasie 3. bateria pozostawała w Radomiu. Dowódca baterii, ppor. Czapski, podjął samodzielną decyzję o udaniu się do Warszawy, co pozwoliło baterii uczestniczyć w ostatniej fazie walk o stolicę.
W okresie bitwy warszawskiej dywizjon pozostawał w odwodzie Naczelnego Wodza. Dopiero 20 sierpnia 1. i 2. bateria wsparły ogniem działania piechoty w rejonie Wojsławice–Hrubieszów. 29 sierpnia, w rejonie Uchani, 2. bateria stoczyła walkę z kozackimi oddziałami Budionnego. Dowódca 2. baterii został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, a jego obsługi – Krzyżami Walecznych, za odwagę w tym boju.
Po przetransportowaniu koleją na północ, dywizjon, działający już w pełnym składzie, uczestniczył w pościgu za nieprzyjacielem. 12 października odzyskano Mołodeczno, a zwiady bateryjne działały głównie jako pododdziały kawalerii. Baterie ogniowe wielokrotnie ostrzeliwały straże tylne bolszewików. 18 października zawieszenie broni zastało dywizjon w Wilejce i Kuczeńcach, gdzie zakończył swój szlak bojowy. W okresie zimowo-wiosennym dywizjon kwaterował w Budomli, a później w Perstum.
Na podstawie rozkazu dowódcy 2 Dywizji Piechoty Legionów z dnia 16 listopada 1920 roku, dywizjon został przemianowany na 2 dywizjon artylerii ciężkiej Legionów, a 11 grudnia, w wyniku rozkazu dowódcy dywizji nr 313/org., na I dywizjon 10 pułku artylerii ciężkiej.
Obsada personalna 2 pułku artylerii ciężkiej
== Uwagi ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
10 pułk artylerii ciężkiej w Przemyślu. Jednodniówka. Przemyśl: 24 kwietnia 1928.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Tadeusz Strutyński: Zarys historji wojennej 10-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
Piotr Zarzycki: 10 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 138. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2005. ISBN 83-88773-29-1.