2 Księga Machabejska

Druga Księga Machabejska

Druga Księga Machabejska to księga historyczna, która należy do kanonu Starego Testamentu w tradycji katolickiej i prawosławnej jako księga deuterokanoniczna. W oczach judaizmu oraz Kościołów protestanckich jest uznawana za tekst apokryficzny. Nie stanowi kontynuacji Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje wydarzenia zawarte w jej pierwszych siedmiu rozdziałach.

Autorstwo, język i przekaz

Bibliści są zgodni, że Druga Księga Machabejska została napisana po grecku przez żydowskiego autora, który lepiej niż twórca Pierwszej Księgi Machabejskiej znał instytucje i osobistości epoki hellenistycznej. Sam autor wskazuje, że oprócz dołączonych listów do Żydów w Egipcie, do redakcji wykorzystał dzieło Jazona z Cyreny. Hieronim ze Strydonu uznawał tę księgę za oryginał grecki, a jej styl potwierdzał jej hellenistyczne pochodzenie.

Tekst Drugiej Księgi Machabejskiej przetrwał w Kodeksie Aleksandryjskim i Kodeksie weneckim oraz w różnych minuskułach. Niestety, część tekstu z Kodeksu Synajskiego została utracona. Józef Flawiusz w swoich „Dawnych dziejach Izraela” odnosi się głównie do treści Pierwszej Księgi Machabejskiej, całkowicie pomijając drugą. Łacińskie tłumaczenie tekstu 2 Księgi Machabejskiej w Wulgacie nie pochodzi od św. Hieronima, ponieważ nie uznawał on Ksiąg Machabejskich za kanoniczne.

Żydowscy bibliści datują redakcję księgi na I połowę I wieku p.n.e., podczas gdy szkoła katolicka wskazuje na ostatnie lata II wieku p.n.e. Dzieło zostało zredagowane w koine w żydowskim środowisku w Aleksandrii w Egipcie, prawdopodobnie po 124 p.n.e.

Autor ma na celu zainspirowanie swojej aleksandryjskiej wspólnoty, żyjącej w diasporze, do miłości wobec Świątyni Jerozolimskiej oraz braci w Ziemi Świętej, co jest terminem użytym w księdze. Świątynia stanowi dla niego centrum życia religijnego Narodu Wybranego, będąc jednocześnie obiektem nienawiści dla pogan. Choć księga ta jest klasyfikowana jako tekst historyczny Starego Testamentu, ma przede wszystkim wymowę parenetyczną.

Forma literacka

Narracja w Drugiej Księdze Machabejskiej prowadzona jest w formie prozy. Na początku autor-redaktor umieścił dwa listy żydowskie. Przed opisem śmierci Antiocha Epifanesa przytoczony jest list króla do Żydów, prawdopodobnie pierwotnie skierowany do obywateli Antiochii, a później przekształcony przez Jazona z Cyreny na potrzeby jego dzieła (por. przypis Mch 9,19). Dodatkowo, zamieszczono cztery mniejsze listy: Lizjasza, dwa Antiocha V Eupatora oraz legatów rzymskich (por. 11,16-38).

Literaturoznawcy zwracają uwagę na patetyczny styl Drugiej Księgi Machabejskiej, charakterystyczny dla literatury hellenistycznej, wzbogacony cudownymi elementami i idealizmem. Tekst zawiera oratorskie antytezy oraz retoryczne dyskursy, które przestrzegają reguł ustalonych przez Izokratesa. W czasach, gdy powstawały Księgi Machabejskie, wypowiadanie imienia Bożego groziło karą śmierci, więc autor zastępował Tetragram słowem „Niebo”.

Treść

Druga Księga Machabejska przedstawia historię walk Izraelitów z Seleucydami. Żydzi podjęli zbrojne działania w celu odzyskania wolności religijnej oraz politycznej. Narracja 2 Mch częściowo pokrywa się z narracją 1 Mch. Obejmuje wydarzenia od końca panowania Seleukosa IV Filopatora aż do pokonania Nikanora w 160 roku p.n.e., co stanowi okres 15 lat, z czego w 1 Mch opisano jedynie pierwsze siedem rozdziałów. W 2 Mch zastosowano żydowski sposób liczenia czasu, analogiczny do babilońskiego, z wyjątkiem datowanych listów w rozdziale 11, które używają systemu macedońskiego.

Można wyróżnić cztery główne części księgi:

Pierwsza – listy do Żydów w Egipcie – rozdz. 1-2
Druga – historia Heliodora – rozdz. 3
Trzecia – hellenizacja za Antiocha Epifanesa – 4,1-10,8 (kończy się ustanowieniem święta Chanuka)
Czwarta – walki Judy Machabeusza – 10,9-15,39 (kończy się śmiercią Nikanora i epilogiem redaktora)

Doktryna judaistyczna

Świątynia Jerozolimska jest centralnym punktem przesłania księgi. W tekście mowa jest o ustanowieniu dwóch hebrajskich świąt związanych ze świątynią:

święta Oczyszczenia Świątyni – Chanuka (2 Mch 10, 1-8);
święta Nikanora (2 Mch 15, 25-36), obchodzonego trzynastego dnia miesiąca Adar, dzień przed świętem Purim (por. Est 9, 20-22)

Teologia katolicka

Z perspektywy katolickich egzegetów, Druga Księga Machabejska jako pierwsza i jedyna w całym Starym Testamencie przedstawia naukę o czyśćcu oraz jako pierwsza porusza temat zmartwychwstania (por. 2 Mch 12, 44-45; 2 Mch 6, 18-31; 2 Mch 7, 1-42), a także modlitwy żywych za zmarłych i odwrotnie. W Septuagincie słowo taũta („je otrzymałem”, „je oddaję”, „je otrzymam”) pojawia się trzykrotnie, odnosząc się do ciała męczennika, co wprowadza ideę zmartwychwstania w ciele do Biblii.

Nazwa

Tytuł Drugiej Księgi Machabejskiej, podobnie jak Pierwszej, odnosi się do przydomka pierwszego przywódcy buntu przeciwko Seleucydom, czyli Judy Machabeusza. Nazwa Machabeusz w języku hebrajskim oznacza „młot”, a zbrojne działania Judy były silne jak uderzenie młota. Przydomek ten przeszedł również na pozostałych braci.