2 Dywizjon Artylerii Motorowej (2 dam)
2 Dywizjon Artylerii Motorowej (2 dam) był zmotoryzowanym oddziałem artylerii lekkiej Wojska Polskiego w okresie II RP.
Dywizjon ten nie funkcjonował w pokojowej strukturze armii. Jego formowanie rozpoczęło się w 1939 roku w ramach 1 pułku artylerii motorowej z Stryja.
Formowanie i przekształcenia organizacyjne
Formowanie
Wśród jednostek utworzonych w ramach pokojowej rozbudowy Wojska Polskiego po przyjęciu planu mobilizacyjnego „W2” znalazł się dywizjon artylerii motorowej nr 2. Został on utworzony na podstawie rozkazów organizacyjnych Departamentu Dowodzenia Ogólnego Ministerstwa Spraw Wojskowych L.5835 z dnia 24 czerwca 1939 roku, Departamentu Artylerii MSWoj. L.2388 z dnia 14 lipca 1939 roku oraz Biura Administracji Armii L.2277 z dnia 24 lipca 1939 roku. Formowanie dywizjonu zlecone zostało 1 pułkowi artylerii motorowej. Na mocy zarządzenia Departamentu Dowodzenia Ogólnego L.1502 z dnia 31 sierpnia 1939 roku, dywizjon przeszedł na etat wojenny z dniem 1 września 1939 roku.
Był on tworzony jako etatowy pododdział dla organizowanej Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Kadrę oficerską i podoficerską pozyskiwano z jednostek 1 pułku artylerii motorowej, 1 pułku artylerii oraz innych pułków artylerii, a trzon kadrowy stanowiła 3 bateria lekka motorowa dywizjonu I/1 pam. Proces tworzenia pozostałych jednostek oraz szkolenie specjalistów rozpoczęło się praktycznie od 1 sierpnia 1939 roku. Dywizjon był systematycznie wyposażany w pojazdy i broń w stanie pokojowym do końca sierpnia 1939 roku. 2 bateria dywizjonu była szkolona jako bateria haubic 100 mm, jednak z powodu braku tych haubic w dniu 1 września, przejęła 4 armaty 75 mm wz. 1897/37, które pozostały po 1/1 pam. Wyposażenie w pojazdy i część sprzętu dywizjon otrzymał po przybyciu do rejonu koncentracji WBP-M nad Wisłą, a część drogą rekwizycji na trasie Warszawa – Lublin w dniach 7–9 września. Od 24 sierpnia formowanie dywizjonu odbywało się poza Stryjem, w majątku Grabowiec. 5 września (według innych źródeł 4 września) dywizjon został załadowany na stacji kolejowej w Stryju do dwóch transportów kolejowych. Przed załadunkiem pobrano 3 jednostki ognia do armat oraz broni strzeleckiej, a także paliwo.
2 dam w kampanii wrześniowej
Działania bojowe
Dywizjon 2 dam przemieszczał się przez Lwów, Rawę Ruską i Lublin do rejonu koncentracji Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej pod dowództwem płk. dypl. Stefana Roweckiego. Nocą z 6 na 7 września transporty dotarły do stacji Sadurki za Lublinem w kierunku zachodnim. Po wyładowaniu z wagonów, dywizjon zakwaterował się w rejonie majątku Grabów. Otrzymał wyposażenie w hełmy wz. 31, okulary dla kierowców oraz mapy. Kontynuowano dalsze szkolenie we wszystkich specjalnościach oraz przeprowadzono rozpoznanie artyleryjskie rejonu Solca. 9 września dywizjon, za 1 pułkiem strzelców konnych (zmot.), przeszedł na Konopice, Bełżyce do lasów Dylążki, gdzie prowadzono szkolenie z bronią strzelecką.
Nocą z 10 na 11 września dywizjon przemieścił się wraz z brygadą do rejonu Urzędowa, skąd 12 września 1 bateria armat przeszła wraz z 1 psk do wsi Ludmiłówka. Kapitan Sołtyski przeprowadził rozpoznanie rejonu Annopola, gdzie zauważono przeprawę przez Wisłę niemieckich oddziałów 4. Dywizji Piechoty. 13 września bateria 1/2 dam zajęła stanowiska ogniowe w rejonie Księżomierza i o godzinie 15:00 wsparła natarcie 1 psk na Annopol. Niestety, ostrzał niemieckich baterii przerwał łączność przewodową z punktem obserwacyjnym, co spowodowało, że armaty zamilkły. W związku z przekroczeniem Wisły przez wojska niemieckie w innych miejscach, zaniechano natarcia na Annopol. W godzinach nocnych z 13 na 14 września 1 bateria wycofała się wraz z 1 psk do rejonu Kraśnika, gdzie zajęła nowe stanowiska. Tam 14 września do dywizjonu dołączyła reszta 2 dam, zajmując pozycje ogniowe w miejscowości Kwaśniewice na wschód od Kraśnika. W nocy z 14 na 15 września wykonano kolejny marsz po zatłoczonych drogach, docierając do lasów w pobliżu Janowa Lubelskiego. Następnej nocy kontynuowano marsz przez Frampol, Biłgoraj do rejonu Zwierzyńca, gdzie doszło do krótkiej potyczki 2 baterii z niemieckim podjazdem zmotoryzowanym. Po dziennej przerwie, w nocy z 16 na 17 września dywizjon dotarł do miejscowości Rudki, gdzie zaczęło brakować paliwa, co zmusiło mjr. Rafacza, za zgodą dowódcy brygady, do zniszczenia części pojazdów.
Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim
Baterie dywizjonu przydzielono do pułków WBP-M: 1 do 1 psk, a 2 do pułku strzelców pieszych (zmot.). Rozpoczęto marsz w kierunku Tomaszowa Lubelskiego przez Zielone. 18 września przed świtem oba pułki WBP-M zajęły pozycje do natarcia. 1/2 dam zajęła stanowiska ogniowe na zachód od Rogoźna i wsparła natarcie 1 psk, skutecznie eliminując niemiecki opór na wzgórzu 309 oraz przed Kolonią Rogoźno. Jednak z powodu przerwania łączności i braku możliwości kontynuowania ostrzału, natarcie części pułku zostało zatrzymane. O godzinie 15:00 1 psk wycofał się na pozycje wyjściowe. 2/2 dam, mimo początkowych problemów z łącznością, wsparła natarcie piechoty, która dotarła do przedmieść Tomaszowa Lubelskiego, bronionego przez oddziały 4 Dywizji Lekkiej. Wprowadzenie przez Niemców oddziałów 2 Dywizji Pancernej spowodowało zatrzymanie dalszego natarcia strzelców pieszych o godzinie 16:00. Ostrzał prowadzony przez 2 baterię armat w kierunku niemieckich posiłków na drodze Tomaszów – Bełżec spowodował ostrzał pozycji 2 baterii przez niemiecką artylerię, co było korygowane z powietrza przez samolot obserwacyjny. W nocy z 18 na 19 września ponowiono natarcie na Tomaszów Lubelski; o północy 2 bateria ogniem „na wprost” ostrzeliwała niemieckie stanowiska ogniowe atakowane przez strzelców z psp i 203 pułk piechoty rezerwy. Niestety, to nocne natarcie także nie przyniosło sukcesu. Ciężko rannych zostało 2 oficerów, w tym kpt. A. Jadas, a kilku kanonierów poległo. Trzecie natarcie na Tomaszów Lubelski, prowadzone przez piechotę z Grupy Operacyjnej „Jagmin” w nocy z 19 na 20 września, również zakończyło się niepowodzeniem. W związku z rozpoczęciem rozmów kapitulacyjnych przez dowództwo Armii „Lublin”, rano 20 września na rozkaz mjr. Rafacza zniszczono armaty oraz sprzęt motorowy, a żołnierzom nakazano przedzierać się małymi grupami z okrążenia. Rano 20 września 2 dywizjon artylerii motorowej przestał istnieć.
Obsada personalna
Dowódca dywizjonu – mjr Franciszek Rafacz
Adiutant dywizjonu – por. Franciszek Jagielski
Dowódca plutonu zwiadowczego – kpt. Józef Kaczmarski
Oficer obserwacyjny – por. rez. Jerzy Łubieński
Oficer łącznikowy – por. rez. Kazimierz Markiewicz
Dowódca plutonu łączności – por. Józef Sobień
Oficer techniczny – kpt. Kazimierz Malczewski
Oficer gospodarczy (płatnik) – kpt. Stanisław Bobola
Dowódca 1 baterii armat 75 mm – kpt. Jan Sołtyski
Oficer techniczny – por. Zenon Dorociak
Oficer zwiadowczy – NN
Oficer ogniowy – ppor. Zbigniew Karpów
Dowódca 1 plutonu ogniowego – ppor. rez. Jan Gabler
Dowódca 2 plutonu ogniowego – ppor. rez. NN
Dowódca 2 baterii armat 75 mm – kpt. Aleksander Jadas (ranny 19 IX 1939 Tomaszów Lubelski), por. Roman Barbacki
Oficer techniczny – por. Jan Kierglewicz
Oficer zwiadowczy – ppor. rez. Mirosław Jasiński
Oficer ogniowy – por. Roman Barbacki
Dowódca 1 plutonu ogniowego – ppor. rez. Andrzej Krzemiński
Dowódca 2 plutonu ogniowego – por. rez. dr Józef Targoński
Przypisy
Bibliografia
Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Motorowej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 22. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-12-1.
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914–1939. Londyn: 1975. Brak numerów stron w książce.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Andrzej Wesołowski (red.): Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa, Wojskowe Teki Archiwalne tom 5. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Wydawnictwo Tetragon, 2014. ISBN 978-83-64475-16-0.
Stanisław Maksimiec: Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa 1939. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-027-0.