2 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (2 dac) to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego.
Jednostka ta nie istniała w pokojowej strukturze organizacyjnej wojska. Mobilizującą jednostką dla 2 dywizjonu artylerii ciężkiej był 10 pułk artylerii ciężkiej.
2 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
2 dywizjon artylerii ciężkiej został zmobilizowany w dniach 27–29 sierpnia 1939 roku w garnizonie Przemyśl, w ramach mobilizacji alarmowej. Wspólnie z plutonem taborowym nr 2 został oznaczony kolorem żółtym i mobilizowany w czasie od A+42 do A+48. Dywizjon był organiczną jednostką artylerii 2 Dywizji Piechoty Legionów, wyposażoną w trzy armaty 105 mm wz. 1913 oraz trzy haubice 155 mm wz. 1917.
Działania bojowe
Wieczorem 1 września 2 dywizjon artylerii ciężkiej został rozładowany w rejonie Pabianic po przybyciu transportów kolejowych. Po drodze jednostka była atakowana przez niemieckie lotnictwo, jednak nie udało się ustalić, czy dywizjon poniósł straty. Po wyładunku dywizjon został przeniesiony do lasów na południe od Łaska. 2 września dywizjon, w towarzystwie 2 DP Leg., pozostawał w odwodzie Armii „Łódź”, prowadząc szkolenie obsług oraz zgrywając zaprzęgi konne, a także usuwając braki powstałe podczas mobilizacji. Przez następne trzy dni 2 dac kontynuował pobyt w tym samym rejonie, razem z głównymi siłami dywizji. Rano 6 września dywizjon rozpoczął marsz w kierunku Zduńskiej Woli. Około godziny 14.00 zajął stanowiska ogniowe na zachód od Łaska, oddając kilka salw w kierunku niemieckich kolumn. Następnie kontynuował marsz w stronę rzeki Ner, do rejonu Konstantynowa i Srebrnej, mając za zadanie wsparcie piechoty w obronie linii Neru od Mirosławic do Lublinka. Z uwagi na piaszczyste drogi marsz dywizjonu był powolny, co spowodowało, że znalazł się na końcu kolumny wycofujących się oddziałów 2 DP Leg. i był zagrożony atakiem zmotoryzowanego oddziału rozpoznawczego niemieckiej 17 DP. Dywizjon dotarł do rejonu obrony przejściowej 7 września około godziny 10.00, a po krótkim odpoczynku kontynuował marsz z 4 pułkiem piechoty Legionów. Około południa dywizjon przeszedł przez Łódź, a w nocy z 7 na 8 września 2 dac dotarł do rejonu Skoszewy, Wola Cyrusowa. Żołnierze i konie byli bardzo zmęczeni po ponad 60 km marszu. Po krótkim odpoczynku podjęto dalszy marsz na około 10 km za rzekę Mrogę, gdzie planowano zorganizować obronę dywizji. 2 dac otrzymał rozkaz wsparcia 3 pułku piechoty Legionów na północnym odcinku. 8 września dywizjon kilkakrotnie ostrzeliwał niemieckie baterie artylerii, które pojawiały się na przedpolu obrony dywizji. W nocy z 8 na 9 września, z powodu chaosu w rozkazach spowodowanego przez dowódcę 2 DP Leg., płk. Jana Edwarda Dojana-Surówkę, 2 dac, wraz z dowództwem 2 pułku artylerii lekkiej Legionów oraz I dywizjonem 2 pal Leg., rozpoczął odwrót w kierunku Skierniewic. 9 września zgrupowanie artylerii pod dowództwem 2 pal Leg. oraz 2 dac ominęło Skierniewice i dotarło do rzeki Rawki. Tam doszło do rozdzielenia zgrupowania, a 2 dac kontynuował marsz w kierunku Mszczonowa, a następnie w stronę Błonia. W dniu 10 września, podczas marszu, 1 bateria armat, znajdująca się na czele dywizjonu, została zaatakowana przez niemieckie oddziały. W wyniku walki zginął por. Stefan Dymnicki, a bateria została rozbita. Pozostałe jednostki, w tym dowództwo dywizjonu i 2 bateria haubic, ominęły rejon walki 1 baterii i pomaszerowały w stronę Umiastów i Ołtarzew. Z tego obszaru 2 bateria haubic wspierała natarcie własnej piechoty na Ołtarzew i Umiastów. Po wystrzelaniu pozostałej amunicji, 2/2 dac, razem z dowództwem dywizjonu, wycofał się do Puszczy Kampinoskiej i Modlina, gdzie dotarł 14 września. 16 września 2 DP Leg. objęła odcinek obrony „Zakroczym” w twierdzy Modlin. 2 bateria haubic 2 dac miała za zadanie wspierać obronę piechoty na pododcinkach Zakroczym, Fort nr I i Fort nr X. 29 września 2 dac skapitulował wraz z załogą Modlina.
Obsada personalna dywizjonu
dowództwo
dowódca dywizjonu – mjr Tadeusz Stanisław Jełowicki
adiutant dywizjonu – por. rez. Władysław Biegański
oficer zwiadowczy – ppor. Roman Strączyński
dowódca 1 baterii armat – por. Stefan Leon Dymnicki
dowódca 2 baterii haubic – kpt. Stanisław Hymol
Przypisy
Bibliografia
Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Piotr Zarzycki: 10 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 138. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2005. ISBN 83-88773-29-1.