2 Dywizja Grenadierów Pancernych

2 Dywizja Grenadierów Pancernych (kadrowa) to skadrowana duża jednostka pancerna Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Formowanie i przekształcenia

W dniu 15 kwietnia 1943 roku generał Bronisław Duch wydał ostatni rozkaz dzienny jako dowódca brygady, w którym ogłosił, że „rozkaz Naczelnego Wodza L.dz. 370/Tjn.Org.43 oraz dowódcy I Korpusu Nr 31 z dnia 13 kwietnia 1943 roku o przemianowaniu 1 Samodzielnej Brygady Strzelców na 1 Dywizję Grenadierów wchodzi w życie z dniem 16 kwietnia 1943 roku. Szczegółowe zarządzenia zostaną wydane osobno”. Dnia 20 kwietnia 1943 roku generał Duch podpisał rozkaz dzienny Nr 1 dla 1 Dywizji Grenadierów.

Minister Obrony Narodowej, w rozkazie L. 7540/O.I.43 z 7 czerwca 1943 roku, zatwierdził w 1 Dywizji Grenadierów następujące jednostki jako oddziały gospodarcze zgodnie z przepisami OG: 2 baon strzelców, 3 baon strzelców, 1 pułk artylerii lekkiej, 1 Oddział Rozpoznawczy oraz 1 kompanię zaopatrywania.

17 października 1943 roku odbył się pożegnalny obiad dla żołnierzy 1 Dywizji Grenadierów, którzy odchodzili do 1 Dywizji Pancernej. Z dniem 23 października 1943 roku przeniesiono 462 szeregowych.

Naczelny Wódz, w rozkazie L.dz. 1210/Tjn.Org.43 z 21 września 1943 roku, przekształcił dotychczasową 1 Dywizję Grenadierów (Kadrową) w 2 Dywizję Grenadierów Pancernych (Kadrową). W związku z tym, dowódca dywizji polecił „od dnia 25 października 1943 roku w korespondencji zewnętrznej oraz wewnętrznej używać nazwy: «2 Dyw. Gren. Panc. (Kadrowa)» zamiast «1 Dyw. Gren.»”.

Dnia 18 listopada 1943 roku płk dypl. Zenon Wzacny, w zastępstwie dowódcy dywizji, poinformował w rozkazie dziennym nr 63, że od tego dnia obowiązują nowe nazwy oddziałów określone w rozkazie Naczelnego Wodza L.dz. 1210/Tjn.Org.43 z 21 września 1943 roku:

• 1 Baon Grenadierów (Kadrowy) dla dotychczasowego 3 Baonu Strzelców,
• 2 Baon Grenadierów (Kadrowy) dla dotychczasowego 2 Baonu Strzelców,
• 2 Pułk Rozpoznawczy (Kadrowy) dla dotychczasowego 1 Oddziału Rozpoznawczego,
• 3 Pułk Artylerii Motorowej (Kadrowy) dla dotychczasowego 1 Pułku Artylerii Lekkiej,
• I dyon 2 Pułku Przeciwpancernego (Kadrowego) dla dotychczasowej 1 kompanii przeciwpancernej,
• 1 Szwadron Łączności (Kadrowy) dla dotychczasowej 1 kompanii łączności,
• 1 Lekka Kompania Sanitarna (Kadrowa) dla dotychczasowej 1 kompanii sanitarnej.

W grudniu 1943 roku dywizja przeszła reorganizację. 1 grudnia liczyła 389 oficerów oraz 1954 podoficerów i szeregowców. W kwietniu 1944 Naczelny Wódz w rozkazie nr 550 postanowił o dalszej redukcji dywizji i przesunięciu wszystkich zdolnych do służby liniowej szeregowych do 1 Dywizji Pancernej. Artyleria dywizyjna została ograniczona do jednego pułku o składzie mieszanym (dowództwo 3 pamot., I/3 pamot., I/2 pappanc. i I/2 paplot. lek.). Rozformowano: 16 Kompanię Warsztatową oraz 2 Kompanię Zaopatrywania, a także jedną z dwóch kompanii warsztatowych. Obie kompanie saperów zostały włączone do Centrum Wyszkolenia Saperów, a 4 Kompania Łączności do Centrum Wyszkolenia Łączności. 1 Kompania Sanitarna została przekształcona w Ośrodek Zapasowy Służby Zdrowia. Do dywizji dodano: 1 Sąd Polowy oraz Pluton Opieki nad Żołnierzem.

W dniu 20 maja 1944, na prośbę gen. Ducha, Naczelny Wódz zmienił nazwę jednostki na Dywizję Grenadierów Pancernych (kadrową). 5 lutego 1945 dywizja została przekształcona w 4 Dywizję Piechoty.

Organizacja 1 Dywizji Grenadierów

• Kwatera Główna 1 Dywizji Grenadierów
• Centralny Obóz Wyszkolenia Szturmowego
• Oddział Sztabowy Dywizji – kpt. Leon Pacek
• Orkiestra 1 Dywizji Grenadierów – por. kapelmistrz Mieczysław Kleszyński
• 1 Brygada Strzelców
• 1 Pułk Artylerii Lekkiej
• 1 Kompania Przeciwpancerna
• Samodzielna Kompania Grenadierów
• 1 Kompania Łączności
• 1 Kompania Saperów
• 1 Oddział Rozpoznawczy
• 1 Kompania Warsztatowa
• 1 Kompania Zaopatrywania
• 1 Sąd Polowy

Na podstawie rozkazu dowódcy I Korpusu L. 11594/III z 1 września 1943 roku Centralny Obóz Wyszkolenia Szturmowego, należący gospodarczo do 2 Baonu Strzelców, został przeniesiony 11 września 1943 roku do Archerfield House i od tego momentu podporządkowany dowódcy Jednostek Terytorialnych, a pod względem gospodarczym – Centrum Zaopatrzenia Materiałowego.

Organizacja dywizji w grudniu 1943

• Kwatera Główna 2 Dywizji Grenadierów Pancernych (Kadrowej)
• Dowództwo
• Sztab
• Szwadron Sztabowy
• Drużyna Wywiadu Obronnego
• Pluton Propagandowo-Prasowy
• Referat Służby Pieniężnej
• Kasa Polowa
• Poczta Polowa
• 1 Sąd Polowy
• 16 Brygada Pancerna (Kadrowa)
• Kwatera Główna 16 Brygady Pancernej (Kadrowej)
• Szwadron Sztabowy
• 3 Pułk Pancerny
• 14 Pułk Kawalerii Pancernej
• Czołówka Naprawcza
• 1 Brygada Grenadierów (Kadrowa)
• Kwatera Główna 1 Brygady Grenadierów (Kadrowej)
• Pluton Ochrony Sztabu
• 1 Batalion Grenadierów (Kadrowy)
• 2 Batalion Grenadierów (Kadrowy)
• Czołówka Naprawcza
• Oddziały dywizyjne
• 2 Pułk Rozpoznawczy (Kadrowy)
• 4 Szwadron Żandarmerii
• Artyleria Dywizyjna
• Kwatera Główna Artylerii 2 Dywizji Grenadierów Pancernych (Kadrowej)
• 3 Pułk Artylerii Motorowej (Kadrowy)
• I Dyon 2 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej
• I Dyon 2 Pułku Artylerii Przeciwpancernej
• Saperzy
• 1 Kompania Saperów
• Kompania Saperów Parkowa
• Dowództwo Łączności 2 Dywizji Grenadierów Pancernych (Kadrowej)
• 1 Szwadron Łączności (Kadrowy)
• 4 Szwadron Łączności
• Dowództwo Oddziałów Zaopatrywania
• Kompania Zaopatrywania Brygady Strzelców
• Kompania Zaopatrywania Brygady Pancernej
• Dowództwo Oddziałów Technicznych
• Kompania Warsztatowa Brygady Strzelców
• Kompania Warsztatowa Brygady Pancernej
• Oddziały Sanitarne
• 1 Lekka Kompania Sanitarna (Kadrowa)

Obsada personalna

• Dowódcy dywizji
• gen. bryg. Bronisław Duch (16 IV – 26 VIII 1943)
• płk dypl. Tadeusz Zieleniewski (26 VIII – 18 XI 1943 → zastępca inspektora do Spraw Zarządu Wojskowego)
• płk dypl. Kazimierz Glabisz (od 18 XI 1943)
• Zastępca dowódcy dywizji
• płk dypl. Zenon Wzacny (od 2 VI 1943)
• Szefowie sztabu
• płk dypl. Zenon Wzacny (16 IV – 2 VI 1943 → zastępca dowódcy 1 DG)
• mjr dypl. Stefan Ciba (p.o. od 5 VI 1943)
• ppłk dypl. art. Olgierd Giedroyć (od 9 XII 1943)
• Kwatermistrzowie
• mjr Adolf Kowarsz (od 5 V 1943)
• mjr dypl. Stefan Ciba
• Naczelny lekarz
• mjr lek. dr Sylwin Łypek (od 30 IV 1943)
• Szefowie 1 Sądu Polowego
• ppłk aud. Roman Burnatowicz (do 2 VI 1943 → szef 8 Sądu Polowego)
• płk aud. dr Adam Górecki (od 2 VI 1943)
• Pozostali oficerowie
• dowódca łączności – mjr Zygmunt Gordon
• naczelny kapelan dywizji – st. kap. ks. Franciszek Ringwelski
• szef żandarmerii – kpt. żand. Stanisław Głowacki
• Obsada personalna 4 Szwadronu Żandarmerii
• dowódca szwadronu – por. żand. Adam Daszewski
• dowódca plutonu – por. żand. Mieczysław Stanisław Halardziński
• dowódca plutonu – por. piech. Albin Stanisław Piesch

Barwy

Odznaka rozpoznawcza

Naczelny Wódz, w rozkazie L.dz 1091/GM.43 z dnia 19 lipca 1943 roku (rozkaz dowódcy I Korpusu L.dz. 9733/O.I.43 z dnia 22 lipca 1943 roku), zatwierdził odznakę rozpoznawczą dla 1 Dywizji Grenadierów:

• dla żołnierzy przydzielonych do 1 Dywizji Grenadierów pod względem ewidencyjnym i gospodarczym;
• na pojazdy mechaniczne dywizji;
• na chorągiewkę rozpoznawczą na samochód dowódcy dywizji.

Odznakę rozpoznawczą haftowaną, zgodnie z Dziennikiem Rozkazów Nr 3/43, mieli nosić wszyscy żołnierze przydzieleni do 1 Dywizji Grenadierów na lewym rękawie kurtki płaszcza (z wyjątkiem płaszcza nieprzemakalnego) 2 cm poniżej naszywki „POLAND”. Tą samą odznaką miały być oznaczone wszystkie pojazdy dywizji. Odznaka ta była również umieszczona na chorągiewce rozpoznawczej dowódcy 1 Dywizji Grenadierów.

Oznaka rozpoznawcza przedstawia szaro-stalowy granat z nałożoną kratką oraz wydobywającymi się z niego czerwonymi płomieniami, oddzielonymi trzema białymi smugami. Granat jest umieszczony na prostokątnej podkładce w kolorze khaki o wymiarach 90×50 mm.

Dnia 10 października 1943 roku, w Dzienniku Rozkazów Nr 4 poz. 39, zatwierdzono odznakę rozpoznawczą dla 2 Dywizji Grenadierów Pancernych (Kadrowej) według przedstawionego wzoru:

• dla żołnierzy przydzielonych do 2 Dyw. Grenad. Panc. (Kadr.) ewidencyjnie i gospodarczo;
• na pojazdy mechaniczne 2 Dyw. Grenad. Panc. (Kadr.);
• na chorągiewkę rozpoznawczą na samochód dowódcy 2 Dyw. Grenad. Panc. (Kadr.).

Odznakę rozpoznawczą haftowaną, zgodnie z Dziennikiem Rozkazów Nr 3/43, mieli nosić wszyscy żołnierze przydzieleni do dywizji na lewym rękawie kurtki płaszcza (z wyjątkiem płaszcza nieprzemakalnego) 2 cm poniżej naszywki „POLAND”. Tą samą odznaką miały być oznaczone wszystkie pojazdy dywizji. Odznaka ta była również umieszczona na chorągiewce rozpoznawczej dowódcy 1 Dywizji Grenadierów.

Odznaka pamiątkowa

Dnia 25 sierpnia 1943 roku generał Bronisław Duch ogłosił Statut Odznaki Pamiątkowej 1 Dywizji Grenadierów jako załącznik do rozkazu dziennego Nr 38. Statut został opracowany w kwietniu 1943 roku i opublikowany w Dzienniku Rozkazów MON Nr 3 z 21 lipca 1943 roku, poz. 30. Odznaka Pamiątkowa została ustanowiona „w celu upamiętnienia walk 1 Dywizji Grenadierów w czerwcu 1940 roku na terenie Francji i utrzymania tradycji dywizji”, a także „jako zewnętrzny znak łączności pomiędzy grenadierami dywizji przez wszystkie czasy”.

Dnia 20 czerwca 1943 roku generał Bronisław Duch nadał Odznakę Pamiątkową 1 Dywizji Grenadierów 337 byłym żołnierzom tej dywizji we Francji oraz sobie „jako dowódcy byłej 1 Dywizji Grenadierów we Francji i pierwszemu dowódcy odrodzonej 1 Dywizji Grenadierów w Wielkiej Brytanii”. 26 sierpnia 1943 roku, w dniu objęcia dowództwa nad dywizją, odznakę otrzymał pułkownik Zieleniewski.

Mundury

Minister Obrony Narodowej, w rozkazie L.dz. 2677/W.Og./43 z dnia 11 listopada 1943 roku, wprowadził do umundurowania żołnierzy 2 Dywizji Grenadierów Pancernych (Kadrowej) berety w kolorze granatowym. Dowódca dywizji w rozkazie dziennym Nr 64 z dnia 22 listopada 1943 roku stwierdził: „do czasu dostarczenia oddziałom beretów tego koloru przez CZM [Centrala Zaopatrywania Materiałowego] zezwalam na noszenie furażerek”.

Dnia 25 listopada 1943 roku dowódca dywizji nakazał żołnierzom 1 Dywizji Pancernej, przeniesionym do 2 Dywizji Grenadierów Pancernych (Kadrowej), usunięcie odznak rozpoznawczych: skrzydeł husarskich oraz czarnych naramienników, które miały być zastąpione naramiennikami w kolorze khaki.

Przypisy

Bibliografia

Rozkazy dzienne 1 Samodzielnej Brygady Strzelców i 1 Dywizji Grenadierów, sygn. R.27. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1943. [dostęp 2017-01-14].

Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.

Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1992. ISBN 83-11-08218-9.