2 Brygada Kawalerii Narodowej (2 Wielkopolska)
2 Brygada Kawalerii Narodowej, znana również jako 2 Wielkopolska, była brygadą jazdy koronnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Powstała 30 listopada 1789 roku z 1 Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej, której dowódcą był brygadier Paweł Biernacki. Chorągwiom tej brygady nadano numery od 13 do 24. Formalnie przynależała do Dywizji Wielkopolskiej. Proces rozbudowy oraz przenoszenia poszczególnych chorągwi trwał przez wiele kolejnych miesięcy.
Pisarz polny koronny Kazimierz Rzewuski w raporcie z 9 sierpnia 1791 roku podsumował 2 Wielkopolską Brygadę Kawalerii Narodowej w następujący sposób:
Wiosną 1792 roku, tuż przed wojną z Rosją, brygada osiągnęła swój najwyższy poziom organizacyjny, licząc etatowo 1818 żołnierzy, a faktycznie 1754.
W 1792 roku brygada liczyła 1748 „głów” oraz 1748 koni. W marcu 1794 roku jej liczba spadła do 1254 „głów” i 1181 koni, w maju wzrosła do 1309 „głów” i 1181 koni, a we wrześniu wyniosła 1147 „głów” i 977 koni.
W czasie powstania kościuszkowskiego brygada była uzbrojona w 626 karabinów, 1038 pistoletów, 1226 szabel oraz 678 pik.
Stanowiska
Warta, Kozienice (1792),
Kościan, Przedbórz (1793),
Chęciny, Włodzimierz (listopad 1794),
Kowel.
Walki brygady
Brygada uczestniczyła w walkach podczas wojny w obronie Konstytucji 3 maja, m.in. w potyczce pod Dubnikami (5 szwadronów) oraz w bitwie pod Dubienką. Walczyła również w insurekcji kościuszkowskiej.
Bitwy i potyczki:
- pod Zieleńcami (17 czerwca 1792),
- Dubniki (8 lipca 1792),
- pod Dubienką (18 lipca 1792),
- pod Szczekocinami (6 czerwca 1794),
- obrona Warszawy, Zbaraż,
- pod Racławicami (17/18 sierpnia 1794).
Żołnierze brygady
Do jesieni 1789 roku sztab brygady składał się z brygadiera, vicebrygadiera, kwatermistrza, audytora oraz adiutanta. Nowo uchwalony etat rozszerzał skład sztabu o trzech majorów i adiutanta. Zgodnie z przepisami ustanowionymi 9 października 1789 roku, brygadier, vicebrygadier oraz major mieli być wybierani przez króla spośród osób przedstawionych przez Komisję Wojskową, według starszeństwa i zdolności ze służby czynnej oraz w połowie spośród rotmistrzów kawalerii narodowej i rodaków powracających ze służby zagranicznej. Pozostałych oficerów sztabu mianował brygadier.
Komendanci:
Paweł Biernacki (od 14 października 1789).
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka, Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.