2 Batalion Pancerny (2 bpanc) – jednostka broni pancernych Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Batalion ten był formacją wojskową, która działała w czasie pokoju, zajmując się mobilizacją oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Realizował też zadania organizacyjne oraz szkoleniowe. Jego siedziba znajdowała się w Żurawicy. W 1939 roku, po zmobilizowaniu jednostek zgodnie z planem mobilizacyjnym, batalion został rozwiązany.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Batalion ma swoje korzenie w 2 batalionie czołgów 1 pułku czołgów, który przybył do Polski wraz z Armią Hallera. 11 sierpnia 1921 roku rozwiązano sztab pułku, a bataliony stały się samodzielne. W tym czasie 2 batalion stacjonował w Żurawicy. 16 lutego 1923 roku, na podstawie tego batalionu, odtworzono 1 pułk czołgów, do którego dołączono przeniesiony z Warszawy 1 batalion czołgów oraz Centralną Szkołę Czołgów z Poznania.
W październiku 1930 roku 1 pułk czołgów został przeniesiony do Poznania, pozostawiając w Żurawicy 2 batalion czołgów oraz park czołgów typu II.
16 czerwca 1931 roku, na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych, na podstawie tych pododdziałów oraz 2 dywizjonu samochodów pancernych, sformowano w Żurawicy 2 pułk pancerny. Ta data uznawana jest za dzień powstania 2 batalionu pancernego.
W 1933 roku powrócono do koncepcji batalionowej i na podstawie rozkazu MSWojsk. (Dodatek Tajny Nr 6133 z 19 października 1933 poz. 802) pułk pancerny przekształcono w 2 batalion czołgów i samochodów pancernych. Do batalionu włączono również kadrę zlikwidowanego 10 dywizjonu samochodowego w Przemyślu, a jednostka ta należała do typu IV.
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 26 lutego 1935 roku, przemianowano istniejący od dwóch lat batalion czołgów i samochodów pancernych na 2 batalion pancerny. Była to największa jednostka tego typu w II Rzeczypospolitej. W 1939 roku batalion stacjonował w Żurawicy.
Struktura organizacyjna
Organizacja batalionu wyglądała następująco:
- dowództwo
- kwatermistrzostwo
- kompania szkolna
- dwie kompanie czołgów
- kompania motorowa
- kompania techniczno-gospodarcza
- pluton łączności
- park i składnica
Batalion liczył: 36 oficerów, 186 podoficerów zawodowych i nadterminowych, 409 żołnierzy niezawodowych oraz 12 pracowników cywilnych, co łącznie dawało 646 osób. Zgodnie z danymi nr 4, w lipcu 1939 roku w batalionie służyło 35 oficerów (etat: 51) oraz 262 podoficerów zawodowych i kontraktowych (etat: 306).
Wyposażenie
W skład wyposażenia batalionu wchodziły: 56 czołgów lekkich 7TP (49 jednowieżowych i 7 dwuwieżowych), 38 czołgów rozpoznawczych TKS (18 sztuk) i TK-3 (20 sztuk), 21 czołgów Vickers E, 70 czołgów wolnobieżnych typu Renault 17 oraz wozy pancerne wz.34. Dodatkowo posiadał 28 samochodów osobowych, 202 samochody ciężarowe (w tym lekkie, ciężkie i sanitarne), 52 samochody specjalne (ruchome warsztaty, cysterny i inne), 32 przyczepy, 110 motocykli oraz 5 ciągników. Łącznie batalion dysponował 185 wozami bojowymi oraz 397 pojazdami samochodowymi i motocyklami, co odpowiadało rozmiarom pułku.
Mobilizacja
W 1939 roku batalion sformował w grupie czarnej następujące jednostki:
- 2 batalion czołgów lekkich
- 111 kompania czołgów lekkich Renault R 17 FT
- 112 kompania czołgów lekkich Renault R 17 FT
- 113 kompania czołgów lekkich Renault R 17 FT
- 121 samodzielna kompania czołgów lekkich Vickers
- 101 samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych TKF
- Szwadron czołgów rozpoznawczych dywizjonu rozpoznawczego 10 BK
- Ośrodek Zapasowy Broni Pancernych typ III nr 3 (7 dwuwieżowych 7TP)
- sprzęt dla dywizjonu rozpoznawczego 10 Brygady Kawalerii
- kolumnę samochodów ciężarowych (typ 1) nr 1051 dla Armii „Prusy”, samochody Ursus
- kolumnę samochodów sanitarnych (PCK) nr 1001 dla Armii „Prusy”, samochody Fiat 621
- kolumnę samochodów sanitarnych (typ I) nr 1002 dla Armii „Prusy”, samochody CWS, dowódca: kpt. Ludwik Ziółkow
Dodatkowo sformowano:
- dwa plutony czołgów rozpoznawczych TK (po 4 czołgi w każdym) do dyspozycji dowódcy obrony Przemyśla
- 4 kolumny samochodowe dla Armii „Kraków”
Żołnierze batalionu
Dowódcy jednostki:
- ppłk Józef Koczwara (VII 1931 – VI 1934)
- ppłk dypl. Marian Strażyc (VI 1934 – 1938)
- mjr br. panc. Stanisław Edward Olszewski (p.o. 1938 – 1939)
- mjr Zygmunt Chabowski (II – 1 IX 1939)
W 1938 roku dowódca jednostki pancernej w Żurawicy otrzymał honorowe obywatelstwo tej miejscowości.
Organizacja i obsada personalna w 1939
Pokojowa obsada personalna batalionu w marcu 1939 roku:
Żołnierze 2 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Symbole batalionu
Sztandar
Sztandar dla batalionu został nadany na podstawie zarządzenia Prezydenta z 25 marca 1938 roku. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, miał ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach pomiędzy ramionami krzyża kawaleryjskiego umieszczono Znak Pancerny, który znajdował się również na przedniej ściance podstawy orła.
Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono:
- w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Kodeńskiej
- w lewym górnym rogu – wizerunek św. Michała
- w prawym dolnym rogu – herb Ziemi Przemyskiej
- w lewym dolnym rogu – odznaka honorowa 2 batalionu pancernego
Uroczyste wręczenie sztandaru miało miejsce 26 maja 1938 roku na Polu Mokotowskim w Warszawie, a wręczył go minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, reprezentujący Prezydenta RP oraz Naczelnego Wodza.
Przed przekroczeniem granicy węgierskiej, chor. Majchrzak, który sprawował bezpośredni nadzór nad sztandarem, otrzymał rozkaz od nieznanego pułkownika, aby spalić przewożone sztandary. W wyniku tego zniszczono sztandary 1, 2, 5 i 8 batalionu pancernego oraz Szkoły Podchorążych Broni Pancernej.
Mimo to, sztandarowy zdołał wyciąć z płata sztandaru wizerunek Matki Boskiej Kodeńskiej, który następnie przekazał ostatniemu dowódcy batalionu we Francji. Wycinek ten pozostawał w posiadaniu ppłk. Zygmunta Chabowskiego, a obecnie znajduje się na sztandarze 2 pułku pancernego.
W Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie znajduje się miniatura sztandaru ofiarowana przez żołnierzy batalionu mjr. dypl. Marianowi Strażycowi.
Odznaka pamiątkowa
30 kwietnia 1936 roku minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 2 bpanc. Odznaka ma formę krzyża templariuszy. Lewa strona krzyża pokryta jest czarną, a prawa pomarańczową emalią. Pośrodku znajduje się miniatura znaku pancernego. Autorem projektu odznaki był por. Roderyk Wiedman. Odznaki były wykonywane w dwóch wersjach: oficerskiej – emaliowanej oraz żołnierskiej – srebrzonej, bez emalii. Do emaliowania odznak oficerskich najczęściej używano emalii pomarańczowej transparentnej, ale wykonano również odznaki pokrywane emalią lakową (nieprzezroczystą). Również miniaturki odznak oficerskich były produkowane. Odznaka była wręczana w dniu zwolnienia żołnierzy do rezerwy oraz podczas święta batalionu – 1 czerwca. W 1938 roku cena odznaki wynosiła 18 złotych.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
Antoni Nawrocki: 2 Batalion Pancerny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-19-9.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna byłego Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
Antoni Nawrocki: 2. Batalion Pancerny (Żurawica 1935-1939). Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2006. ISBN 83-88773-55-0.