2 Batalion Grenadierów (2 bg) – to jednostka piechoty wchodząca w skład 1 Brygady Grenadierów Polskich Sił Zbrojnych.
Historia, formowanie i zmiany organizacyjne
Batalion powstał jako 2 batalion strzelców w ramach 1 Samodzielnej Brygady Strzelców, a następnie, od jesieni 1943 r., przekształcił się w skadrowany 2 batalion grenadierów. Proces jego rozwijania rozpoczął się w Szkocji w jesieni 1944 r., a zdolność bojową miał osiągnąć do 1 czerwca 1945 r. Nie brał jednak udziału w walkach na froncie. W skład kadry oficerskiej weszli żołnierze z I Korpusu Polskiego oraz 2 pułku grenadierów wielkopolskich z 1 Dywizji Grenadierów, natomiast żołnierze w około 80% stanowili Polacy przymusowo wcieleni do Wehrmachtu lub Organizacji Todta.
Jednostka początkowo stacjonowała w Forfar, a następnie w Huntly, Brucklay Castle i Forres. Nawiązywał do tradycji 2 Pułku Grenadierów Wielkopolskich im. Bolesława Chrobrego, który walczył w kampanii francuskiej w 1940 r.
Żołnierze batalionu byli znani pod przydomkiem „Kratkowane Lwiątka”.
Formowanie 2 batalionu 1 Brygady Strzelców rozpoczęto w Szkocji latem 1940 r. Większość kadry stanowili żołnierze, którzy zostali ewakuowani lub sami dostali się z Francji.
Na mocy rozkazu Naczelnego Wodza z 25 czerwca 1940 r. powołano do życia 1 Brygadę Strzelców. Dowództwo Brygady objął gen. Paszkiewicz, a ppłk Chruściel został wyznaczony na dowódcę 2 batalionu strzelców na podstawie rozkazu z 16 lipca. Tworzenie jednostki miało miejsce w okolicach Biggar. W skład batalionu weszli żołnierze z Centrum Szkół Piechoty z Coëtquidan oraz nieliczni żołnierze z 8 i 11 pułków piechoty. 23 lipca 1940 r. ustalono już stany kompanijne, a etaty zostały obsadzone; następnego dnia żołnierze zostali przebrani i uzbrojeni w nowe, brytyjskie mundury. 2 batalion strzelców jako pierwszy z polskich oddziałów został skierowany do wykonania bojowego zadania. 29 lipca został przetransportowany do Killearn, gdzie miał zabezpieczać jezioro Loch Lomond przed ewentualnym lądowaniem niemieckich hydroplanów i osłaniać kierunki przypuszczalnych ataków na Glasgow i Stirling. W późniejszym okresie 1 Brygada Strzelców przeniosła się do hrabstwa Fife w celu obrony przed możliwą inwazją. 2 batalion został rozlokowany w Cupar, a po kilku miesiącach zastąpił 1 batalion („podhalańczyków”) jako osłona lotniska w Leuchars, przy czym stacjonował w Tentsmuir. Wiosną 1941 r. batalion powrócił do Cupar.
W wyniku reorganizacji, jesienią 1941 r., znaczna część żołnierzy przeszła do Brygady Spadochronowej. Nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy batalionu; pułkownika Chruściela zastąpił major Leśniak. W 1943 r. (w nowej lokalizacji – Bridge of Allan) miała miejsce ostatnia zmiana na stanowisku dowódcy batalionu, którym został ppłk Chaszczyński, sprawującym tę funkcję do końca istnienia jednostki. W ramach kolejnej restrukturyzacji I Korpusu większość żołnierzy batalionu skierowano do 1 Dywizji Pancernej. Po przekazaniu batalionowi sztandaru 2 Pułku Grenadierów Wielkopolskich, formalna nazwa jednostki została zmieniona z 1 Brygada Strzelców na 1 Brygadę Grenadierów (pod koniec 1944 r.). W tym czasie batalion stacjonował w Kelso i Selkirk przez 4 miesiące.
Jesienią 1944 r. liczba żołnierzy batalionu zaczęła rosnąć, ponieważ do jednostki dołączyło wielu ochotników z wyzwalanej Francji. Na początku 1945 r. skład osobowy został znacznie uzupełniony o żołnierzy polskiego pochodzenia, którzy zostali wzięci do niewoli przez armię niemiecką, do której wcześniej zostali przymusowo wcieleni. Batalion wszedł w skład 1 Brygady Grenadierów nowo formowanej 4 Dywizji Piechoty. Z pełnym stanem osobowym został ponownie przeniesiony do Forfar, gdzie świętowano zakończenie wojny, a następnie do Huntly (na 2 miesiące), Brucklay Castle i ostatecznie na koniec 1945 r. do miasteczka w północnej Szkocji – Forres, które stało się ostatnim miejscem stacjonowania. Proces demobilizacji jednostki, przemianowanej na 101 Unit P.R.C. (Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia), trwał do końca 1947 r., a ostateczne formalne rozwiązanie miało miejsce 31 stycznia 1948 r.
Mimo że batalion nie miał okazji walczyć na froncie, jego członkowie zapisali się chlubnie w czasie walk w różnych innych formacjach, do których zostali oddelegowani. Oprócz Dywizji Pancernej i Brygady Spadochronowej, korzystającej z wyszkolonych „Kratkowanych Lwiątek”, stanowili oni trzon 1 Samodzielnej Kompanii Commando pod dowództwem kapitana Władysława Smrokowskiego, którzy dzielnie spisali się w trakcie walk we Włoszech. Dodatkowo przeszkolono około 30 „Cichociemnych” zrzuconych do Polski w tajnych operacjach.
Otrzymując sztandar (jesień 1944 r.) odziedziczony po 2 Pułku Grenadierów Wielkopolskich im. Bolesława Chrobrego, batalion stał się naturalnym kontynuatorem tradycji tej znanej formacji.
Orkiestra batalionu
Batalion, jako pierwszy polski oddział, zorganizował unikalną orkiestrę składającą się z dudziarzy. Przy ich dźwiękach odbywały się przemarsze, parady oraz defilady batalionowe.
Pomysł powołania orkiestry zainicjowała osoba cywilna z kręgów szkockich (pani Alexander, która później sfinansowała zakup części instrumentów), a dowódca batalionu ppłk Chaszczyński zaangażował się w jego realizację. Miało to miejsce w 1943 r. podczas postoju w Bridge of Allan. Orkiestrę utworzono z pominięciem formalnych procedur. Wybrano grupę uzdolnionych muzycznie kandydatów i wysłano ich do zamku w Edynburgu w 1944 r. na przeszkolenie w otoczeniu znanych orkiestr (pod opieką Pipe Major Ross). Pierwszy występ przed publicznością miał miejsce podczas przemarszu batalionu w Edynburgu, natomiast oficjalnie zaprezentowano ją w Forfar (wiosną 1945 r.) podczas wizytacji przez Premiera Arciszewskiego, w towarzystwie generałów Głuchowskiego, Glabisza i Maczka. Na powitanie Premiera, ku wielkiemu zaskoczeniu asystujących mu wyższych władz wojskowych, dudziarze zagrali Mazurka Dąbrowskiego, a później towarzyszyli, wzorując się na szkockim stylu, defiladzie batalionu przed honorowymi gośćmi.
Kapelmistrzem orkiestry liczącej około 15 osób był Halajda. Zachowały się nazwiska niektórych członków: Tadeusz Polmanski (przezywany „Józefański”) i Wacław Schroeder. Instrumenty muzyczne znajdują się obecnie w Muzeum Wojska Polskiego w Londynie oraz w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie (przekazane w 1961 r.).
Piosenka batalionowa
Autorstwo piosenki przypisuje się Lwowiakowi Wiktorowi Budzyńskiemu. Przyjęto ją jako oficjalną piosenkę batalionową w okresie, gdy żołnierze przebywali w obozie namiotowym w Crawford.
Odznaka batalionu / Pochodzenie nazwy „Kratkowane Lwiątka”
Odznaka batalionowa – przedstawiająca postać szkockiego lwa (Lion Rampant) splecionego z cyfrą „2” na tle szkockiej kraty – była unikalnym symbolem identyfikacji polskiego oddziału z krajem gospodarzy. Odznaka wykonana była z białego oksydowanego metalu. Cyfra „2” miała wymiary 25 mm x 36 mm, natomiast tło tartanowe 30 mm x 66 mm. Ścięcie tkaniny pod kątem 45 stopni lewostronnym zostało zmienione na prawostronne w roku 1943 z powodu błędnego wykonania zamówienia na kolejną partię odznak.
Pomysł na odznakę zrodził się jesienią 1940 r. w obozie Killearn. Na wniosek zastępcy dowódcy batalionu ppłk dypl. Zygmunta Moroziewicza powołano zespół odpowiedzialny za wykonanie projektu. W skład zespołu weszli: plut. pchor. Andrzej Madejski (architekt ze Lwowa), plut. pchor. Stefan Osiecki oraz por. Stefan Bogdanowicz. Pułkownik Chruściel poparł inicjatywę i uzyskał stosowne zezwolenie od Naczelnego Wodza na używanie odznaki. Interweniował również u szefa heraldyki szkockiej, Lorda Lyon King of Arms, o prawo do używania barw królewskiego tartanu Royal Stuart, które miały podkreślać powiązania klanu Stuartów z rodziną Sobieskich.
Rozkazem z 4 listopada 1940 r. Naczelny Wódz zaakceptował projekt odznaki, co ogłoszono oficjalnie 13 listopada. Uroczyste wręczenie odznak żołnierzom batalionu miało miejsce 1 grudnia po mszy polowej oraz przemówieniach dowódców brygady i batalionu. 3 stycznia 1941 r. powołano komisję w składzie: kpt. Stanisław Stefański, ppor. Stefan Zalewski, ppor. Antoni Popek, asp. Stanisław Luksemburg i sierż. pchor. dr Ludwik Bar, której zadaniem było opracowanie regulaminu noszenia odznaki, który następnie został formalnie zatwierdzony przez dowódcę batalionu 12 lutego 1941 r.
Odznaka batalionowa spowodowała, że zarówno batalion, jak i jego żołnierze byli powszechnie nazywani „Kratkowanymi Lwiątkami” (ang. „Tartan Lions”). Unikalna odznaka, duma batalionu, czasami była przez żołnierzy innych oddziałów określana pogardliwie jako „osiołek”.
Obsada personalna
Obsada personalna 2 batalionu strzelców/grenadierów w latach 1940–1947
Dowódcy batalionu
płk Bronisław Chruściel (1940-41)
ppłk dypl. Jan Leśniak (1941 – 7 V 1943 → Sztab Naczelnego Wodza)
mjr Stefan Chaszczyński (od 7 V 1943)
ppłk piech. Fidelis Włodarski (od 25 V 1943)
ppłk Stefan Chaszczyński (do 1947)
Zastępcy dowódcy
mjr Stefan Chaszczyński (do 8 V 1943 → dowódca 2 bg)
mjr Stanisław Michułko
Oficerowie
adiutant – por. Stanisław Radziwon
oficer wywiadowczy – por. Gołąbek Mieczysław
oficer płatnik – kpt. Nycz Antoni
dowódca plutonu łączności – ppor. Stępień Jan
lekarz – por. dr Piskorski
oficer opieki – ppor. Chyliński Władysław
oficer oświatowy – por. dr Ludwik Bar (do 5 III 1943 → PSP)
kapelan – ks. Orszulik
dowódca kompanii dowodzenia –
dowódca kompanii broni wsparcia – kpt. Alojzy Kuza
dowódca plutonu przeciwpancernego – por. Karol Skulina
dowódca 1 kompanii –
dowódca 2 kompanii –
dowódca 3 kompanii –
dowódca 4 kompanii – kpt. Antoni Ruschill
Znaki rozpoznawcze
Patki – granatowe z pąsową (szkarłatną) żyłką
Otoki: granatowe
Znaczki batalionowe: lew spleciony z cyfrą 2 na tle szkockiej kraty Royal Stuart Tartan. Nosili je na beretach po lewej stronie (czołowe miejsce zajmował polski orzełek).
Znaki na wozach: czarna cyfra 55 na czerwonym tle
Koło Byłych Żołnierzy 2 Batalionu Grenadierów
Koło Byłych Żołnierzy 2 Batalionu Grenadierów „Kratkowane Lwiątka” zostało powołane do życia 15 maja 1948 r. z inicjatywy S. Radziwona i S. Chaszczyńskiego.
Rolą koła miało być podtrzymywanie więzi koleżeńskich byłych towarzyszy broni oraz pielęgnowanie tradycji batalionu.
Pierwszym sekretarzem Koła był J. Włodarczyk, a po jego wyjeździe do USA w 1952 r. obowiązki te przejął S. Radziwon. Koło nie wykazywało zbyt dużej aktywności w czasie, gdy żołnierze po demobilizacji musieli ciężko pracować, aby utrzymać swoje rodziny. Po osiągnięciu stabilizacji zawodowej pojawiła się idea ożywienia działalności.
Pierwszy zjazd w listopadzie 1961 r. (Edynburg) wyznaczył ramy działania organizacji oraz powołał do życia biuletyn informacyjny – „Wiadomości”.
Kolejne zjazdy odbywały się regularnie co 2 lata: 1963 (Sheffield) i 1965 (Edynburg). Zarząd wybrany na pierwszym zjeździe pozostawał praktycznie bez zmian:
Stanisław Radziwon – Prezes (w 1965 zrzekł się stanowiska, zastąpiony przez M. Blankenstein)
A. Piotrowicz, T. Heinrich, S. Błaszczak, K. Skulina, M. Blankenstein, M. Gołąbek i L. Polinski – członkowie zarządu.
Na zjeździe w 1967 r. (Edynburg) doszło do zjednoczenia Koła Grenadierów z dotychczas działającym niezależnie Kołem Komandosów. Koło zmieniło nazwę na „Koło Kratkowanych Lwiątek i Komandosów, Byłych Żołnierzy 2 Baonu Grenadierów, Samodzielnej Kompanii Commando i 2 Baonu Komandosów Zmotoryzowanych”.
Wybory powołały nowe władze Koła:
Maciej Zajączkowski – Prezes
M. Blankenstein, A. Czyński, T. Heinrich, A. Kent, A. Piotrowicz, S. Radziwon, Z. Sadowski – członkowie zarządu
Kolejne zjazdy odbywały się w Edynburgu: 1969 i 1971, skład zarządu pozostawał niezmienny (S. Afeltowicz zamienił zmarłego S. Radziwona).
W czasie zjazdu w Nottingham w 1973 r. byłym komandosom nadano własny sztandar. Na nowe pozycje wiceprezesów wybrano S. Afeltowicza i H. Higesbergera. Do zarządu dołączyli: Tadeusz Monsior, Glanowski, Grzesiczek i Korołyk. Wysokie odznaczenia państwowe otrzymali: Zajączkowski, Monsior i Radziwon (pośmiertnie) – Krzyże Kawalerskie Orderu Polonia Restituta; Blankenstein, Glanowski, Heinrich, J. Jedwab, Sadowski, Piotrowicz, Korołyk i Kamyczek – Srebrne Krzyże Zasługi (wręczał gen. Stanisław Kuniczak – oficjalny wysłannik Prezydenta R.P.).
Następne zjazdy miały miejsce w 1975 (Sheffield), 1978 (Kircaldy) oraz 1980 (Nottingham). Wiele osób z Koła otrzymywało w tym okresie wysokie odznaczenia: Order Polonia Restituta: gen. Chaszczynski, Higersberger; Krzyże Zasługi (Złote i Srebrne): Glanowski, Greśko, Korołyk, Gierszewski, Licht, Dubieniec, Williams.
Przez te lata prezesem pozostawał niezmiennie M. Zajączkowski.
Pomimo że znaczna część weteranów odeszła, pod koniec lat 70. Koło liczyło nadal 350 członków.
[brak danych o aktywności Koła w następnych latach, chociaż potwierdzono fakt odbycia się zjazdów w 1992 i 1996 (obie w Nottingham)].
Biuletyn informacyjny Koła Grenadierów
Jednym z sukcesów pierwszego zjazdu (1961) była decyzja o rozpoczęciu wydawania kwartalnika „Wiadomości”, który nawiązywał swoją nazwą do biuletynu informacyjnego wydawanego podczas wojny (pod redakcją Marka Święcickiego). Pierwszym redaktorem został A. Piotrowicz, a od 1963 r. obowiązki redaktora przejął S. Błaszczak. Następni redaktorzy: S. Radziwon (1965-1970) i M. Zajączkowski (1971-198_ brak dokładnej informacji) nadali pismu bardzo profesjonalny wygląd. Wraz z zjednoczeniem Koła Grenadierów z Kołem Komandosów (1967) organy prasowe obu organizacji „Wiadomości” i „Wypad” zostały połączone, a nowe wydanie „Wiadomości” nr 23, pomimo niezmienionej nazwy, było połączeniem obu biuletynów, natomiast numer 26 nosił już tytuł „Wiadomości – Wypad”. Tytuł ten pozostał do końca istnienia organizacji.
W okresie szczytowym kwartalnik wydawany był w nakładzie 350 egzemplarzy i był rozsyłany do członków dawnego batalionu mieszkających w różnych częściach świata (około 100 egzemplarzy poza Wielką Brytanią). Do Polski „Wiadomości” nie docierały, a próba przewiezienia roczników do Biblioteki Narodowej zakończyła się konfiskatą materiałów przez służby celne. [brak informacji o latach 1980–1987]. Ostatnie znane wydanie „Wiadomości-Wypad” to numer 109 z lipca 1996 r. pod redakcją J. Greśko (ten sam redaktor był już wymieniony w numerze 94 z 1987 r.).
Jedyną znaną instytucją posiadającą kompletny zbiór biuletynów jest Biblioteka Polska POSK w Londynie.
Przypisy
Bibliografia
Rozkazy dzienne 1 Samodzielnej Brygady Strzelców i 1 Dywizji Grenadierów, sygn. R.27. IPMS, 1943. [dostęp 2020-09-09].
Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk: Bellona, 1992. ISBN 83-11-08218-9.
4 Dywizja Piechoty – Pamięci żołnierzy 4 Dywizji Piechoty i ich dowódcy gen. Glabisza. Tuchowo: Mała poligrafia WSD Redemptorystów.
Józef Dembiniok: Wojsko Polskie we Francji — I Korpus Polski w Wielkiej Brytanii (Oznaki i odznaki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie / Józef Dembiniok, Bernard Szczech, Andrzej Urbanski). Krajowa Agencja Wydawnicza. ISBN 83-03-00719-X. Brak numerów stron w książce.
Wiadomości/Wiadomości-Wypad, Pismo Koła 2 Baonu Grenadierów „Kratkowane Lwiątka” (w późniejszym czasie … i Komandosów). Kwartalnik wydawany w latach 1962–1996 w Edynburgu na prawach rękopisu.
Maciej M. Zajączkowski, Sztylet Komandosa, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, ISBN 83-11-07907-2, OCLC 69504345. Brak numerów stron w książce.