2 Batalion Czołgów Lekkich – jednostka pancerną Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Formowanie
Batalion nie był częścią pokojowej organizacji wojska. Tworzony był w czasie mobilizacji alarmowej w grupie „czarnej”, zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”. Mobilizacja oddziału miała miejsce w dniach 27–29 sierpnia 1939 roku przez 2 batalion pancerny w Żurawicy. Batalion był wyposażony w czołgi 7TP i został przeznaczony dla Armii „Prusy”. Dnia 29 sierpnia oddział opuścił Przemyśl, przemieszczał się przez Lwów, Równe, Siedlce oraz Warszawę do rejonu koncentracji armii odwodowej.
2 bczl w kampanii wrześniowej
1 września, około godziny 10:00, batalion wyładował się na stacji kolejowej w Bednarach, gdzie został podporządkowany generałowi Juliuszowi Rómmlowi (przydział do Grupy Operacyjnej „Piotrków”). Po ponownym załadunku na transport kolejowy, został przewieziony do Pabianic, a następnie przejechał do lasów w pobliżu miejscowości Łask. Kompania techniczno-gospodarcza skierowała się do Pabianic, starając się uzyskać olej napędowy do czołgów.
Przez trzy dni panowało zamieszanie w kwestiach dowodzenia, aż w końcu dowództwo objął gen. Wiktor Thommée. Batalion został przesunięty 4 września do lasów pod Korczewem koło Bełchatowa w pobliżu linii obrony 2 pułku piechoty Leg. W godzinach popołudniowych 4 września, pod ostrzałem artylerii niemieckiej, batalion przegrupował się do lasu Wygoda-Wola Krzysztoporska, planując obronę linii rzeki Luciąż i Prudka. Linię tę bronił improwizowany batalion kapitana E. Marszałka z OZ 7 DP. Około godziny 15:00, dwa plutony 1 kompanii przeprowadziły kontratak z odwodu batalionu kapitana Marszałka na niemieckie samochody pancerne, uszkadzając dwa z nich. Około godziny 17:00, cała 1 kcz. przeprowadziła kontratak na pododdziały niemieckiej 1 DPanc. przeprawiające się przez Prudkę, co skutkowało zniszczeniem 3 czołgów nieprzyjaciela oraz uszkodzeniem jednego. Straty własne wyniosły 1 zniszczony i 2 uszkodzone czołgi 7TP oraz 6 rannych żołnierzy. 2 kompania czołgów, około godziny 18:00, przeprowadziła kontratak z lasu Wygoda w kierunku Kisiele-Rozprza, likwidując niemiecki przyczółek na lewym brzegu Luciąży. W walkach 2 kczl straciła 2 poległych i 3 rannych oraz uszkodziła 2 czołgi. Wieczorem obie kompanie udały się do miejscowości Bogdanów, a uszkodzone czołgi zostały skierowane do naprawy, z których 3 udało się wyremontować.
5 września nieprzyjaciel rozpoczął przygotowania do natarcia, ostrzeliwując pozycje polskie, a następnie pododdziały niemieckiej 1 DPanc. zaatakowały w kierunku Piotrkowa. Na rozkaz dowódcy GO „Piotrków” batalion przygotowywał się do kontrataku. Około godziny 10:30, na przedpolu pozycji 2 kompanii czołgów kapitana Hajdenki, pojawiła się kolumna pancerno-motorowa z armatami ppanc., która została zniszczona. Następnie kompania (2 plutony) wspólnie z 11 batalionem strzelców oraz niepełną baterią 2 dywizjonu artylerii konnej, przeprowadziła natarcie w kierunku Jeżowa, zdobywając Wolę Krzysztoporską i krótko Jeżów, wzięto około 70 jeńców i zniszczono kilka samochodów. Dalsze natarcie 2 kczl zostało zatrzymane z powodu silnej obrony niemieckiej w Lesie Wygoda oraz rejonie folwarku Jeżów. Strzelcy 11 bs ponieśli duże straty pomiędzy Wolą Krzysztoporską a Jeżowem oraz Lasem Wygoda. 2 kczl, podczas wycofywania się na pozycje wyjściowe, prowadził walki z niemieckimi pojazdami pancernymi oraz zmotoryzowanymi strzelcami z 1 i 4 Dywizji Pancernych. 2 batalion czołgów lekkich (bez 2 kczl) pod dowództwem mjr. Karpowa zajął pozycje na skraju lasu Wola Rokszycka, gdzie prowadził walkę ogniową z podchodzącymi oddziałami niemieckiej 1 Dywizji Pancernej. Batalion nie ruszył z pozycji wyjściowych do natarcia z powodu narastania sił niemieckich oraz intensywnego ostrzału artylerii i ataków lotnictwa. W godzinach popołudniowych, po poniesionych stratach, wyczerpaniu amunicji i paliwa, 2 bczl rozpoczął odwrót w kierunku Tuszyna, początkowo w trzech grupach. Poszczególne kompanie toczyły walki podczas marszu z niemieckimi patrolami pancernymi i motocyklistami, ponosząc dalsze straty, ale także zadając je nieprzyjacielowi. Na południe przed Tuszynem, 2 kczl połączył się z kompanią techniczno-gospodarczą oraz częścią 1 i 3 kompanii, osiągając siłę 24 czołgów. Mjr Karpów dołączył z grupą 12 czołgów do Wołyńskiej BK. W walkach na przedpolach Piotrkowa, 2 batalion czołgów lekkich zadał straty niemieckiej 1 Dywizji Pancernej, niszcząc 10 samochodów pancernych, 6 czołgów, 2 armaty oraz 6 samochodów, a także wzięto do niewoli około 70 jeńców. Straty własne batalionu obejmowały 5 spalonych czołgów, 5 uszkodzonych oraz 2 zniszczone samochody z paliwem i amunicją, a także 4 poległych pancerniaków, 10 rannych i poparzonych oraz 9 zaginionych. 6 września dowództwo części 2 bczl objął kpt. Kruciński, który odtwarzał zdolność bojową w lesie pod Andrespolem.
Batalion rozpoczął marsz w kierunku Warszawy. Około godziny 15:00, podczas marszu w pobliżu mostu na rzece Mrodze, maszerującą kolumnę batalionu oraz cywilnych uchodźców zaatakowali niemieccy dywersanci. W trakcie walki kilku żołnierzy batalionu poległo, a 22 zostało rannych, w tym kpt. Kruciński. Dywersanci spowodowali również śmierć i rany u około 200 cywilnych uchodźców. Dywersantów odrzucono po spieszeniu kompanii techniczno-gospodarczej i użyciu czołgów. Pod dowództwem kpt. Hajdenki batalion kontynuował marsz, ranni pozostali w Warszawie, a oddział kpt. K. Hajdenki 8 września dotarł do Miłosnej, gdzie odtwarzano sprawność techniczną 17 czołgów, 47 samochodów ciężarowych, 2 osobowych oraz motocykla. Pozostała część batalionu 8 września dotarła do Milanówka pod dowództwem mjr. Karpowa, który udał się na poszukiwanie paliwa i zaginął (odnalazł się jako internowany w obozie węgierskim). Pozostałe 8 czołgów zamaskowano w pobliskim lesie pod dowództwem kpt. Rejmana. Patrol pancerny wysłany w stronę Warszawy, na resztkach paliwa, stracił 1 czołg. 9 września, w godzinach popołudniowych, kompania kpt. Rejmana została zaskoczona przez niemieckich pionierów wspartych ciężką bronią z 4 DPanc. W trakcie walki uszkodzono uzbrojenie, a załogi czołgów wycofały się pieszo do Warszawy, gdzie zostały wcielone do batalionu ochrony mostów. 9 września do batalionu dołączył kpt. Słupski. Główna część batalionu, już pod dowództwem kpt. Słupskiego, rozpoczęła marsz z Miłosnej w kierunku Lublina. W okolicach Garwolina stoczono walkę z atakującymi miasto samolotami szturmowymi, w wyniku której poległ dowódca plutonu OPL, por. J. Karpiński. Po walce kolumna rozdzieliła się na dwie części. Czołgi pod dowództwem kpt. Słupskiego skierowały się na Żelechów, a rzut kołowy w kierunku Lublina. 10 września pozostałość 2 bczl maszerowała przez Łuków i Białą Podlaską do Brześcia, gdzie dotarła w godzinach rannych 11 września. W warsztatach 4 batalionu pancernego naprawiono uszkodzone czołgi. Z 14 czołgów i 7 samochodów ciężarowych utworzono samodzielną kompanię pod dowództwem kpt. Konstantego Hajdenki, która została przekazana do dyspozycji Naczelnego Wodza. 14 września osłaniała przegrupowanie Kwatery Głównej NW do Włodzimierza Wołyńskiego. 15 września w okolicach Włodawy została zaatakowana przez oddział wydzielony niemieckiej 3 DPanc. W trakcie walki straciła 2 czołgi i wycofała się do Włodawy, a następnie pomaszerowała do Kowla. W czasie marszu toczyła walki z niemieckim 5 pcz, tracąc kolejny czołg. 16 września kompania zameldowała się do dyspozycji dowódcy obrony Kowla, płk. dypl. Leona Koca. Po południu 17 września dowódca obrony Kowla skierował kompanię w kierunku granicy rumuńskiej. Z powodu ich złego stanu technicznego oraz braków paliwa, czołgi spalono, a żołnierze wycofali się na samochodach do granicy węgierskiej, tocząc po drodze walki z dywersantami ukraińskimi. 19 września, około godziny 4:00, pozostałość 2 bczl, na czele z kpt. Hajdenką, przekroczyła granicę węgierską w okolicach Sighet.
Za całokształt działalności bojowej w kampanii wrześniowej do odznaczenia zostali przedstawieni:
Krzyżem Wojennym Orderu Virtuti Militari V klasy: kpt. Konstanty Hajdenko, por. Kazimierz Osiecki, por. Bronisław Karwan oraz por. rez. dr Władysław Świątkiewicz.
Krzyżem Walecznych: sierż. pchor. Borowy, plut. Kondratowicz, plut. Sieńko, plut. pchor. Maciejewski, plut. Wołczak oraz kpr. Danilczuk.
Pojazdy batalionu przekazane Węgrom
W dniach 19 do 23 września w Beregszász zdano:
- 13 samochodów ciężarowych Polski Fiat 621 L.
- 3 samochody sanitarne Polski Fiat.
- Sprzęt kompanii kpt. Konstantego Hajdenki:
- 2 samochody terenowe wz. 34,
- 4 samochody ciężarowe Polski Fiat 621 L,
- 2 samochody „Polski Fiat 508 przeciwlotnicze”,
- 1 samochód osobowy Polski Fiat 508.
W dniach 19 – 21 września zdano w Csap:
- 3 samochody ciężarowe Ursus, nr rej. 5472, 6454, 6452.
22 września zdano w Munkaczu:
- 1 samochód warsztatowy Ursus.
23 września zdano w Jolsvie:
- 1 samochód osobowy Polski Fiat 508; nr rej. A45-636.
Struktura i obsada personalna batalionu
Obsada personalna we wrześniu 1939 roku:
- dowódca – mjr br. panc. Edmund Zygmunt Karpów
- oficer taktyczny i zwiadu – kpt. Mieczysław Słupski
- adiutant – ppor. Ludwik Szeliga – Natanson
- dowódca plutonu łączności – por. Kazimierz Osiecki
- dowódca plutonu OPL – por. rez. Jan Karpiński
- dowódca 1 kompanii – kpt. Antoni Próchniewicz (1940 Katyń)
- dowódca I plutonu – por. Ignacy Florek
- dowódca II plutonu – ppor. Antoni Holik
- dowódca III plutonu – ppor. rez. Wacław Zarugiewicz
- dowódca 2 kompanii – kpt. Konstanty Hajdenko
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Adam Kasztelewicz
- dowódca II plutonu – ppor. Adam Borowy
- dowódca III plutonu – ppor. Bohdan Trompczyński
- dowódca 3 kompanii – kpt. Józef Rejman
- dowódca I plutonu – sierż. pchor. Wiktor Szczęsny–Pragłowski
- dowódca II plutonu – por. Andrzej Chołoniewski de Myszka
- dowódca III plutonu – ppor. rez. Ryszard Rusiecki
- dowódca kompanii techniczno-gospodarczej – kpt. Aleksander Kruciński
- dowódca plutonu technicznego – por. Bolesław Karwan
- dowódca plutonu gospodarczego – por. rez. Tomasz Dakowski
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Mieczysław Bielski: Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991. ISBN 83-11-07836-X.
Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990. Brak numerów stron w książce.
Antoni Nawrocki: 2 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 21. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-19-9.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Bellona Spółka Akcyjna, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Relacje o działaniach czołgów 7TP w kampanii wrześniowej. [dostęp 2019-12-22].
Łukasz Politański: Rozprza – Jeżów 1939. Rozprza: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Filia w Piotrkowie Trybunalskim, 2019. ISBN 978-83-953306-1-2.
Antoni Nawrocki: 2. Batalion Pancerny (Żurawica 1935-1939). Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2006. ISBN 83-88773-55-0.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].