2 Armia Wojska Polskiego (2 AWP)
2 Armia Wojska Polskiego (2 AWP) to związek operacyjny Sił Zbrojnych PRL, który został utworzony z zasobów Śląskiego Okręgu Wojskowego na mocy zarządzenia Ministra Obrony Narodowej, generała broni Wojciecha Jaruzelskiego, z dnia 27 lipca 1968 roku. Celem powołania armii była interwencja militarna w Czechosłowacji. Były to największe siły spoza ZSRR biorące udział w tej operacji oraz jedyny polski związek armijny, który powstał po 1945 roku. Armia została stworzona na podstawie mobilizowanej 2 Armii Ogólnowojskowej na wypadek wojny.
Historia
W styczniu 1968 roku, na stanowisko I sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KSČ) powołano Aleksandra Dubčeka. Ogłosił on plan liberalizacji polityki, znany jako Czechosłowacka droga do socjalizmu, który obejmował zniesienie cenzury, wprowadzenie wielopartyjności oraz organizację wolnych wyborów. Działania Dubčeka zostały jednak uznane przez kierownictwo ZSRR oraz inne kraje socjalistyczne z Układu Warszawskiego za „kontrrewolucję”, co doprowadziło do przygotowań do interwencji militarnej w duchu późniejszej doktryny Breżniewa, mającej na celu przeciwdziałanie wszelkim próbom uniezależnienia się od ZSRR.
Aby sprawdzić gotowość wojsk, przeprowadzono ćwiczenia pod kryptonimem Szumawa, a następnie Pochmurne lato ’68, które miały przerodzić się w interwencję pod koniec lipca. W związku z tym, 27 lipca, na mocy rozkazu ministra obrony narodowej, wydzielono 2 AWP, którą dowodził generał brygady Florian Siwicki. Wspólnie z 1 Gwardyjską Armią Pancerną (z Grupy Wojsk Radzieckich w Niemczech), 11 Gwardyjską Armią (z Bałtyckiego Okręgu Wojskowego) i 4 Armią Lotniczą (z Północnej Grupy Wojsk) utworzyli Grupę Wojsk „Północ”, operującą z terytoriów NRD i PRL. Jej zadaniem było opanowanie północnych i zachodnich Czech, w tym rejonu Hradec Králové, mimo iż naprzeciwko polskich jednostek stały siły dwukrotnie liczniejsze. Już od 29 lipca wojska zajęły pozycje wyjściowe, a planowane wkroczenie zaplanowano na godzinę 00:00 21 sierpnia, cztery godziny przed, żołnierze otrzymali amunicję.
Inwazja
Jako pierwsze, granicę w rejonie Lubawki i Ostrawy przekroczyły pododdziały 1 batalionu szturmowego, które rozbroiły miejscową straż graniczną, otwierając drogę dla 10 i 11 Dywizji Pancernej (reszta wojsk była w drugim rzucie lub odwodzie). Armia poruszała się dość wolno z powodu blokad dróg oraz usuwania lub zmieniania tablic z nazwami miejscowości przez negatywnie nastawioną ludność, czasami nawet powstawały barykady, które były usuwane jedynie po interwencjach władz cywilnych. Mimo tych trudności, do rana 22 sierpnia obsadzono trójkąt Šumperk-Havlíčkův Brod-Ołomuniec. W zablokowanych garnizonach czechosłowackich utworzono specjalne komendy, ponieważ nie planowano ich rozbrajania. Co więcej, nie zamierzano wprowadzać cięższego sprzętu do miast. 23 sierpnia sztab armii przeniesiono do Hradec Králové, a do 25 sierpnia mniejsze jednostki 2 Armii stopniowo blokowały kolejne garnizony w rejonie, który miał być pod polską kontrolą, oraz likwidowały nielegalne drukarnie i stacje radiowe. Tego dnia do Czechosłowacji wkroczyła także 4 Dywizja Zmechanizowana, a do Kotliny Kłodzkiej przetransportowano 6 Dywizję Powietrznodesantową, co zwiększyło liczebność kontyngentu do 18 500 żołnierzy.
Okupacja
Przez następne kilka miesięcy miała miejsce rotacja oddziałów okupacyjnych, a na terenie Czechosłowacji następowała „normalizacja”. 16 października rządy Czechosłowacji i Związku Radzieckiego podpisały umowę o stałym stacjonowaniu Armii Czerwonej na terytorium ČSSR, co skutkowało zmniejszeniem sił pozostałych państw Układu Warszawskiego (Polski, Węgier i Bułgarii, z wyjątkiem Rumunii, która pozostała neutralna). W związku z tym, generał Jaruzelski 23 października wydał rozkaz wycofania wszystkich sił polskich do 11 listopada. Wcześniej, bo 2 listopada, rozwiązano 2 Armię Wojska Polskiego (w Czechosłowacji pozostał jedynie 25 pułk zmechanizowany, który ostatecznie wycofano 12 listopada), a jej dowódca został awansowany na generała dywizji w tym samym roku.
W przeciwieństwie do wojsk radzieckich, 2 Armia Wojska Polskiego nie napotkała na zbrojny opór. Jedynymi cywilnymi ofiarami interwencji były dwie osoby zabite oraz cztery ranne w wyniku ataku pijanego żołnierza (zbrodnia w Jiczynie), a także kilka ofiar w wyniku wypadków oraz ranionych przez patrole. Straty wojskowe obejmowały dziesięciu żołnierzy (zabitych na skutek niewłaściwego posługiwania się bronią, wypadków komunikacyjnych lub samobójstw) oraz dwóch rannych przez wspomnianego pijanego żołnierza.
Struktura organizacyjna i obsada personalna 2 Armii
Dowództwo 2 Armii:
- dowódca armii – gen. bryg. Florian Siwicki
- szef sztabu-zastępca dowódcy – płk dypl. Tadeusz Bełczewski
- kwatermistrz-zastępca dowódcy – płk Jan Sośnicki
- zastępca dowódcy do spraw politycznych – gen. bryg. Włodzimierz Sawczuk
- zastępca dowódcy do spraw liniowych – gen. bryg. Zbigniew Ohanowicz
4 Dywizja Zmechanizowana:
- 11 pułk zmechanizowany
- 12 pułk zmechanizowany
- 17 pułk zmechanizowany
- 27 pułk czołgów (wydzielony ze składu 5 Dywizji Pancernej w zamian za organiczny 18 pułk czołgów)
- 22 pułk Artylerii
- 128 pułk artylerii przeciwlotniczej
10 Dywizja Pancerna:
- 2 pułk czołgów
- 10 pułk czołgów
- 13 pułk czołgów
- 25 pułk zmechanizowany
- 24 pułk artylerii przeciwlotniczej
11 Dywizja Pancerna:
- 3 pułk czołgów
- 8 pułk czołgów
- 29 pułk czołgów
- 42 pułk zmechanizowany
- 5 pułk artylerii przeciwlotniczej
6 Dywizja Powietrznodesantowa:
- 1 Warszawski pułk czołgów
- 6 pułk zabezpieczenia
- 7 pułk radioelektroniczny Wojskowej Służby Wewnętrznej
- 10 Saski pułk łączności
- 15 pułk Wojsk Obrony Wewnętrznej
- 49 pułk śmigłowców
- 66 pułk artylerii przeciwlotniczej
- 1 batalion szturmowy
- 11 batalion rozpoznania radioelektronicznego
- 14 batalion radiotechniczny
- batalion WSW
- 62 kompania rozpoznania specjalnego
- 11 eskadra lotnictwa łącznikowego
Pod koniec sierpnia 1968 roku 2 Armia liczyła około 28 600 żołnierzy. Na jej uzbrojeniu znajdowało się 750 czołgów, 592 transportery opancerzone, 450 dział, 38 śmigłowców i samolotów (Mi-2, An-2 i PZL-104 Wilga) oraz około 7 000 pojazdów samochodowych.
Przypisy
Bibliografia
Leszek Pajórek: Polska a „Praska Wiosna”. Udział Wojska Polskiego w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji w 1968 roku. Warszawa: Egros i WIH AON, 1998. ISBN 83-86268-77-8. Brak numerów stron w książce
Łukasz Kamiński: Wokół Praskiej Wiosny: Polska i Czechosłowacja w 1968 roku. Warszawa: IPN, 2004. ISBN 83-89078-69-4. Brak numerów stron w książce
Przemysław Wywiał: 6 PDPD w Czechosłowacji (1968 r.). Historycy.pl. [dostęp 2011-10-16]. (pol.).