2 Armia (II RP)

2 Armia (2 A)

2 Armia (2 A) to związek operacyjny Wojska Polskiego, który został utworzony podczas wojny polsko-bolszewickiej na mocy rozkazu Wodza Naczelnego, generała Józefa Piłsudskiego, z dnia 7 marca 1920 roku. W trakcie swojego istnienia, podobnie jak 3 Armia, była trzykrotnie formowana i rozformowana, jednak ostatecznie została rozwiązana jako ostatnia z armii zaangażowanych w konflikt w latach 1919–1921, co miało miejsce 15 września 1922 roku.

Historia

W dniu 7 marca 1920 roku wydano rozkaz dotyczący likwidacji dowództw frontów. Józef Piłsudski polecił, aby z dniem 1 kwietnia 1920 roku wszystkie dowództwa frontowe zostały rozwiązane, a w ich miejsce powstały dowództwa armii. Na mocy tego rozkazu dowództwo Frontu Wołyńskiego zostało przekształcone w dowództwo 2 Armii, które znalazło się pod dowództwem generała porucznika Listowskiego. W ramach przygotowań do operacji kijowskiej kilka jednostek zostało wymienionych z 3 Armią, która miała zabezpieczać flankę południową.

25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa. 2 Armia uderzyła z Lubaru w kierunku Berdyczowa, zdobywając miasto 27 kwietnia w kooperacji z Dywizją Jazdy. Następnego dnia, tracąc kontakt z rozbitą 44 Dywizją Strzelców, armia przeszła w rejon Skwiry. W tym czasie znalazła się w obszarze około 150 km luk w liniach wroga, lecz nie miała wystarczającej liczby żołnierzy, aby zaatakować tyły bolszewickie. Na początku maja, w trakcie przerwy w działaniach wojennych, 2 Armia przegrupowywała się do kolejnych operacji. Niemniej jednak, na mocy rozkazu z 25 maja, formacja generała Listowskiego została rozwiązana.

W związku z niekorzystną sytuacją na froncie, dowództwo polskie postanowiło reaktywować 2 Armię, która została skupiona w rejonie Nowogrodu Wołyńskiego. 19 czerwca armia ta została zaatakowana przez 1 Armię Konną Budionnego, która, mimo znacznych strat, wycofała się do Żytomierza. Napór 12. Armii zmusił generała Kazimierza Raszewskiego do wycofania się na linię Nowogród Wołyński-Emilczyn, co miało miejsce do 25 czerwca. W wyniku tych wydarzeń pozycje 2 Armii zostały cofnięte w porównaniu do innych jednostek, co stworzyło luki w obronie, przez które nieprzyjaciel mógł się wedrzeć.

Nowy dowódca Frontu, generał Śmigły-Rydz, postanowił wykorzystać rozmieszczenie wojsk do przeprowadzenia ataku z północy (1 DP), zachodu (2 A) oraz południa (18 DP) na Konarmię, z zamiarem jej zniszczenia. 1 lipca 2 Armia wykonała atak, który zakończył się odwrotem nad Horyń, stwarzając zagrożenie dla twierdzy Równe. Po utracie Ostrogu 3 lipca oraz Równego 4 lipca, jedyną drogą odwrotu były bagna i bezdroża w dolnym biegu Horynia. Rozproszenie sił Konarmii pozwoliło 2 Armii na odbicie miasta 8 lipca oraz uzyskanie drogi do wycofania się na Łuck.

W tym czasie armia zaczęła przygotowania do tzw. bitwy pod Brodami. Użyto obie dywizje jazdy, aby zaatakować Brody i Radziwiłłów. W trakcie walk spotkaniowych zdobyły drugi cel oraz odbiły Horochów, co zapoczątkowało prawdziwą bitwę, w której miały wziąć udział również 18 DP z 6 A oraz 1 DP z 3 A, które straciły łączność z dowództwem.

Przeprawa części sił 2 Armii (1 DJ, 1 i 6 DP) zakończyła się klęską z powodu braku komunikacji, mimo że udało im się utrzymać przyczółek i zadać przeciwnikowi straty. 18 DP prowadziła tylko boje spotkaniowe z niewielkimi jeszcze siłami Konarmii, która 30 lipca otrzymała rozkaz zdobycia Lwowa i zniszczenia 2 Armii. Dowództwo polskie podjęło działania w celu przeciwdziałania temu, jednak zarówno próba likwidacji wyłomu kawalerii Budionnego na zachód od Styru, jak i zdobycia Brodów nie przyniosły efektów. 31 lipca miały miejsce jedynie lokalne starcia. 1 sierpnia toczyły się zacięte walki na całej linii, szczególnie na odcinku 18 DP, gdzie XXXVI BP została okrążona w Toporowie, a 1 DP kierowała się na Brody, współdziałając z grupą jazdy atakującą Radziwiłłów. Zmusiło to Jegorowa do wzmocnienia sił Armii Konnej, co jednak nie udało mu się zrealizować z powodu skutecznego wiązania jego sił przez 6 Armię. 2 sierpnia rozpoczęło się decydujące natarcie 2 Armii na Brody, wspierane przez kawalerię oskrzydlającą radziecką konnicę w tym rejonie. Toczyły się zacięte walki, w wyniku których osłabiona Konarmia wycofała się, a miasto zostało zdobyte 3 sierpnia. Tego samego dnia polskie jednostki otrzymały rozkaz przeprowadzenia gwałtownego uderzenia na wroga oraz szybkiego wycofania się w celu użycia ich w bitwie warszawskiej.

Zadaniem zreorganizowanej 2 Armii, wchodzącej w skład Frontu Północnego, była obrona środkowej Wisły od Warszawy do Dęblina. Nie napotkała tam większych oddziałów wroga, a w wyniku kontruderzenia znad Wieprza, 16 września armia została rozwiązana, a jej jednostki przekazano do dowództwa Frontu Środkowego.

18 sierpnia z części oddziałów 4 i 3 A ponownie powołano do życia 2 Armię. Stała się ona główną siłą pościgową, mającą na celu odcięcie drogi odwrotu wojskom Tuchaczewskiego. Działania rozpoczęła 19 sierpnia, zajmując twierdzę brzeską i Sokołów. Dzień później osiągnęła linię Bielsk Podlaski-Dołubowo-Grodzisk-Czyżew, a do 21 sierpnia podeszła pod Białystok i Kobryń, co spowodowało, że resztki 16. Armii straciły drogę ucieczki, zwłaszcza po zdobyciu 22 sierpnia Białegostoku przez 1 ppleg. Jednak w okolicach godziny 8:00 zaczęły pojawiać się oddziały 3., 15. i 16. Armii, co doprowadziło do ciężkich i długotrwałych walk, zakończonych ucieczką resztek bolszewickich sił. Od tego momentu 2 Armia rozpoczęła przygotowania do kolejnej wielkiej bitwy z wojskami radzieckimi, a także 28 sierpnia zajęła Augustów i Suwalszczyznę. W tym czasie miały miejsce kilkudniowe walki, w których litewskie 2 i 3 DP bezskutecznie atakowały polskie oddziały.

20 września DO i 21 DPG zaatakowały Grodno, gdzie napotkały zaciętą obronę ze strony 3 A, a 3 DP sforsowała Świsłocz. Kontrataki sowieckie, podejmowane 23 września, zakończyły się porażką, a ciężkie walki toczyły się do 25 września, kiedy to Grodno zostało zajęte. 22 września ruszyła Grupa Uderzeniowa (1 DLB, 1 DP, II i IV BJ), która po przełamaniu oporu litewskich jednostek, skierowała się ku przeprawom nad Niemnem. 25 września armia ruszyła na Lidę, która została zajęta 28 września, a polskie wojska rozpoczęły działania pościgowe.

2 Armia skierowała się na linię kolejową Baranowicze-Mińsk, rozpoczynając działania na Mińsk, Mołodeczno i Wilno. W trakcie tych walk zajęto Święciany (10 października), Mołodeczno i Wilejkę (13 października) oraz Mińsk (18 października). Był to koniec działań 2 Armii, gdyż od 18 października wprowadzono rozejm. Na mocy porozumień oddziały Rydza-Śmigłego miały się wycofać z Mińska i przesunąć w kierunku Dźwinie.

18 kwietnia 1922 roku Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz zarządził rozwiązanie:

• Sądu Polowego Dowództwa 2 Armii w Lidzie,
• Ekspozytury Sądu Polowego Dowództwa 2 Armii w Głębokiem,
• Sądu Polowego Dowództwa 1 Dywizji Piechoty Legionów w Mołodecznie,
• Sądu Polowego Dowództwa 2 Dywizji Piechoty Legionów w Grodnie,
• Sądu Polowego Dowództwa 3 Dywizji Piechoty Legionów w Święcianach.

2 Armia przestała istnieć ostatecznie 15 września 1922 roku, kiedy to z Dowództwa 2 A utworzono zawiązek armii w postaci Inspektoratu Armii Nr 1, mającego siedzibę w Wilnie.

W dzisiejszych czasach tradycje 2 Armii kontynuuje 2 Korpus Zmechanizowany w Krakowie, będący jedyną współczesną polską jednostką, która pielęgnuje tradycje tej armii.

Obsada personalna Dowództwa 2 A

Dowódcy armii

• gen. ppor. Antoni Listowski (III – V 1920)
• gen. ppor. Kazimierz Raszewski (VI – VIII 1920)
• gen. ppor. Bolesław Roja (po 6 VIII 1920)
• gen. por. Edward Śmigły-Rydz (18 VIII 1920 – IX 1922)

Szefowie sztabu

• płk SG Walery Maryański (20 VII – 20 VIII 1920)
• ppłk SG Tadeusz Kutrzeba (sierpień 1920 – styczeń 1921)
• płk SG Henryk Bobkowski (styczeń 1921 – wrzesień 1922)
• kwatermistrz – ppłk Kordian Józef Zamorski (16 IV – 20 V 1920)
• dowódca Etapów 2 Armii – płk piech. Kazimierz Szetkiewicz (V 1920)
• inspektor do spraw jeńców – ppłk piech. Bożesław Stanisław Wolski (od 9 XI 1920)

Ordre de Bataille 2 Armii

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Norman Davies: White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20. Londyn: Pimlico, 2003. ISBN 83-03-01373-4. Brak numerów stron w książce
• Juliusz S. Tym: Naczelny wódz w kampaniach wojennych 1919–1920 oraz 1939–1945. W: Tomasz Kośmider (red.): Naczelny dowódca sił zbrojnych w systemie obronnym państwa polskiego. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014. ISBN 978-83-7523-329-2.
• Tadeusz Wawrzyński. Dowództwa armii 1920–1922. „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego 22/1999”. brak numeru strony
• Mieczysław Wrzosek: Wojny o granice Polski Odrodzonej. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992. ISBN 83-214-0752-8. Brak numerów stron w książce