2 Armia (Carstwo Bułgarii)

2 Armia (bułg. Втора армия) to bułgarski związek operacyjny, który istniał w okresie Trzeciego Carstwa w latach 1912–1945.

Formowanie i działania

Wojny bałkańskie

Napięte relacje międzynarodowe na Bałkanach sprawiły, że car Bułgarii Ferdynand I 30 września 1912 roku ogłosił powszechną mobilizację. W jej trakcie powstała m.in. 2 Armia pod dowództwem gen. lejt. Nikoły Iwanowa. Licząca 122 748 żołnierzy 2 Armia rozwinęła się wzdłuż granicy z Turcją, w rejonie na wschód od Chaskowa, obejmując obie strony rzeki Marica. Jej zadaniem było izolowanie sił tureckich znajdujących się w twierdzy Adrianopol.

30 maja 1913 roku podpisano traktat pokojowy między Imperium Osmańskim a państwami bałkańskimi, kończący I wojnę bałkańską. Mimo to, napięcia na Bałkanach nie zniknęły. Wśród niedawnych sojuszników pojawiły się poważne sprzeczności dotyczące podziału wyzwolonych terenów. Nie widząc innego rozwiązania, Bułgaria postanowiła zaatakować swoich dotychczasowych sojuszników, a dowództwo Armii Polowej rozpoczęło mobilizację wojsk, przerzucając je na nowy front. Oddziały zajęły pozycje wzdłuż linii rozgraniczającej wojska greckie, serbskie i bułgarskie od wybrzeża Morza Egejskiego po Dunaj. Najdalej na południe wysunięta była 2 Armia gen. lejt. Iwanowa, skoncentrowana naprzeciwko wojsk greckich w rejonie Dojran–Kawala, z zadaniem prowadzenia działań w Macedonii Egejskiej w kierunku Salonik.

Operacja rozpoczęła się w nocy z 29 na 30 czerwca atakiem wojsk bułgarskich w Macedonii. Z powodu sprzecznych rozkazów i chaosu decyzyjnego, działania 2 Armii miały charakter nieskoordynowanych akcji. Po serii walk stoczonych z Grekami od 3 do 5 lipca w rejonie Kilkis – Lahanas, armia została zmuszona do odwrotu. W miarę upływu czasu sytuacja stawała się coraz trudniejsza, a 21 lipca car Bułgarii zwrócił się do króla Rumunii o pośrednictwo w celu jak najszybszego zawarcia pokoju. Rokowania pokojowe rozpoczęły się 30 lipca w Bukareszcie, a dzień później zawieszenie broni weszło w życie. Po podpisaniu pokoju w Bukareszcie, car Ferdynand I ogłosił demobilizację armii. Wykonując ten rozkaz, w sierpniu 1913 roku rozformowano sztab armii.

I wojna światowa

W obliczu narastającego zagrożenia wojennego, na początku lipca 1914 roku w sztabie Armii Bułgarskiej rozpoczęto prace nad aktualizacją planów mobilizacyjnych.

Po zmobilizowaniu, 2 Armia gen. lejt. Georgi Todorowa została rozmieszczona wzdłuż granicy z Serbią, koncentrując się w rejonie Kiustendił – Gorna Dżumaja, a jej zadaniem było prowadzenie natarcia na pasie o szerokości 210 km w kierunku Kumanowa.

14 października 1915 roku wojska bułgarskie rozpoczęły ofensywę w Macedonii. 2 Armia, działając na kierunku pomocniczym, prowadziła natarcie w stronę Skopje, mając za cel jak najszybsze przerwanie linii telegraficznej i kolejowej łączącej Serbię z Grecją oraz osłonę lewego skrzydła nacierających wojsk. Górzysty teren spowodował, że działania przyjęły formę odosobnionych walk prowadzonych przez dywizje lub pułki.

Rozpoczęta operacja zaczepna była w pełni koordynowana przez bułgarską Kwaterę Główną. Po dwóch dniach walk, 2 Armia przełamała pozycje Serbów w pasie przygranicznym; żołnierze 3 Bałkańskiej DP przerwali linię kolejową łączącą Serbię z Grecją, a do końca października zdobyli Kumanowo oraz Skopje. Walcząca bardziej na południe 7 Rilska DP opanowała Carevo Selo oraz tereny nad rzeką Bregalnicą. Dywizja Kawalerii dotarła do rzeki Wardar i zdobyła Wełes. Aktywnego wsparcia armii udzieliły czety Wewnętrznej Macedońsko-Odrinskiej Organizacji Rewolucyjnej, które działały na tyłach wojsk serbskich. 9 listopada 2 Armia wykonała swoje zadanie i zeszła w dolinę rzeki Wardar.

W związku z zagrożeniem wynikającym z wylądowania w Salonikach jednostek brytyjsko-francuskiego korpusu ekspedycyjnego, 2 Armia została podzielona na dwie części. Jej prawe skrzydło (w tym 3 Bałkańska DP) pod dowództwem szefa sztabu armii kontynuowało natarcie w kierunku północnym na Prisztinę w ramach kosowskiej operacji zaczepnej. Lewe skrzydło (w tym 7 Rilska DP i DK) zabezpieczało południowy odcinek frontu w kierunku Grecji. W celu wzmocnienia, do dyspozycji dowódcy prawego skrzydła przekazano nowo sformowane 11 Macedońską DP i 5 Dunajską DP z 3 Armii. Później siły armii zostały wzmocnione przez 2 Tracką, 6 Bdinską i 8 Tundżanską DP z 1 Armii.

Kontynuując ofensywę, oddziały prawego skrzydła 2 Armii, współdziałając z 1 Armią, realizowały operację kosowską mającą na celu ostateczne zlikwidowanie armii serbskiej.

W pościgu za wycofującymi się oddziałami serbskimi, 29 listopada 3 Bałkańska DP zdobyła Prizren, gdzie Bułgarzy wzięli do niewoli około 60 tys. jeńców, 148 samochodów i 60 armat. W następnych dniach zdobyto Djakowicę, Dibrę, Ochrydę i Monastyr. Mimo to, oddziały armii Państw Centralnych nie zdołały okrążyć i zniszczyć wojsk serbskich, a kosowska operacja zakończyła się niepowodzeniem z operacyjnego punktu widzenia.

14 października 1915 roku na Froncie Salonickim pojawił się brytyjsko-francuski korpus ekspedycyjny, a 17 października czołowe oddziały korpusu gen. Maurice Sarraila dotarły do Kriwolaka, położonego 165 km od Salonik. Zostały tam zatrzymane przez 45. i 54. pułk piechoty 7. Rilskiej DP. W wyniku walk trwających od 3 do 23 listopada, oddziały francuskie zostały odepchnięte na lewy brzeg rzeki Crna. 27 listopada rozpoczęło się powolne wycofywanie oddziałów korpusu ekspedycyjnego z Serbii. W trakcie tego wycofywania Bułgarzy zadali znaczne straty 10 Irlandzkiej DP, która osłaniała prawe skrzydło wycofujących się oddziałów francuskich. 6 grudnia jednostki bułgarskie dotarły do granicy greckiej, planując kontynuację pościgu za wycofującymi się oddziałami francuskimi i brytyjskimi. Niemieckie Naczelne Dowództwo jednak zabroniło oddziałom bułgarskim przekraczania granicy.

Na początku 1916 roku, po konferencji w Niszu, dowództwo niemieckie wycofało większość swoich jednostek z Bałkanów, a wojska bułgarskie zostały rozmieszczone wzdłuż granicy greckiej, blokując oddziały Ententy zgromadzone w Salonikach. Na lewym skrzydle zgrupowania obronnego znajdowała się 1 Armia bułgarska, w skład której wchodziły 8 Tundżanska DP i 3 Bałkańska DP (bez 2 BP). W centrum rozmieszczono 11 Armię niemiecką, która składała się z niemieckiej 101 DP oraz trzech dywizji bułgarskich: 2 Trackiej, 5 Dunajskiej i 9 Plewneńskiej DP. Na prawym skrzydle znajdowała się 2 Armia bułgarska, w skład której wchodziły 7 Rilska DP, 11 Macedońska DP oraz 2 Brygady Piechoty z 3 Bałkańskiej DP oraz Dywizja Kawalerii. Na południu rozmieszczona była 10 Białomorska DP, odpowiedzialna za obronę wybrzeża Morza Egejskiego. W odwodzie pozostawały 1 Sofijska i 6 Bdinska DP, które pełniły funkcję wojsk okupacyjnych w północnej Macedonii. W sumie siły te odpowiadały 207 batalionom piechoty, 29 szwadronom kawalerii oraz 206 bateriom artylerii. Ogólne dowództwo nad 1 Armią bułgarską i 11 Armią niemiecką sprawował niemiecki feldmarszałek August von Mackensen, natomiast dowodzenie 2 Armią bułgarską leżało w gestii Kwatery Głównej Armii Bułgarskiej. W celu poprawy sytuacji, 26 maja 7 Rilska DP przejęła kontrolę nad wąwozem Rupel w dolinie rzeki Struma, co miało kluczowe znaczenie dla obrony tego odcinka frontu, ponieważ przez oddaloną o 11 km na północ od Sidirokastro dolinę przebiegała ważna strategicznie droga w kierunku Sofii.

10 sierpnia, po trwającym dwa dni ostrzale artyleryjskim, wojska Ententy przeszły do działań zaczepnych na odcinku między rzeką Wardar a jeziorem Dojran. Pomimo dużych strat, 2 BP z 2 Trackiej DP odparła atak oraz natarcia prowadzone w kolejnych dniach. Sukces ten skłonił bułgarskie dowództwo do przeprowadzenia operacji zaczepnej siłami 1. i 2. Armii. 17 sierpnia 2 Armia rozpoczęła natarcie na kierunku trackim, a wobec słabego oporu wojsk Ententy, w ciągu sześciu dni jej oddziały, wspierane przez 10 Białomorską DP, opanowały wschodni brzeg Strumy i zajęły Serres, Dramę oraz Kawalę. 23 sierpnia bułgarskie oddziały zakończyły działania zaczepne na tym odcinku frontu i przeszły do obrony wzdłuż rzeki Strumy.

12 września wojska Ententy przeszły do natarcia. Na kierunku trackim oddziały brytyjskie prowadziły działania demonstracyjne w dolinie rzeki Struma. 3 października 10 Irlandzka DP zdobyła wieś Yeniköy, bronioną przez 13 pp z 7 Rilskiej DP. Dzień później Brytyjczycy przeszli do obrony. W połowie października oddziały bułgarskie na tym odcinku frontu zostały wzmocnione tureckim XX Korpusem składającym się z dwóch dywizji piechoty. Mimo podejmowanych prób, nie udało się jednak odzyskać utraconego terenu.

W następnym roku 2 Armia, dowodzona od grudnia 1917 przez gen. mjr. Iwana Conewa Łukowa, borykała się z poważnymi problemami dyscyplinarnymi. Na początku 1918 roku przypadki odmowy wykonania rozkazu stawały się coraz częstsze. Wpływ na to miała działalność agitacyjna prowadzona wśród żołnierzy przez członków i sympatyków marksistowskiej frakcji Bułgarskiej Robotniczej Partii Socjaldemokratycznej. Coraz częściej dochodziło też do konfliktów między oficerami niemieckimi a bułgarskimi.

Wiosną 2 Armia była rozmieszczona na zachód od rzeki Strumy. W jej skład wchodziły trzy dywizje piechoty – łącznie liczyła 48 batalionów i 251 dział.

Latem 1918 roku Armia „Wschód” otrzymała dyrektywę w sprawie przygotowania ofensywy. Głównym celem planowanej operacji zaczepnej było zniszczenie „możliwości obronnych” bułgarskiej armii oraz wyzwolenie terenów okupowanych w Serbii i Grecji. Na głównym kierunku miały nacierać dwie armie serbskie wsparte dwoma dywizjami francuskimi i ciężką artylerią.

Rankiem 14 września, w pasie od jeziora Ochrydzkiego do jeziora Dojran, rozpoczęło się trwające 22 godziny przygotowanie artyleryjskie. W dniu następnym rozpoczął się szturm bułgarskich pozycji. 2 Armia serbska, wzmocniona dwoma dywizjami francuskimi, uderzyła w styk 2 Trackiej i 3 Bałkańskiej DP. Zacięte walki rozgorzały o wzgórza położone na północ od koryta rzeki Crna: Dobro Pole, Sokol i Weternik, bronione przez cztery bułgarskie pułki piechoty: 10., 30., 32. i 29. Główny wysiłek obrony skupiony był w centrum wzgórza Dobro Pole, które blokowało dostęp Aliantom do doliny Wardaru. Na prawym skrzydle serbska Szumandyjska DP zaatakowała Weternik, broniony przez 32. Zagorski pp, francuska 17 Dywizja Kolonialna nacierała w centrum na pozycje 29 Jambolskiego pp, a 122 DP zaatakowała pozycje bronione przez 10 Rodopski i 30 Szejnowski pp między wzgórzami Dobro Pole i Sokol. W pasie obrony 2 Trackiej DP oddziały francuskie użyły miotaczy ognia. Szczególnie duże straty poniósł 30 Szejnowski pp z 3 Trackiej DP. Oddziały Ententy zdobyły wzgórza Weternik i Dobro Pole, włamując się na odcinku o szerokości 25 km na 15 km w głąb bułgarskiej obrony. Mimo podjętych prób kontrataku przez oddziały drugorzutowe, nie udało się odzyskać utraconych pozycji. O świcie drugiego dnia walk, serbskie i francuskie oddziały wznowiły natarcie, co skutkowało zdobyciem wzgórza Sokol oraz wzgórza Kozjak.

W nocy z 16 na 17 września jednostki bułgarskie wycofały się na trzecią pozycję obronną. Rano 17 września, w wyniku nieporozumienia między dowódcą LXI Korpusu gen. lejt. Karlem Friedrichem Surenem a dowódcą 2 Trackiej DP, ten ostatni, nie informując sąsiadów, zdecydował o opuszczeniu pozycji obronnych i wycofaniu oddziałów na północny-zachód za rzekę Crnę. Decyzja ta, podjęta bez wyraźnego zagrożenia ze strony przeciwnika, wywołała panikę wśród bułgarskich żołnierzy. W rezultacie, jednostki 3 Bałkańskiej DP również wycofały się na północny-wschód. W powstałą lukę wdarły się oddziały serbskie, które rankiem 17 września przełamały trzecią pozycję obrony na południe od wzgórza Kuczkow Kamen.

Struktura organizacyjna

Stan w październiku 1912 roku:

• dowództwo armii
• 3 Bałkańska Dywizja Piechoty
• 8 Tundżanska Dywizja Piechoty
• 2 Brygada Kawalerii
• 3 pułk artylerii polowej
• 2 dywizjon artylerii haubic

Stan w czerwcu 1913 roku:

• dowództwo armii
• 6 Bdinska Dywizja Piechoty
• 11 Dywizja Piechoty
• 2 BP z 3 Bałkańska Dywizja Piechoty
• 3 BP z 3 Bałkańska Dywizja Piechoty
• 1 BP z 10 Zbiorczej Dywizji Piechoty
• Dramska Brygada Piechoty
• Serska Brygada Piechoty

Stan we wrześniu 1915 roku:

• dowództwo armii – gen. lejt. Georgi Stojanow Todorow
• 3 Bałkańska Dywizja Piechoty
• 7 Rilska Dywizja Piechoty
• Dywizja Kawalerii
• 7 pułk pospolitego ruszenia
• 3. i 7 pułk łączności przewodowej
• trzy bataliony straży granicznej
• szwadron żandarmerii
• kompania kolarzy
• 2 armijny park telegraficzny
• oddział reflektorów
• oddział samochodowy.

W sumie w 2 Armii znajdowało się: 66 batalionów piechoty, 59 baterii artylerii oraz 20 ½ szwadronu kawalerii. Łącznie w jej szeregach było: 3110 oficerów oraz 133 087 podoficerów i żołnierzy.

Przypisy

Bibliografia

Dariusz Faszcza: Zapomniany sojusznik kajzerowskich Niemiec. Armia Bułgarska w czasie pierwszej wojny światowej. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-339-4.