Wydarzenia polityczne w 1989 roku.
Styczeń
1 stycznia – Hiszpania objęła prezydencję w Radzie Wspólnot Europejskich.
4 stycznia – w Klarysewie odbyło się spotkanie przedstawicieli władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym Mieczysława Rakowskiego, Józefa Czyrka, Stanisława Cioska i Władysława Loranca, oraz Kościoła katolickiego, reprezentowanego przez kard. Franciszka Macharskiego, bpa Jerzego Strobę i ks. Alojzego Orszulika. Rakowski zaprezentował swoją koncepcję przedterminowych wyborów do Sejmu.
6, 11 i 14 stycznia – miały miejsce rozmowy Stanisława Cioska z Tadeuszem Mazowieckim oraz ks. Alojzym Orszulikiem. Tematem były zbliżające się obrady drugiej części X Plenum KC PZPR oraz możliwe zmiany ustrojowe i ponowna legalizacja „Solidarności”.
7 stycznia – w Tokio zmarł cesarz Japonii Hirohito, a jego miejsce zajął syn, książę Akihito.
10 stycznia – Liga Wolności Litwy oraz Partia Demokratyczna zorganizowały antykomunistyczny wiec w Wilnie.
11 stycznia – w parlamencie Węgier przyjęto ustawę o wolności zrzeszania się i demonstrowania poglądów.
15–21 stycznia – w Pradze miały miejsce wydarzenia Tygodnia Palacha, seria demonstracji z okazji 20. rocznicy samospalenia Jana Palacha, który protestował przeciwko inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w 1968 roku oraz późniejszej okupacji radzieckiej.
16–18 stycznia – odbyła się druga część X Plenum KC PZPR, podczas której, w obliczu zagrożenia dymisją części członków Biura Politycznego (w tym gen. Wojciecha Jaruzelskiego i gen. Czesława Kiszczaka), podjęto decyzję o ponownej legalizacji NSZZ „Solidarność”.
18 stycznia – język estoński został ustanowiony językiem państwowym w Estonii.
20 stycznia – miała miejsce kolejna runda rozmów w składzie Mazowiecki–Ciosek–ks. Orszulik, gdzie omawiano porządek obrad pomiędzy władzą a „Solidarnością”.
22 stycznia – KKW NSZZ „Solidarność” opublikowało oświadczenie, w którym uznano decyzje X Plenum KC PZPR za zgodę na rozmowy przy okrągłym stole. Do prac nad przygotowaniem rozmów powołano Zbigniewa Bujaka, Władysława Frasyniuka i Mieczysława Gila.
24 stycznia – odbyło się kolejne spotkanie grupy Mazowiecki–Ciosek–ks. Orszulik, na którym ustalono szczegóły dotyczące spotkań zespołów roboczych pod przewodnictwem Lecha Wałęsy i gen. Kiszczaka.
27 stycznia – miało miejsce spotkanie w Magdalence pomiędzy przedstawicielami władz i „Solidarności”, kończące przygotowania przed obradami przy okrągłym stole.
Luty
6 lutego – rozpoczęły się obrady Okrągłego Stołu w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie, z gen. Czesławem Kiszczakiem na czele strony rządowej oraz Lechem Wałęsą reprezentującym stronę opozycyjną.
11 lutego – na Węgrzech uchwalono ustawy dotyczące systemu wielopartyjnego, co spowodowało natychmiastowe wznowienie działalności około 50 partii.
16 lutego – po wiecu, w którym uczestniczyło 300 tysięcy osób w Wilnie, Sąjūdis ogłosił walkę o niepodległość Litwy.
21 lutego – pułkownik Oliver North, były pracownik Rady Bezpieczeństwa Narodowego, stanął przed sądem w Waszyngtonie, oskarżony o zorganizowanie dostaw broni do Iranu.
24 lutego – rozpoczęto rejestrację obywateli Estonii przez antykomunistyczną opozycję w celu przeprowadzenia wyborów parlamentarnych.
Marzec
2 marca – w Magdalence odbyło się spotkanie gen. Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą, mające na celu rozwiązanie impasu w rozmowach Okrągłego Stołu. Sporne kwestie dotyczyły podziału mandatów w parlamencie, reformy systemu prawnego oraz rejestracji NZS.
4 marca – kolejna tura rozmów w Pałacu Namiestnikowskim zakończyła się niepowodzeniem.
15 marca – odbyła się manifestacja w Budapeszcie z okazji 141. rocznicy Wiosny Ludów.
18–19 marca – zorganizowano III Zjazd NSZZ „Solidarność” RI.
22 marca – utworzono Okrągły Stół Opozycji, próbujący nawiązać porozumienie pomiędzy ugrupowaniami opozycyjnymi na Węgrzech.
Kwiecień
5 kwietnia – oficjalnie zakończono obrady Okrągłego Stołu.
7 kwietnia – wprowadzono zmiany w konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i uchwalono Prawo o stowarzyszeniach.
10 kwietnia – na Łotwie antykomunistyczna opozycja rozpoczęła rejestrację obywateli w celu przeprowadzenia wyborów parlamentarnych.
13 kwietnia – Rada Państwa ustaliła daty wyborów na 4 i 18 czerwca oraz powołała Państwową Komisję Wyborczą.
17 kwietnia – zarejestrowano Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.
18 kwietnia – powołano Komisję Porozumiewawczą do nadzoru nad realizacją postanowień Okrągłego Stołu.
23 kwietnia – ustalono ostateczną listę kandydatów w wyborach do parlamentu przez Komitet Obywatelski.
29 kwietnia – Lech Wałęsa spotkał się z kandydatami Komitetu Obywatelskiego do parlamentu w Stoczni Gdańskiej, gdzie odbyła się sesja fotograficzna na potrzeby kampanii wyborczej.
7 maja – w Niemieckiej Republice Demokratycznej przeprowadzono wybory komunalne, a opozycja zorganizowała akcję obserwacyjną, ujawniającą nadużycia.
8 maja – na rynku ukazał się pierwszy numer „Gazety Wyborczej” (150-tysięczny nakład).
9 maja – miała miejsce pierwsza telewizyjna audycja Solidarności.
12 maja – gen. Wojciech Jaruzelski ogłosił swoją kandydaturę na urząd prezydenta PRL.
17 maja – Sejm uchwalił ustawy nadające Kościołowi osobowość prawną oraz gwarantujące prawo tworzenia organizacji kościelnych i katolickich.
18 maja – Rada Najwyższa Litwy uchwaliła ustawę o suwerenności Litewskiej SRR w ramach ZSRR.
31 maja:
- ukazał się pierwszy numer wznowionego „Tygodnika Solidarność” pod redakcją Tadeusza Mazowieckiego.
- w Moguncji prezydent Stanów Zjednoczonych George H.W. Bush zaprezentował program mający na celu przezwyciężenie podziału w Europie.
Czerwiec
3 czerwca – zmarł Ruhollah Chomejni, szyicki przywódca religijny i polityczny, ajatollah.
4 czerwca:
- odbyła się pierwsza tura wyborów do Sejmu kontraktowego w Polsce, gdzie Komitet Obywatelski odniósł zdecydowane zwycięstwo (160 z 161 mandatów w Sejmie i 92 miejsca w Senacie).
- krwawo stłumiono protesty studenckie na placu Tian’anmen w Chińskiej Republice Ludowej.
12 czerwca – wydano dekret dotyczący zmiany ordynacji wyborczej przez Radę Państwa.
15–18 czerwca – miały miejsce wybory do Parlamentu Europejskiego.
16 czerwca – w Budapeszcie odbył się pogrzeb Imre Nagya.
18 czerwca – w Polsce przeprowadzono drugą turę wyborów parlamentarnych, w wyniku której opozycja zdobyła brakujący mandat poselski oraz osiem z dziewięciu miejsc w Senacie.
23 czerwca – powstał Obywatelski Klub Parlamentarny z Bronisławem Geremkiem na czele.
25 czerwca – miała miejsce próba reaktywacji Polskiego Stronnictwa Ludowego przez zjazd niezależnych działaczy ludowych w Warszawie.
26–27 czerwca – w Madrycie odbyło się spotkanie Rady Europejskiej.
Lipiec
1 lipca – Francja objęła prezydencję w Radzie Wspólnot Europejskich.
4 lipca:
- odbyło się pierwsze posiedzenie obu izb polskiego parlamentu, podczas którego wybrano marszałków Sejmu (Mikołaj Kozakiewicz) i Senatu (Andrzej Stelmachowski);
- premier Republiki Południowej Afryki Pieter Willem Botha spotkał się z Nelsonem Mandelą.
6 lipca:
- Imre Nagy został zrehabilitowany.
- zmarł János Kádár, sekretarz generalny KC Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej w latach 1956–1988.
17 lipca:
- Austria złożyła wniosek o przyjęcie do Wspólnoty Europejskiej.
- wznowiono stosunki dyplomatyczne między Polską Ludową a Watykanem.
19 lipca – Zgromadzenie Narodowe wybrało generała Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta Polski (był jedynym zgłoszonym kandydatem).
26 lipca – Rada Najwyższa Łotwy przyjęła deklarację suwerenności Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
28 lipca – prezydentem Iranu został Ali Akbar Haszemi Rafsandżani.
29 lipca – Mieczysław Rakowski został wybrany na I sekretarza KC PZPR.
Sierpień
23 sierpnia – 2 miliony obywateli Litwy, Łotwy i Estonii utworzyły bałtycki łańcuch w proteście przeciw następstwom paktu Ribbentrop-Mołotow.
24 sierpnia – Tadeusz Mazowiecki został powołany na premiera Polski.
Wrzesień
4 września – w Lipsku miały miejsce pierwsze demonstracje.
6 września – nowym prezydentem Republiki Południowej Afryki został Frederik Willem de Klerk.
11 września – Węgry otworzyły granicę z Austrią, co spowodowało, że w ciągu 3 dni wyjechało 15 tysięcy obywateli NRD.
18 września – zakończono obrady Trójkątnego Stołu, gdzie zdecydowano o przeprowadzeniu wolnych wyborów do parlamentu oraz zmianach w konstytucji.
19 września:
- podpisano układ o współpracy handlowej i gospodarczej między Polską a Wspólnotą Europejską.
- Nowe Forum, zrzeszające enerdowskich opozycjonistów, wystąpiło z żądaniem rejestracji.
20 września – Frederik Willem de Klerk został prezydentem Republiki Południowej Afryki.
Październik
6–7 października – obchodzono 40-lecie NRD, w tym czasie opozycja zorganizowała kontrmanifestacje.
7 października – Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza postanowiła przekształcić się w Węgierską Partię Socjalistyczną.
18 października:
- znowelizowano węgierską konstytucję, gwarantując istnienie systemu wielopartyjnego.
- Erich Honecker zrezygnował ze stanowisk partyjnych i państwowych; jego miejsce zajął Egon Krenz jako sekretarz generalny Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności.
20–25 października – miała miejsce fala manifestacji w Lipsku, Berlinie, Dreźnie, Poczdamie, Halberstadtzie, Greifswaldzie, Neubrandenburgu, Plauen i Karl-Marx-Stadt.
23 października – proklamowano Republikę Węgier.
26 października – odbyło się spotkanie przedstawicieli Nowego Forum z władzami SED.
29 października – w Hiszpanii przeprowadzono wybory parlamentarne.
Listopad
3–9 listopada – 40 tysięcy obywateli NRD wyjechało do RFN przez terytorium Czechosłowacji.
4 listopada – w Berlinie Wschodnim odbyła się manifestacja, w której uczestniczyło około 500-700 tysięcy osób.
7 listopada – rząd NRD podał się do dymisji.
8 listopada – Nowe Forum zarejestrowało się jako partia polityczna.
9 listopada – rząd NRD zdecydował o otwarciu granicy z Berlinem Zachodnim. Po ogłoszeniu tej decyzji rozpoczęły się spontaniczne działania mające na celu zniszczenie Muru berlińskiego.
13 listopada – premierem nowego rządu NRD został Hans Modrow, który wyraził chęć odtworzenia wspólnoty obu państw niemieckich.
17 listopada – w rocznicę pogrzebu Jana Opletala miała miejsce manifestacja w Pradze, która została zablokowana przez milicję.
18 listopada:
- w Rydze odbył się wiec zorganizowany przez Łotewski Front Ludowy, w którym uczestniczyło około 500 tysięcy osób.
- zorganizowano strajk środowisk teatralnych w Pradze.
19 listopada – czescy opozycjoniści utworzyli stowarzyszenie Forum Obywatelskie.
20 listopada – słowaccy opozycjoniści powołali stowarzyszenie Społeczeństwo przeciw Przemocy. W tym czasie w Czechosłowacji miały miejsce kolejne manifestacje (Praga, Bratysława, Brno, Ołomuniec).
21 listopada – w czeskich uczelniach odbył się masowy strajk, a premier Ladislav Adamec zapewnił, że siły zbrojne nie będą używane do tłumienia opozycji. Wieczorem odbyły się kolejne manifestacje, w których przemawiał m.in. Václav Havel.
22 listopada:
- w Czechosłowacji miały miejsce dalsze manifestacje, a w Brnie utworzono Forum Obywatelskie.
- SED zgodził się na udział w rozmowach dotyczących Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
23 listopada – podczas manifestacji w Pradze przemawiał Alexander Dubček.
24–27 listopada – odbyło się plenum KC KPCz, podczas którego 15 z 24 członków Prezydium i Sekretariatu złożyło dymisje.
25 listopada – nowym sekretarzem generalnym KPCz został Karel Urbanek.
26 listopada:
- na Węgrzech odbyło się referendum, w którym zdecydowano o przeprowadzeniu wyborów prezydenckich po wyborach parlamentarnych.
- spotkały się delegacje Forum Obywatelskiego i Frontu Narodowego, rozpoczynając rozmowy między czechosłowacką opozycją a władzami.
27 listopada:
- w Pradze utworzono Partię Zielonych, a w całej Czechosłowacji wybuchł strajk generalny.
- Rada Najwyższa ZSRR przyznała republikom bałtyckim autonomię gospodarczą od 1 stycznia 1990 roku.
28 listopada:
- w Bundestagu odbyła się debata budżetowa, podczas której kanclerz Helmut Kohl przedstawił dziesięciopunktowy plan mający na celu zjednoczenie Niemiec.
- osiągnięto porozumienie między Forum Obywatelskim a premierem Ladislavem Adamcem, ustalając, że skład nowego rządu ma zostać przedstawiony do 3 grudnia.
29 listopada – wprowadzono zmiany w konstytucji Czechosłowacji dotyczące kierowniczej roli partii i ideologii marksistowsko-leninowskiej.
30 listopada – odbył się pierwszy oficjalny kontakt między Forum Obywatelskim a KPCz.
Grudzień
1 grudnia – Volkskammer przeprowadziła zmiany w konstytucji NRD, usuwając m.in. zapis o kierowniczej roli SED.
3 grudnia – Biuro Polityczne SED podało się do dymisji.
4 grudnia:
- Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna oraz Liberalno-Demokratyczna Partia Niemiec opuściły „blok sojuszniczy z SED”.
- w Moskwie odbyło się spotkanie przedstawicieli państw Układu Warszawskiego, na którym uznano interwencję w Czechosłowacji w 1968 roku za niezgodną z prawem międzynarodowym.
5 grudnia – odbyły się rozmowy premiera Adamca z przedstawicielami Forum Obywatelskiego, podczas których przedstawiono projekt nowej konstytucji.
6 grudnia – premier Czechosłowacji Ladislav Adamec podał się do dymisji.
7 grudnia:
- rozpoczęły się pierwsze obrady niemieckiego Okrągłego Stołu, podczas których postanowiono uchwalić nową konstytucję, przeprowadzić wolne wybory oraz zlikwidować Stasi.
- nowym premierem Czechosłowacji został Marian Czalfa.
9 grudnia – osiągnięto porozumienie między czeską opozycją a KPCz w sprawie składu nowego rządu federalnego.
10 grudnia – powołano nowy rząd Mariana Czalfy.
13 grudnia – Frederik Willem de Klerk po raz pierwszy spotkał się z Nelsonem Mandelą.
14 grudnia – w Jassach miała miejsce nieudana próba zorganizowania manifestacji przeciwko dyktaturze.
15 grudnia – wybuchły demonstracje w Timișoarze w obronie duchownego László Tőkésa.
17 grudnia – w Timișoarze służby bezpieczeństwa, pod dowództwem generała Victora Stănculescu, użyły broni, aby stłumić protesty.
18 grudnia – podpisano traktat o współpracy handlowej i gospodarczej między ZSRR a Wspólnotą Europejską.
19 grudnia – Helmut Kohl wystąpił na wiecu w Dreźnie.
20 grudnia – w Timișoarze miał miejsce masowy strajk w zakładach pracy, a w innych miastach Rumunii również odbyły się demonstracje.
21 grudnia:
- wiec, zwołany przez Nicolae Ceaușescu w Bukareszcie, przekształcił się w demonstrację przeciwko władzy.
- węgierski parlament podjął decyzję o samorozwiązaniu, wyznaczając datę na 16 marca 1990 roku.
22 grudnia – w Rumunii ogłoszono stan wyjątkowy.
24 grudnia – Kongres Deputowanych Ludowych obradujący w Moskwie uznał pakt Ribbentrop-Mołotow za nieważny.
25 grudnia – po nieudanej próbie ucieczki, Nicolae Ceaușescu został, wraz z żoną, zatrzymany przez wojsko, osądzony i stracony. Wojsko otrzymało rozkaz powrotu do koszar, a na ulicach Bukaresztu rozpoczęła się niekontrolowana strzelanina.
26 grudnia – po egzekucji Nicolae Ceaușescu prezydentem Rumunii został Ion Iliescu, a premierem Petre Roman.
28 grudnia – przewodniczącym Zgromadzenia Federalnego CSRS został Alexander Dubček.
29 grudnia:
- prezydentem Czechosłowacji został Václav Havel.
- polski Sejm uchwalił zmiany w Konstytucji PRL, przywracając nazwę państwa sprzed 1952 roku – Rzeczpospolita Polska oraz godło z białym orłem w koronie na czerwonym tle.
Przypisy
