„1989” to musical w reżyserii Katarzyny Szyngiery, którego premiera miała miejsce 2 grudnia 2022 roku w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.
Tekst sztuki został stworzony przez Marcina Napiórkowskiego, Katarzynę Szyngierę oraz Mirosława Wlekłego. Musical, który przedstawia działalność opozycjonistów antykomunistycznych w Polsce w latach 1980–1989, zyskał uznanie zarówno wśród widzów, jak i krytyków, zdobywając m.in. Paszport „Polityki” oraz Nagrodę Teatralną im. Stanisława Wyspiańskiego. 27 maja 2024 roku miała miejsce premiera sztuki w Teatrze Telewizji Polskiej, a 10 października 2024 ukazał się album „1989 (musical)”, który w kwietniu 2025 roku zdobył Fryderyka.
Tło i wydanie
Inicjatorem oraz autorem libretta jest Marcin Napiórkowski. Musical czerpie inspiracje z brodwayowskiej produkcji „Hamilton”, a jego muzyka oparta jest głównie na rapie, wzbogaconym o wątki muzyczne takie jak: soul, R&B, pop oraz disco polo. Pomysł na projekt został omówiony w wywiadzie z Katarzyną Kubisiowską przez dyrektora Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Krzysztofa Głuchowskiego.
Muzykę do sztuki skomponował Andrzej „Webber” Mikosz. W musicalu znalazły się odniesienia do współczesnych artystów, takich jak Young Leosia (utwór „Szklanki”), a także do „Hamiltona” (utwór „Alexander Hamilton”) oraz 50 Centa. Teksty piosenek stworzył Marcin Napiórkowski, przy współpracy z Patrykiem Bobrekiem (utwory „Debata”, „Porozmawiajmy” oraz „Olo, game changer”), Antonim Sztabą (piosenka „Olo, game changer”) i Adamem Zielińskim (tekst „A co jeśli wygramy?”). Scenariusz został napisany przez Marcina Napiórkowskiego, Katarzynę Szyngierę oraz Mirosława Wlekłego. Autorzy przez dwa lata badali dokumenty i przeprowadzali wywiady z świadkami wydarzeń, w tym z Danutą i Lechem Wałęsą oraz Władysławem Frasyniukiem.
Prapremiera miała miejsce 19 listopada 2022 roku w Gdańskim Teatrze Szekspirowskim, który był współproducentem sztuki razem z Teatrem im. Juliusza Słowackiego. Główna premiera odbyła się 2 grudnia w krakowskim teatrze. W marcu 2024 roku ogłoszono, że musical będzie emitowany w Teatrze Telewizji Polskiej. Transmisja na antenie TVP1 i TVP Kultura miała miejsce 27 maja 2024 roku, przyciągając ponad 800 tysięcy widzów.
Opis
Spektakl trwa 2 godziny i 40 minut, z jedną przerwą. Akcja rozgrywa się w latach 1980–1989, z retrospekcją do lat 50. XX wieku. Musical przedstawia zarówno wydarzenia historyczne, takie jak: strajki w sierpniu 1980 roku, stan wojenny, wręczenie nagrody Nobla dla Lecha Wałęsy przez Danutę Wałęsę, rozmowy w Magdalence, okrągły stół, jak i sceny prywatne między bohaterami oraz monologi śpiewane. Główne postaci to pary: Krystyna i Władysław Frasyniukowie, Gaja i Jacek Kuroniowie, Danuta i Lech Wałęsowie, a także Alina Pienkowska i Bogdan Borusewicz. Dodatkowo występują postacie takie jak: Anna Walentynowicz, Aleksander Kwaśniewski, Bronisław Geremek, Wojciech Jaruzelski, Alfred Miodowicz, Henryka Krzywonos i Zofia Romaszewska.
Reakcje
Odbiór świadków wydarzeń
Danuta Wałęsa pozytywnie oceniła sztukę, zgadzając się na udział w teledysku do piosenki „Danuta odbiera Nobla”. Danuta Kuroń wyraziła zaskoczenie i radość z projektu, podkreślając, że może on pomóc w przekazywaniu historii młodszym pokoleniom. Bogdan Borusewicz w wywiadzie dla TVP stwierdził, że przybył, aby skrytykować sztukę, a wyszedł zbudowany. Henryka Krzywonos określiła ją jako „jeden z najlepszych musicali ostatnich lat w Polsce”.
Reakcje krytyków
Dawid Dudko w recenzji dla portalu Onet zwrócił uwagę na wysoką jakość muzyki, choreografii oraz obsady aktorskiej. Zauważył również obiektywizm w przedstawianiu kwestii historycznych, podkreślając wątpliwości co do relacji Wałęsy z służbą bezpieczeństwa oraz sceny z Magdalenki, choć wskazał na brak uwzględnienia roli Kościoła. Aneta Kyzioł w artykule dla tygodnika „Polityka” oceniła spektakl na pięć gwiazdek. Maja Głowacka dla „Krytyki Politycznej” stwierdziła, że „największą zaletą 1989 jest to, że jest po prostu dobrym musicalem”, zwracając uwagę na poruszenie kwestii roli kobiet. Sebastian Łupak z portalu Wirtualna Polska chwalił choreografię, muzykę, teksty i reżyserię, stwierdzając, że autorom udało się ożywić te historyczne postacie. Nikt tu nie jest z marmuru ani żelaza.
Zbigniew Przybyłka, pisząc dla portalu Klubu Jagiellońskiego, ocenił aspekt artystyczny na bardzo wysokim poziomie, jednak krytykował treść, wskazując na brak postaci takich jak Andrzej i Joanna Gwiazda, które idealnie pasowałyby do formuły spektaklu. Zwrócił również uwagę na nieobecność roli Kościoła, uznając, że musical łączy Polaków głównie z „plemienia anty-PiS-u”.
Nagrody i nominacje
Obsada i oprawa
Aktorzy
- Rafał Szumera (Lech Wałęsa)
- Karolina Kazoń (Danuta Wałęsa)
- Mateusz Bieryt (Władysław Frasyniuk)
- Agnieszka Kościelniak (Krystyna Frasyniuk)
- Marcin Czarnik (Jacek Kuroń)
- Magdalena Osińska (Grażyna Kuroń)
- Daniel Malchar (Bogdan Borusewicz)
- Karolina Kamińska (Alina Pienkowska)
- Dominika Feiglewicz / Alina Szczegielniak (Henryka Krzywonos)
- Małgorzata Majerska (Anna Walentynowicz)
- Julia Latosińska (Zofia Romaszewska / Danuta Kuroń / Topola, córka Frasyniuków)
- Rafał Dziwisz (Wojciech Jaruzelski, Erich Koch)
- Dominik Stroka (premier Mieczysław Jagielski / sekretarz Tadeusz Fiszbach / minister Czesław Kiszczak)
- Antoni Sztaba (Arkadiusz Rybicki / Aleksander Kwaśniewski / Erich Honecker, jako wrona)
- Wojciech Dolatowski (Jerzy Borowczak / Alfred Miodowicz / Janusz Reykowski / Nicolae Ceaușescu, jako wrona)
- Bartosz Bandura (Bronisław Geremek / Leonid Breżniew i Todor Żiwkow, jako wrona)
Zespół taneczny
- Antoni Sztaba
- Małgorzata Majerska
- Bartosz Bandura
- Paulina Narożnik
- Dasha Melekh
Zespół muzyczny
- Piotr Bolanowski (instrumenty klawiszowe)
- Jasiek Kusek (bas)
- Jarosław Pakuszyński (elektronika)
- Wojciech Długosz (perkusja, kierownictwo muzyczne)
Muzyka
27 maja 2024 roku ogłoszono, że zostanie wydany album z piosenkami z musicalu „1989”. Pierwszy singiel, „Danuta odbiera Nobla”, ukazał się 7 czerwca. W sierpniu 2024 roku podano datę premiery albumu na 10 października 2024 roku. Wydanie płyty poprzedził drugi singiel „A co, jeśli się uda?” w wykonaniu jego autorów Łony i Webbera. Album osiągnął 3. miejsce na polskich listach sprzedaży OLIS (ogólne zestawienie albumów), 1. miejsce w kategorii albumów fizycznych oraz 1. miejsce w kategorii albumów winylowych. W kwietniu 2025 roku krążek zdobył Fryderyka w kategorii album roku muzyka ilustracyjna.