Kalendarium Wojska Polskiego 1943 – wydarzenia dotyczące Wojska Polskiego w roku 1943.
== 1943 ==
Polskie lotnictwo myśliwskie operujące w Wielkiej Brytanii oraz Afryce zestrzeliło 113 niemieckich samolotów z pewnością, a 42 z dużym prawdopodobieństwem.
Polska Eskadra 1586, będąca częścią 334 Skrzydła RAF Specjalnego Przeznaczenia, zrealizowała 27 lotów do Polski oraz 108 lotów do innych krajów od 1 kwietnia do końca roku.
Grupa Wywiadu Lotniczego Armii Krajowej, kierowana przez inż. Antoniego Kocjana, zebrała i przekazała do Londynu informacje o doświadczeniach związanych z niemiecką bronią tzw. odwetową, w tym pociskami V-1 i V-2.
== Styczeń ==
1 stycznia
ORP „Ślązak” pełnił rolę dowódcy osłony (Senior Officer – SO) konwoju, który wypłynął z Gibraltaru do Plymouth (Wielka Brytania).
2 stycznia
Rozpoczęto remont ORP „Krakowiak” w stoczni HMNB Devonport, który zakończono 1 lutego 1943.
9 stycznia
Konwój pod dowództwem ORP „Ślązak” dotarł do portu w Plymouth (Wielka Brytania).
15 stycznia
Podniesienie bandery miało miejsce na krążowniku ORP „Dragon”.
== Luty ==
1–2 lutego
Żołnierze Batalionów Chłopskich stoczyli zwycięską bitwę z niemieckimi oddziałami w okolicach Zaborecznego.
5 lutego
W polskiej Stacji Northolt (Wielka Brytania) powstała polska Eskadra Myśliwska, złożona z 16 doświadczonych pilotów z różnych dywizjonów, mająca na celu walkę na froncie w Afryce Północnej w ramach lotnictwa 8 Armii Brytyjskiej; dowódca kpt. pil. Stanisław Skalski.
22 lutego
Generał dywizji Marian Kukiel, minister obrony narodowej, zwolnił z dniem 18 lutego Zofię Leśniowską z funkcji komendantki głównej Pomocniczej Służby Wojskowej Kobiet, powierzając tymczasowe kierowanie Marii Leśniakowej.
== Marzec ==
17 marca
Polski Zespół Myśliwski, jako Eskadra C 145 Dywizjonu RAF, osiągnął gotowość bojową w Bu Grara (Tunezja).
20 marca
Na lotnisku w Detling (Wielka Brytania) zorganizowano 318 Dywizjon Myśliwsko-Rozpoznawczy „Gdański”, którego pierwszym dowódcą został ppłk pil. Adam Wojtyga.
26 marca
W Warszawie Grupy Szturmowe „Szarych Szeregów” przeprowadziły akcję, w wyniku której uwolniono 21 więźniów Pawiaka → Akcja pod Arsenałem.
28 marca
Polski Zespół Myśliwski odniósł swoje pierwsze zwycięstwa w powietrzu nad Tunezją; kpt. pil. Stanisław Skalski oraz por. pil. Eugeniusz Horbaczewski zestrzelili po jednym niemieckim samolocie Ju-88.
30 marca
W Warszawie zmarł podharcmistrz Jan Bytnar, znany jako „Rudy”.
31 marca
301 Dywizjon Bombowy został przekształcony w Polską Eskadrę do Zadań Specjalnych przy brytyjskim 138 Dywizjonie, dowodzonej przez majora nawigatora Stanisława Króla.
== Kwiecień ==
Dywizjony bombowe 300 i 305 otrzymały nowe samoloty Vickers Wellington Mk X.
16 kwietnia
W Peebles utworzono Wyższą Szkołę Lotniczą przy Wyższej Szkole Wojennej.
17 kwietnia
Dowódca Artylerii Przeciwlotniczej, generał Frederick Alfred Pile, wysłał podziękowanie dla 1 Polskiej Ciężkiej Baterii Przeciwlotniczej dowodzonej przez kapitana Józefa Maliszewskiego „za znakomite usługi i wielką pomoc w obronie Szkocji”. Pismo to związane było z planowanym odejściem Baterii 20 kwietnia spod Dowództwa Artylerii Przeciwlotniczej. Generał Pile zwrócił się do generała Sikorskiego z prośbą o wręczenie kapitanowi Maliszewskiemu oraz wskazanemu szeregowemu Świadectwa za Dobrą Służbę.
22 kwietnia
Komendant Wołyńskiego Okręgu AK wydał rozkaz dotyczący tworzenia oddziałów samoobrony w związku z morderstwami dokonywanymi przez Ukraińców na ludności polskiej. → Rzeź wołyńska i Polska samoobrona na Wołyniu.
28 kwietnia
Komenda Główna Armii Krajowej odrzuciła propozycję współpracy z komunistami, którą złożyła PPR podczas rozmów w lutym 1943.
== Maj ==
3 maja
W Londynie opublikowano komunikat dotyczący stanu liczebnego armii polskiej w Wielkiej Brytanii: 100 tys. żołnierzy, 12 tys. lotników, 3 tys. marynarzy.
6 maja
Rada Komisarzy Ludowych ZSRR uchwaliła zgodę na utworzenie 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
14 maja
Pułkownik dyplomowany Zygmunt Berling przybył do Sielc nad Oką i objął dowództwo 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
Utworzono 1 dywizjon artylerii przeciwpancernej, późniejszy 1 dywizjon artylerii pancernej.
ORP „Dzik” w pobliżu Crotone zatopił włoski tankowiec.
15 maja
W obozie biełomuckim pod Sielcami rozpoczęto formowanie 1 pułku czołgów.
16 maja
Major Włodzimierz Sokorski objął stanowisko zastępcy dowódcy 1 Dywizji Piechoty ds. oświatowych.
17 maja
Dowództwo Okręgu Lwów AK wydało rozkaz dotyczący organizowania placówek samoobrony w odpowiedzi na ukraińskie ataki. Przedstawiciele Komendy Obszaru Lwowskiego AK zaczęli rozmowy z kierownictwem OUN.
19 maja
ORP „Ślązak” uczestniczył w konwoju z Greenock (Szkocja) do Gibraltaru (Wielka Brytania), który dotarł tam 25 maja 1943.
20 maja
Polski Zespół Myśliwski został przeniesiony na lotnisko w Ben Gardane, znajdującym się w Zatoce Kabiskiej.
21 maja
Pułkownik Bolesław Kieniewicz objął obowiązki zastępcy dowódcy 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki ds. liniowych.
27 maja
Pułkownik Antoni Siwicki objął stanowisko szefa sztabu 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
30 maja
Do Armii Krajowej włączono oddziały taktyczne Batalionów Chłopskich.
== Czerwiec ==
9–10 czerwca
W Moskwie odbył się I Zjazd Związku Patriotów Polskich.
10 czerwca
Komenda Główna Batalionów Chłopskich wydała tajny rozkaz o niepodporządkowywaniu swoich oddziałów terytorialnych.
12 czerwca
W obozie sieleckim opublikowano pierwszy numer „Żołnierza Wolności”.
18 czerwca
Kadra Polski Niepodległej podporządkowała się Armii Krajowej.
19 czerwca
Polski Oddział Partyzancki z Ośrodka AK Stołpce zdobył miasto Iwieniec w powiecie wołożyńskim, rozbijając tamtejszy garnizon niemiecki. Wydarzenia te znane są jako powstanie iwienieckie.
23 czerwca
Naczelny Wódz nakazał dowódcy Armii Krajowej ograniczenie akcji odwetowych wobec Ukraińców do działań obronnych.
29 czerwca
Na lotnisku Perranporth powstało 3 Polskie Skrzydło Myśliwskie pod dowództwem majora pilota Waleriana Żaka.
30 czerwca
W Warszawie Gestapo aresztowało Komendanta Głównego Armii Krajowej, generała dywizji Stefana Roweckiego „Grota”.
== Lipiec ==
4 lipca
W Gibraltarze zginął Prezes Rady Ministrów i Naczelny Wódz generał broni Władysław Sikorski → Katastrofa lotnicza w Gibraltarze.
6 lipca
Komendant główny Armii Krajowej wydał rozkaz nr 165 „Organizacja Kierownictwa Walki Podziemnej”.
7 lipca
Dowódca 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, pułkownik dyplomowany Zygmunt Berling, wydał rozkaz dzienny Nr 43 dotyczący formowania nowych jednostek:
- Zapasowego Pułku Piechoty
- Samodzielnego Przeciwlotniczego Dywizjonu Artylerii RGK
- Plutonu Sztabowego Dowództwa Artylerii Dywizji
- 1 samodzielnej myśliwskiej eskadry lotniczej.
8 lipca
Prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował generała broni Kazimierza Sosnkowskiego Naczelnym Wodzem Sił Zbrojnych. → Naczelny Wódz.
15 lipca
W rocznicę bitwy pod Grunwaldem odbyła się przysięga żołnierzy 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
Powstało Kierownictwo Walki Podziemnej.
17 lipca
Generał brygady Tadeusz Komorowski został komendantem głównym Armii Krajowej.
22 lipca
W Grigoriewskoje (ZSRR) rozpoczęto formowanie 1 Samodzielnej Myśliwskiej Eskadry Lotniczej pod dowództwem kapitana pilota Czesława Kozłowskiego.
Polski Zespół Myśliwski został rozwiązany.
23 lipca
Dowódca 1 myśliwskiej eskadry lotniczej wydał rozkaz nr 1 o rozpoczęciu szkolenia lotniczego.
24–25 lipca
Dywizjony bombowe 300 i 305 uczestniczyły w nalocie na Hamburg → Operacja Gomora i Nalot dywanowy.
27 lipca
Komendant główny Armii Krajowej wydał rozkaz do polskich żołnierzy na Węgrzech.
== Sierpień ==
1 sierpnia
Zorganizowano oddział dywersji bojowej Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej pod kryptonimem „Agat”.
9 sierpnia
Oddział NSZ w lesie koło Borowa pod Kraśnikiem zamordował 26 żołnierzy z oddziału GL im. J. Kilińskiego → Mord pod Borowem.
10 sierpnia
Państwowy Komitet Obrony ZSRR wydał postanowienie Nr 3904 dotyczące sformowania w ZSRR polskiego korpusu.
11 sierpnia
Rada Komisarzy Ludowych ZSRR, w odpowiedzi na wniosek Związku Patriotów Polskich i z uwagi na pomyślne zakończenie formowania Dywizji Polskiej im. T. Kościuszki, nadała pułkownikowi Zygmuntowi Berlingowi stopień generała brygady → 1 Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.
17 sierpnia
Do Armii Krajowej włączono Uderzeniowe Bataliony Kadrowe.
18 sierpnia
Generał major Karol Świerczewski przybył do Sielc nad Oką i objął obowiązki zastępcy dowódcy 1 Korpusu PSZ ds. liniowych.
19 sierpnia
Generał brygady Zygmunt Berling wydał rozkaz organizacyjny Nr 1 dla dowódcy 1 korpusu, w którym ustalono skład i kolejność formowania jednostek korpusu → Ordre de Bataille 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.
Piloci 316 Dywizjonu Myśliwskiego zestrzelili 10 niemieckich samolotów w rejonie Amiens.
20 sierpnia
1 Samodzielna Myśliwska Eskadra Lotnicza, stacjonująca na lotnisku Grigoriewskoje, została przekształcona w 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, a dowództwo objął kapitan obserwator Tadeusz Wicherkiewicz.
23 sierpnia
300 Dywizjon Bombowy uczestniczył w bombardowaniu Berlina.
== Wrzesień ==
2 września
Rozpoczęto formowanie 1 Brygady Artylerii.
5 września
305 Dywizjon Bombowy został włączony do lekkiego lotnictwa bombowego 2 Grupy Bombowej 2 TAF i przeszedł na samoloty B-25 „Mitchell Mk.II”.
10 września
Przeprowadzono reorganizację Komendy Głównej Armii Krajowej → Struktura organizacyjna AK.
20 września
ORP „Dzik” zatopił kilka niemieckich statków transportowych, które przewoziły oddziały z Korsyki.
21 września
Nakazano reorganizację 1 Dywizji Pancernej do etatów nowego typu; tak przekształcona dywizja wzięła udział w walkach na froncie zachodnim.
== Październik ==
Polska Eskadra C do Zadań Specjalnych została usamodzielniona i przyjęła nazwę 1586 Polish Special Duties Flight, a także została przydzielona do 334 Skrzydła RAF Specjalnego Przeznaczenia.
1 października
Komenda Główna Armii Krajowej przerwała rozmowy scaleniowe z Narodowymi Siłami Zbrojnymi.
5 października
ORP „Sokół” w pobliżu portu Pula zatopił dwa niemieckie statki transportowe.
6 października
1 pułk lotnictwa myśliwskiego otrzymał nazwę „Warszawa”.
7 października
W obozie biełomuckim pod Sielcami, dowódca 1 Korpusu PSZ w ZSRR wydał rozkaz o formowaniu 1 Warszawskiej Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte, na dowódcę brygady został wyznaczony pułkownik Jan Mierzycan.
12 października
W wyniku pożaru zginęła Aniela Krzywoń, ratując dokumenty operacyjne 1 DP.
8 października
W pobliżu Grenlandii zatonął storpedowany przez U-378 niszczyciel ORP „Orkan”.
12 października
Rozpoczęła się historyczna bitwa pod Lenino 1 DP im. Tadeusza Kościuszki.
10/16 Brygada Pancerna została przemianowana na 10 Brygadę Kawalerii Pancernej.
15 października
Komendant główny AK wydał rozkaz dotyczący nadawania oddziałom partyzanckim nazw pułków Wojska Polskiego sprzed 1939 roku.
18 października
Opublikowano rozkaz o utworzeniu samodzielnego batalionu szturmowego, który miał być dowodzony przez majora Henryka Toruńczyka.
20 października
W Grigoriewskoje z wizytą w 1 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa” przebywała przewodnicząca Związku Patriotów Polskich w ZSRR Wanda Wasilewska oraz zastępca dowódcy 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych, generał bryg. Karol Świerczewski.
24 października
Opublikowano rozkaz zastępcy dowódcy 1 Korpusu PSZ nr 13 ustalający z dniem 1 września 1943 barwy poszczególnych rodzajów wojsk i służb PSZ w ZSRR.
26 października
W Londynie wydano instrukcję dotyczącą opracowania planu „Burza” → Akcja „Burza”.
27 października
Wydano rozkaz o utworzeniu oddziałów AK na Węgrzech.
== Listopad ==
1586 Eskadra Specjalnego Przeznaczenia została przeniesiona na lotnisko Sidi Amor koło Tunisu.
2 listopada
Komendant główny Armii Krajowej wydał rozkaz w celu zintensyfikowania akcji propagandowej przeciwko komunistom oraz ZSRR.
11 listopada
W Sielcach nad Oką żołnierze 2 pułku czołgów złożyli przysięgę wojskową.
20 listopada
Komendant główny Armii Krajowej wydał rozkaz do komendantów okręgów w sprawie akcji „Burza”.
Generał brygady Wojciech Bewziuk objął dowództwo 1 Dywizją Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
26 listopada
Generał brygady Zygmunt Berling, rozkazem specjalnym nr 2, wprowadził w życie Wojskowy Kodeks Postępowania Karnego Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.
30 listopada
Generał brygady Zygmunt Berling oraz pułkownik Włodzimierz Sokorski zostali odznaczeni Orderem Lenina.
== Grudzień ==
Walki oddziałów Okręgu Nowogródek AK z partyzantką radziecką.
1 grudnia
Brygady im. Stalina i Frunzego otoczyły oboz Zgrupowania Stołpeckiego AK, rozbrajając 230 partyzantów.
13 grudnia
Stołpecki Oddział AK prowadził walki z oddziałem iwanickiego zgrupowania partyzantki radzieckiej.
17 grudnia
Utworzono 1 Brygadę Artylerii im. Józefa Bema.
22 grudnia
1586 Eskadrę Specjalnego Przeznaczenia przeniesiono na lotnisko Campo Casale koło Brindisi, a etat eskadry zwiększono do 10 załóg.
28 grudnia
3 Wileńska Brygada AK oraz 6 Brygada AK oczyściły okolice Turgiel z niemieckich oraz litewskich okupantów → Rzeczpospolita Turgielska.
31 grudnia
1 pułk lotnictwa myśliwskiego „Warszawa” otrzymał sztandar ufundowany przez Związek Patriotów Polskich.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Akta jawne 1941-1944. [w:] Kancelaria Przyboczna Naczelnego Wodza, sygn. A.XII.1/4 [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945. Wybór materiałów źródłowych, tom I, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1958.
Krzysztof Komorowski (red.): Boje Polskie 1939 – 1945; poradnik encyklopedyczny. Warszawa: Bellona Spółka Akcyjna, 2009. ISBN 978-83-7399-353-2. Brak numerów stron w książce.
Marian Kukiel: Pismo L.dz. 1281/PSW/43 z 22 lutego 1943 roku. [w:] Kancelaria Przyboczna Naczelnego Wodza, Akta jawne, VII 1942 – XI 1943, sygn. A.XII.1/8 [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1943. [dostęp 2017-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-01)].
Kazimierz Sobczak [red.]: Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975. Brak numerów stron w książce.
Mikołaj Plikus [red.]: Mała kronika ludowego Wojska Polskiego 1943-1973. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975. Brak numerów stron w książce.
Jerzy Konieczny: Kronika lotnictwa polskiego 1241-1945. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1984. Brak numerów stron w książce.
Władysław W. Kurkiewicz, Adam A. Tatomir, Wiesław W. Żurawski: Tysiąc lat dziejów Polski; Kalendarium, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1974.