1930

Wydarzenia w Polsce

5 stycznia – do Krakowa przybył Nachum Sokołow, przewodniczący Światowej Organizacji Syjonistycznej. Uczestniczył w konferencji Organizacji Syjonistycznej Małopolski Zachodniej i Śląska, gdzie wygłosił referat dotyczący syjonizmu oraz sytuacji w Palestynie.

15 stycznia – odbyło się otwarcie radiowej rozgłośni regionalnej we Lwowie, która stała się szóstą rozgłośnią w kraju.

18 stycznia – uruchomiono fabrykę nawozów sztucznych w Mościcach, znaną jako Państwowa Fabryka Związków Azotowych.

25 stycznia – policja aresztowała Stanisława Cichockiego, znanego jako „Szpicbródka”, zapobiegając jego planowanemu włamaniu do Banku Polskiego w Częstochowie.

1 lutego – uruchomiono stałą linię telefoniczną łączącą Polskę z Nowym Jorkiem.

2 lutego – rozpoczęła działalność rozgłośnia Polskiego Radia w Łodzi, która była siódmą rozgłośnią w kraju.

22 lutego – powstał Polski Związek Krótkofalowców.

23 lutego – w Wilnie, przy Uniwersytecie Stefana Batorego, rozpoczął działalność Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej.

W lutym – w Warszawie powstał Ukraiński Instytut Naukowy.

6 marca:

W Sanoku odbył się tzw. Marsz Głodnych.
Premiera filmu Dusze w niewoli.

10 marca – powstał wielosekcyjny Miejski Klub Sportowy Chojniczanka Chojnice.

11 marca – otwarto regularną linię pasażerską z Gdyni do Nowego Jorku.

15 marca – premier Kazimierz Bartel podał się do dymisji.

16 marca:

Radio Kraków po raz pierwszy transmitowało mszę świętą z katedry na Wawelu.
W kościołach katolickich w Polsce odbyły się modlitwy za osoby prześladowane w Rosji Sowieckiej.
W wyniku katastrofy samolotu sportowego JD-2 w Warszawie zginęły dwie osoby.

17 marca:

Upadł piąty rząd Kazimierza Bartla.
Podpisano układ handlowy z Niemcami, co osłabiło wojnę celną.

29 marca:

Utworzono pierwszy rząd Walerego Sławka.
Premiera pierwszego polskiego filmu dźwiękowego Moralność Pani Dulskiej.

1 kwietnia:

PLL LOT uruchomił pierwsze połączenie międzynarodowe.
Otwarto pierwszą regularną linię polskiej marynarki handlowej.

2 kwietnia – we Wrocławiu otwarto dom handlowy Wertheim (obecnie Renoma).

10 kwietnia – odbyła się premiera filmu Gwiaździsta eskadra.

13 kwietnia – założono Muzeum Sztuki w Łodzi.

26 kwietnia – w Przeworsku doszło do pożaru, który zniszczył 38 budynków.

11 maja – odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego II kadencji.

1 czerwca:

W Warszawie, na Pradze, zainaugurowano pierwszy w II Rzeczypospolitej sobór Polskiej Cerkwi Prawosławnej.
W Gdyni otwarto Obserwatorium Morskie Państwowego Instytutu Meteorologicznego.

9 czerwca – w Polsce gościł minister spraw zagranicznych Włoch Dino Grandi.

12 czerwca – wmurowano kamień węgielny pod nowy gmach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.

14 czerwca – Stanisław Petkiewicz ustanowił rekord Polski w biegu na 1500 m wynikiem 3:57,2 s.

18 czerwca – na Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu rozpoczęły się III Igrzyska Niemieckie.

20 czerwca – Aleksander Szenajch ustanowił rekord Polski w biegu na 100 m wynikiem 10,8 s.

24 czerwca – na Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu zakończyły się III Igrzyska Niemieckie.

26–29 czerwca – w Poznaniu odbywał się Krajowy Kongres Eucharystyczny.

27 czerwca – powołano Warszawskie Koło Intelektualistów.

29 czerwca – Centrolew zorganizował w Krakowie Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu.

Lipiec – miały miejsce akcje zbrojne nacjonalistów ukraińskich w wschodniej Małopolsce.

9 lipca – w wybuchu metanu w kopalni „Wenceslaus” w Ludwikowicach Kłodzkich zginęło 151 górników.

12–13 lipca – odbyły się XI Mistrzostwa Polski Mężczyzn w lekkiej atletyce, podczas których Janusz Kusociński odniósł trzy zwycięstwa: w biegach na 1500 m – 4:03,8 s, 5000 m – 15:49,8 s oraz 7 km przełaje – 25:21,9 s.

13 lipca – na fregacie „Dar Pomorza” podniesiono biało-czerwoną flagę, która została przeniesiona z żaglowca „Lwów”.

8 sierpnia – prezydent Ignacy Mościcki udał się transatlantykiem „Polonia” z oficjalną wizytą do Estonii.

9 sierpnia – Legia Warszawa zremisowała z CE Europa Barcelona 1:1 w meczu z okazji otwarcia Stadionu Wojska Polskiego.

10 sierpnia – w Warszawie otwarto stadion Legii.

15 sierpnia – w Łodzi odsłonięto pomnik ku czci ks. Ignacego Skorupki.

23 sierpnia – upadł pierwszy rząd Walerego Sławka.

24 sierpnia – w Warszawie 17-letnia Gertruda Kilos ustanowiła rekord Polski w biegu na 400 m wynikiem 1:07,0 s.

25 sierpnia – powołano drugi rząd Józefa Piłsudskiego.

8 września – Leokadia Wieczorkiewicz ustanowiła rekord Polski w biegu na 800 m wynikiem 2:26,8 s.

9/10 września – w nocy z 9 na 10 września aresztowano 19 byłych posłów, liderów nowo powstałego lewicowego komitetu wyborczego Związek Obrony Prawa i Wolności Ludu.

24 września – w Warszawie rozpoczął się III Krajowy Konkurs Awionetek.

16 października – Jan Kostrzewski zastrzelił komisarza oraz dwóch pracowników Kasy Chorych w Częstochowie, po czym popełnił samobójstwo.

16 listopada – odbyły się przedterminowe wybory do Sejmu RP. Aresztowano liderów Centrolewu i osadzono ich w więzieniu wojskowym w Brześciu nad Bugiem na czas wyborów.

23 listopada:

Przeprowadzono przedterminowe wybory do Senatu RP.
W Katowicach otwarto wystawę z około 300 dziełami Adama, Jana i Tadeusza Styków.

30 listopada – odsłonięto Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu.

W listopadzie – w Warszawie powstała Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna.

4 grudnia – upadł drugi rząd Józefa Piłsudskiego.

5 grudnia – utworzono drugi rząd Walerego Sławka.

7 grudnia – w Katowicach otwarto sztuczny tor łyżwiarski.

9 grudnia – w Katowicach wznowił obrady Sejm Śląski.

12 grudnia – powstał Aeroklub Śląski.

13 grudnia – Sejm Śląski przyjął uchwałę domagającą się zwolnienia posła Wojciecha Korfantego.

20 grudnia – z więzienia mokotowskiego w Warszawie uwolniono senatora Wojciecha Korfantego.

Powstała pierwsza elektrownia w Jaworznie (w kolejnych latach powstaną jeszcze dwie elektrownie).

Wydarzenia na świecie

6 stycznia – zakończono pierwszą podróż samochodem z silnikiem Diesla z Indianapolis w stanie Indiana do Nowego Jorku.

8 stycznia – przyszły król Włoch Humbert II poślubił w Rzymie księżniczkę belgijską Marię Józefę.

10 stycznia – Joe Labelle, amerykański traper, odkrył zniknięcie osady Eskimosów u brzegu jeziora Angikuni. Ta zagadka do dziś nie została rozwiązana.

11 stycznia – założono ekwadorski klub piłkarski LDU Quito.

13 stycznia – po raz pierwszy Myszka Miki wystąpiła jako bohaterka komiksu.

14 stycznia – komunista Albrecht Höhler postrzelił w drzwiach swojego mieszkania w Berlinie autora tekstu do hymnu nazistów Horsta Wessela, który zmarł w wyniku odniesionych obrażeń 23 lutego.

20 stycznia – podczas konferencji w Hadze powołano Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS).

21 stycznia – Domingos Oliveira został premierem Portugalii.

21 stycznia–22 kwietnia – w Londynie odbyła się konferencja wielkich mocarstw, mająca na celu ograniczenie zbrojeń morskich.

26 stycznia:

Dzień ten został ogłoszony przez Indyjski Kongres Narodowy dniem niepodległości Indii (Purna Słaraj – Całkowita Niepodległość).
Działacz emigracyjny gen. Aleksandr Kutiepow został porwany w Paryżu przez grupę OGPU Jakowa Sieriebrianskiego i przetransportowany na radziecki statek w porcie Hawr.
Założono brazylijski klub piłkarski São Paulo FC.

28 stycznia – hiszpański dyktator Miguel Primo de Rivera został zmuszony do ustąpienia.

30 stycznia – wystartowała pierwsza radiosonda z Pawłowska w ZSRR.

31 stycznia – firma 3M wprowadziła do sprzedaży taśmę samoprzylepną (Scotch Tape).

3 lutego – powstała Komunistyczna Partia Wietnamu.

18 lutego:

Odkrycie Plutona przez amerykańskiego astronoma Clayde’a Tombaugha.
W amerykańskim Saint Louis miała miejsce pierwsza w historii podróż krowy, o imieniu Elm Farm Ollie, na pokładzie samolotu.

21 lutego – Camille Chautemps został premierem Francji.

24 lutego – otwarto Port lotniczy Hawana.

27 lutego – Wyspa Bouveta na południowym Atlantyku została zaanektowana przez Norwegię.

2 marca:

Mahatma Gandhi poinformował brytyjskiego Gubernatora Generalnego i Wicekróla Indii o planowanym obywatelskim proteście oraz nieposłuszeństwie wobec władz kolonialnych. Protesty rozpoczęły się dziewięć dni później.
André Tardieu został po raz drugi premierem Francji.

5 marca – duński malarz Einar Wegener przeszedł chirurgiczną operację zmiany płci, przyjmując imię Lili Elbe, stając się pierwszą osobą na świecie, która przeszła tę operację.

6 marca – w Springfield w stanie Massachusetts po raz pierwszy w sprzedaży znalazły się zamrożone artykuły spożywcze.

8 marca – zmarł były prezydent USA oraz aktualny prezes Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych William H. Taft.

9 marca – w Lipsku odbyła się premiera opery Rozkwit i upadek miasta Mahagonny autorstwa Bertolta Brechta i Kurta Weila.

12 marca:

Mahatma Gandhi wraz z 78 osobami towarzyszącymi rozpoczął dwustumilowy marsz w kierunku oceanu, protestując przeciwko monopolowi brytyjskiemu na sól. W miarę postępu marszu dołączało do niego coraz więcej ludzi, co zakończyło się 5 kwietnia (Salt Satyagraha).
W niemieckim parlamencie przyjęto plan spłaty reparacji wojennych, znany jako plan Younga.

21 marca – utworzono Chilijskie Siły Powietrzne.

28 marca – w Turcji zmieniono nazwy miast Konstantynopola i Angory na odpowiednio Stambuł i Ankara.

30 marca – Heinrich Brüning został kanclerzem Niemiec.

31 marca – wszedł w życie Kodeks Haysa, który narzucał ścisłe wytyczne dotyczące przedstawiania scen związanych z seksem, przemocą, religią i zbrodnią w amerykańskich filmach. Kodeks ten obowiązywał wytwórnie filmowe w USA przez następne czterdzieści lat.

1 kwietnia – premier niemieckiego filmu Błękitny anioł w reżyserii Josefa von Sternberga z Marleną Dietrich w roli głównej.

2 kwietnia – Hajle Syllasje I został cesarzem Etiopii.

3 kwietnia – w Los Angeles miała miejsce druga ceremonia wręczenia Oscarów.

4 kwietnia:

Powstała Komunistyczna Partia Panamy.
Utworzono Amerykańskie Towarzystwo Rakietowe (ARS).

5 kwietnia – w akcie obywatelskiego nieposłuszeństwa, poprzez marsz w kierunku oceanu oraz wyrób soli, Mahatma Gandhi złamał brytyjskie prawo kolonialne.

6 kwietnia:

Ustanowiono Order Lenina.
W Indiach zakończono tzw. marsz solny, zorganizowany przez Mahatmę Gandhiego jako akt nieposłuszeństwa obywatelskiego.

17 kwietnia:

Naukowcy z koncernu DuPont wynaleźli neopren.
Założono paragwajski klub piłkarski Sportivo San Lorenzo.

18 kwietnia:

Rozpoczęła się zbrojna rebelia w Ćottogramie przeciwko brytyjskim władzom kolonialnym.
Radio BBC w swoim serwisie informacyjnym z Londynu doniosło, że obecnie nie ma wiadomości, co było gafą.

19 kwietnia – odbyła się premiera filmu Rozwódka.

21 kwietnia:

Pożar w więzieniu w stolicy stanu Ohio w mieście Columbus pozbawił życia 320 osób.
W ZSRR oddano do użytku linię kolejową łączącą region Turkiestanu z Syberią (ros. Турксиб).
Premiera filmu Na Zachodzie bez zmian.

22 kwietnia – podpisano traktat londyński, który zobowiązywał pięć mocarstw morskich do utrzymywania tonażu flot wojennych na określonym poziomie do 1936 roku.

27 kwietnia – Losolyn Laagan został prezydentem Mongolii.

28 kwietnia – w Independence w stanie Kansas po raz pierwszy w historii gry baseball odbył się mecz w nocy.

29 kwietnia – dokonano oblotu radzieckiego myśliwca I-5.

1 maja – oficjalnie zaakceptowano i ogłoszono nazwę Plutona, wówczas planety, a obecnie planety karłowatej.

4 maja – Brytyjczycy aresztowali Mahatmę Gandhiego.

6 maja – trzęsienie ziemi o sile 7,3 w skali Richtera w Iranie pozbawiło życia około 4 tys. osób.

10 maja – powstał Czukocki Okręg Autonomiczny.

14 maja – w amerykańskim stanie Nowy Meksyk utworzono Park Narodowy Carlsbad Caverns.

15 maja – Ellen Church jako pierwsza stewardesa obsługiwała pasażerów na pokładzie trójsilnikowego Boeinga w czasie lotu z Oakland do Chicago.

16 maja – Rafael Leónidas Trujillo został wybrany prezydentem Dominikany.

17 maja:

Premier Francji André Tardieu podjął decyzję o wycofaniu oddziałów armii francuskiej z Nadrenii. Oddziały te miały być wycofane z terytorium Niemiec do 30 czerwca 1930 roku.
Rozpoczęto budowę Rockefeller Center w Nowym Jorku.

20 maja – radziecki filmowiec Siergiej Eisenstein przybył do Nowego Jorku.

24 maja:

Angielska pilotka Amy Johnson wylądowała w Darwinie w Australii, stając się pierwszą kobietą, która samotnie przeleciała z Anglii do Australii. Wystartowała 5 maja, pokonując 17 700 km (11 000 mil).
Władze aresztowały seryjnego mordercę Peter Kürtena, znanego jako wampir z Düsseldorfu.

27 maja – otwarto Chrysler Building w Nowym Jorku.

28 maja:

George Forbes został premierem Nowej Zelandii.
Prezydent Boliwii Hernando Siles Reyes został obalony.

30 maja:

Siergiej Eisenstein przybył do Hollywoodu, aby rozpocząć współpracę z wytwórnią filmową Paramount Pictures. W październiku zrezygnował z współpracy z powodu różnic ideologicznych.
William „Red” Hill Sr., kanadyjski śmiałek, dokonał sławnego pięciogodzinnego spływu w stalowej beczce rzeką Niagarą.

7 czerwca:

Carl Gustaf Ekman został po raz drugi premierem Szwecji.
Uniwersytet Litewski w Kownie przemianowano na Uniwersytet Witolda Wielkiego.

8 czerwca – Karol II został królem Rumunii.

9 czerwca – dziennikarz gazety „Chicago Tribune” Jake Lingle został zastrzelony. Gazeta wyznaczyła nagrodę 55 tys. dolarów za informację prowadzącą do schwytania sprawców. Później okazało się, że dziennikarz współpracował z mafią.

17 czerwca – prezydent USA Herbert Hoover podpisał ustawę (ang. Smoot-Hawley Tariff Act), która podniosła cło na ponad 20 tys. artykułów importowanych do USA, co spowodowało spadek amerykańskiego eksportu i importu o ponad połowę. Ustawa ta była częściowo odpowiedzialna za ostrość wielkiego kryzysu, według niektórych ekonomistów.

21 czerwca – we Francji rozpoczęto przymusowy pobór do wojska na jeden rok.

22 czerwca – Katarzyna z Palmy została kanonizowana przez papieża Pius XI.

29 czerwca – papież Pius XI kanonizował ośmiu kanadyjskich męczenników.

5 lipca – odbyła się Siódma Konferencja Biskupów Anglikańskich. Biskupi zaaprobowali użycie sztucznych środków antykoncepcyjnych w ograniczonych okolicznościach, co było kontrowersyjną, ale i nowatorską zmianą poglądów wśród wyznawców różnych odłamów chrześcijaństwa.

7 lipca:

Ulicami Helsinek maszerowali przedstawiciele faszystowskiego ruchu politycznego w Finlandii – Lapuan liike.
Rozpoczęto budowę zapory wodnej na rzece Kolorado w USA, znanej później jako Zapora Hoovera (ang. Hoover Dam).

9 lipca – miała miejsce wielka katastrofa górnicza w kopalni węgla kamiennego „Wenceslaus” w miejscowości Hausdorf (obecnie Jugów), w której zginęło 151 górników.

13 lipca – w stolicy Urugwaju – Montevideo rozpoczęły się pierwsze Mistrzostwa Świata w piłce nożnej. Napastnik francuski Lucien Laurent zdobył pierwszą bramkę w historii mistrzostw świata w meczu z Meksykiem, wygranym przez Francuzów 4:1.

23 lipca – w trzęsieniu ziemi w południowych Włoszech zginęło 1425 osób.

28 lipca – Richard Bedford Bennett pokonał Willie’ego Lyona Mackenzie Kinga w wyborach federalnych i został premierem Kanady.

30 lipca – w finale pierwszych piłkarskich mistrzostw świata, które odbywały się w Urugwaju, gospodarze pokonali Argentynę 4:2.

6 sierpnia – norweska ekspedycja odnalazła zwłoki szwedzkiego polarnika i podróżnika Salomona Augusta Andrée.

7 sierpnia – z ramienia Progresywno-Konserwatywnej Partii Kanady Richard Bedford Bennett objął stanowisko premiera, stając się jedenastym premierem Kanady.

9 sierpnia – w Toronto, Kanadyjczyk Percy Williams ustanowił rekord świata w biegu na 100 m wynikiem 10,3 s.

10 sierpnia – odbyła się pierwsza oficjalna podróż prezydenta RP Ignacego Mościckiego za granicę.

12 sierpnia – oddziały tureckiej armii wkroczyły na teren Persji, aby zwalczać kurdyjskich powstańców.

13 sierpnia – papież Pius XI wydał bullę Pastoralis Offici Nostri, ustanawiając nowy porządek kościelny w państwie pruskim.

Utworzono archidiecezję wrocławską.

17 sierpnia – hiszpańskie partie antymonarchistyczne i republikańskie podpisały pakt z San Sebastián.

27 sierpnia – wojskowa junta przejęła władzę w Peru.

2 września – w Sztokholmie, Szwedka Maj Jacobsson ustanowiła rekord świata w biegu płotkarskim na 80 m wynikiem 12,1 s.

4 września – na londyńskim West Endzie otwarto Cambridge Theatre.

6 września – José Félix Uriburu stanął na czele udanego wojskowego przewrotu w Argentynie.

8 września – firma 3M wprowadziła do sprzedaży przeźroczystą taśmę samoprzylepną.

14 września – Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (NSDAP) zdobyła 107 miejsc w niemieckim parlamencie, co stanowiło 18,3% głosów oddanych w wyborach parlamentarnych, stając się drugą pod względem wielkości partią w parlamencie.

20 września – dwóch biskupów Syromalankarskiego Kościoła katolickiego zostało uznanych przez Rzym za biskupów katolickich.

1 października:

W Jerozolimie po raz pierwszy zapalono elektryczne latarnie uliczne.
W Wielkiej Brytanii powołano Królewską Komisję pod kierownictwem Johna Hope Simpsona, mającą na celu wyjaśnienie przyczyn wybuchu i przebiegu zamieszek w Palestynie w 1929 roku.

5 października:

W swej dziewiczej podróży do Indii, brytyjski sterowiec R101 rozbił się nad Francją, powodując śmierć 48 osób.
W Paryżu, Francuz Jules Ladoumègue ustanowił rekord świata w biegu na 1500 m wynikiem 3:49,2 s.

13 października – oblatano niemiecki samolot transportowy Junkers Ju 52.

24 października – w Brazylij doszło do krwawego zamachu stanu, w wyniku którego władzę prezydencką przejął Getúlio Dornelles Vargas.

25 października – w bazylice św. Franciszka w Asyżu odbył się ślub cara bułgarskiego Borysa z sabaudzką księżniczką Joanną.

27 października – Incydent w Busha: zbrojne wystąpienie Aborygenów tajwańskich przeciwko polityce asymilacji prowadzonej przez japońskie władze, zakończone brutalnymi represjami.

28 października – oddano do użytku Nowy Ratusz w Ostrawie.

2 listopada – Hajle Syllasje I został koronowany cesarzem Etiopii.

8 listopada – papież Pius XI przyjął na prywatnej audiencji nuncjusza w Polsce Francesco Marmaggi.

18 listopada – powstała japońska świecka organizacja buddyjska Sōka Gakkai.

25 listopada – trzęsienie ziemi na półwyspie Izu w Japonii zabiło 223 osoby i zniszczyło 650 budynków.

Grudzień – w Turcji kobiety uzyskały prawo do głosowania.

2 grudnia – w czasie Wielkiego kryzysu prezydent USA Herbert Hoover wystąpił w Kongresie o przyznanie 150 mln dolarów na roboty publiczne, aby stworzyć nowe miejsca pracy i pobudzić ekonomię.

4 grudnia – Watykan wyraził zgodę na naturalną regulację poczęcia.

13 grudnia – Théodore Steeg został premierem Francji.

15 grudnia – w Berlinie rozpoczęły się rokowania polsko-litewskie w sprawie ruchu granicznego.

19 grudnia:

Wiaczesław Mołotow objął urząd przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR.
Na wyspie Jawa w Indonezji doszło do erupcji wulkanu Merapi, w wyniku której zginęło około 1400 osób.

21 grudnia – Józef Piłsudski przybył na portugalską Maderę na trzymiesięczny wypoczynek.

28 grudnia:

Księstwo Luksemburg udzieliło zezwolenia Radiu Luxembourg na rozpoczęcie działalności. W latach 50. i 60. Radio Luxembourg było jedyną komercyjną radiostacją nadającą po angielsku programy na Europę oraz jedyną nadającą rock and rolla.
Mahatma Gandhi udał się do Wielkiej Brytanii, aby negocjować z rządem brytyjskim.

29 grudnia – w programowym przemówieniu do członków Ligi Muzułmańskiej w Allahabadzie, Muhammad Ikbal przedstawił koncepcję oddzielnego państwa muzułmańskiego, które później stało się Pakistanem.

31 grudnia – papież Pius XI wydał encyklikę Casti Connubii, dotyczącą małżeństwa chrześcijańskiego.

W Europie liczba ludności stanowiła 38% populacji świata.

Urodzili się

1 stycznia:

Adonis, arabski poeta i krytyk literacki
Henryk Bułhak, polski historyk
Henryk Kukier, polski bokser (zm. 2020)
Jan Mariański, polski polityk, przewodniczący Prezydium MRN w Gdyni (zm. 2008)
Frederick Wiseman, amerykański reżyser, montażysta i producent filmowy pochodzenia żydowskiego
Gabriel Wójcik, polski geograf (zm. 2021)

2 stycznia: