19 Regiment Strzelców Koronnych – jednostka piechoty w armii koronnej I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Regiment ten został utworzony w kwietniu 1794 roku przez Michała Sokolnickiego, który rekrutował mieszkańców „województw wielkopolskich”. W lipcu 1794 roku nadano mu numer 19.
Początkowo regiment oparty był na batalionie (legionie) strzelców, którego celem było wzniecenie powstania w prowincji wielkopolskiej. Sokolnicki uzyskał uprawnienia do rekrutacji oraz obsadzania stanowisk oficerskich zgodnie z „100-tysięcznym etatem”. Do 4 maja batalion stacjonował w „murowanym domu w ogrodzie reformackim”, następnie przeniósł się do „dworku Gdańskiego” przy ul. Miodowej, a w lipcu koszarami jednostki stał się pałac marszałka nadwornego koronnego, Kazimierza Raczyńskiego, przy ul. Długiej.
Podstawą batalionu stało się 200 ochotników z mieszczan, którzy zostali wyposażeni przez konfraternię kupiecką Miasta Wolnego Warszawy. Później grupę tę zabrano Sokolnickiemu i przekazano do batalionu municypalnego płk. Jana Czyża. Sokolnicki rekrutował żołnierzy na zasadzie wolontariatu, przyjmując wszystkich chętnych, co spowodowało, że do batalionu dołączyło wielu mieszczan z Warszawy, obok Wielkopolan. Ostatecznie podstawowym żołnierzem jednostki stał się rekrut 5-dymowy z księstwa mazowieckiego. W maju regiment liczył 277 żołnierzy, a 22 maja rząd polecił Sokolnickiemu wydanie 100 kantonistów z ziemi czerskiej, 100 z powiatu garwolińskiego oraz 100 z ziemi warszawskiej. Do 30 maja żaden z wyznaczonych kantonistów nie stawił się w Warszawie.
24 czerwca w dokumentach po raz pierwszy pojawiła się nazwa – 19 regiment. Nowo utworzony batalion liniowy składał się z 125 żołnierzy. 10 września ponad 100 żołnierzy batalionu strzeleckiego udało się do Wielkopolski, gdzie wzmacniając kompanię, dołączyło do niej przeszło 200 ludzi z pospolitego ruszenia województwa łęczyckiego. Maksymalna liczebność regimentu została osiągnięta na przełomie września i października, wynosząc 1221 żołnierzy. Regiment dysponował 858 karabinami.
Żołnierze regimentu
Organizatorem oraz dowódcą regimentu był Michał Sokolnicki – 33-letni inżynier wojskowy, kształcony zarówno w kraju, jak i za granicą. W kwietniu 1794 roku awansował z majora na pułkownika, a 13 listopada na generała majora. Jego zastępcą oraz dowódcą batalionu strzeleckiego był 37-letni ppłk Franciszek Rymkiewicz. W batalionie strzeleckim służył także kapitan z kompanią Józef Drzewica Kowacz (po odejściu Rymkiewicza – jego dowódca), a w batalionie liniowym dowodził ppłk Klaudiusz Billiot, któremu asystował mjr Józef Jurkiewicz.
Walki regimentu
Po 20 czerwca regiment brał udział w działaniach w oddziale gen. Sierakowskiego.
Bitwy i potyczki
- Warszawa
- pod Marymontem (24 lipca)
- bitwa pod Krupczycami (16 września)
- pod Brześciem (17 września)
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.