19 Eskadra Myśliwska
19 Eskadra Myśliwska (19 em) była pododdziałem lotnictwa myśliwskiego Armii Polskiej we Francji oraz Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej, działającym w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Formowanie
Eskadra została zorganizowana w oparciu o francuską 162 eskadrę Spadów (Spa 162), która przybyła do Polski w maju 1919 wraz z Armią Polską we Francji. Początkowo posiadała 15 samolotów SPAD S.VII, a jej personel składał się z francuskich pilotów, którzy zostali zastąpieni Polakami do końca września 1919. W sierpniu 1919, na bazie 162 eskadry, powstała 19 eskadra lotnicza, której pierwszym dowódcą był kpt. pil. Stefan Ciecierski. 20 września 1919 eskadra stacjonowała na lotnisku mokotowskim, pozostając w dyspozycji Naczelnego Dowództwa. Na przełomie 1919 i 1920 eskadra prowadziła szkolenia. Na mocy rozkazu z 13 kwietnia 1920 roku przyjęła nazwę 19 eskadry myśliwskiej.
Walki eskadry
W kwietniu 1920 eskadra wchodziła w skład 7 dywizjonu lotniczego, dysponując 6 samolotami, z których tylko 3 były sprawne. Taktycznie była podporządkowana 2 Dywizji Piechoty Legionów.
25 kwietnia 1920 eskadra została wysłana na Front Litewsko-Białoruski, gdzie działało sowieckie zgrupowanie lotnicze pod dowództwem Aleksieja Szyrynkina, operujące z lotniska w Sławnie. Na początku w skład eskadry wchodzili jedynie trzej piloci: por. Antoni Mroczkowski (dowódca), ppor. Stefan Pawlikowski oraz pchor. Władysław Turowski. 14 maja do zespołu dołączył pchor. Eugeniusz Guttmejer. Eskadra dysponowała 6 myśliwcami SPAD S.VII, które były w złym stanie technicznym, a część z nich była niezmontowana.
W tym okresie działała z lotniska w Żodzinie, w rejonie Borysowa, osłaniając samoloty 14 eskadry wywiadowczej i próbując przechwytywać radzieckie maszyny. Niestety, większość prób przechwycenia była nieudana z powodu zbyt późnego alarmowania pilotów. Jeśli dochodziło do starć powietrznych, były one zazwyczaj bezowocne.
Pierwszy lot bojowy eskadra wykonała 6 maja, gdy w okolicy przyczółka mostowego pod Borysowem Polacy zauważyli pięć wrogich maszyn, które miały na celu atak na most kolejowy oraz pociąg pancerny „Śmigły”. Tylko dowódca eskadry, por. pil. Antoni Mroczkowski, wyleciał na przechwycenie, ponieważ pozostałe samoloty nie były uzbrojone. Niestety, bolszewickie samoloty zdołały uciec. Po drugim starcie Mroczkowski zdołał dogonić jeden z wrogich samolotów, ale po krótkiej i nierozstrzygniętej walce również musiał się wycofać.
Na początku maja dowódca 4 Armii, gen. Stanisław Szeptycki, zmienił podporządkowanie eskadry, przydzielając ją bezpośrednio sobie oraz wyznaczając rejony jej działania. 19 eskadra myśliwska miała operować w rejonie Borysowa razem z 14 eskadrą.
14 maja ppor. Pawlikowski uszkodził radziecki myśliwiec SPAD VII, pilotowany przez Nikołaja Pietrowa, błędnie sądząc, że wróg się poddaje. Tego dnia Pawlikowski i Turowski osłaniali samolot Halberstadt CL.II z 14 eskadry, który został zestrzelony, gdy polskie myśliwce były zajęte walką. 17 i 22 maja Pawlikowski zniszczył dwa balony obserwacyjne radzieckiego 25 oddziału balonowego, co znacząco osłabiło ten oddział. 19 maja Mroczkowski uszkodził samolot podczas przymusowego lądowania, a tego samego dnia meldował o uszkodzeniu wrogiego samolotu, który miał lądować awaryjnie, ale brak jest potwierdzenia w źródłach rosyjskich.
Z powodu postępów wojsk radzieckich, 23 maja eskadra ewakuowała się na lotnisko w okolicach Mińska. 27 maja samolot ppor. Turowskiego został uszkodzony przez radzieckie myśliwce Nieuport i rozbił się podczas lądowania, a pilot odniósł poważne obrażenia. 28 maja Nieuport 24 został uszkodzony w walce z Pawlikowskim i Guttmejerem nad Borysowem. 29 maja samolot Pawlikowskiego, atakującego lotnisko w Sławnie, został uszkodzony w starciu powietrznym i rozbity podczas przymusowego lądowania na własnym terenie. Był to ostatni epizod walk z radzieckim lotnictwem w tym rejonie. Do końca maja 19 eskadra myśliwska wykonała 52 loty bojowe.
Walki w maju były jedynymi większymi starciami powietrznymi podczas wojny polsko–radzieckiej, w których polscy piloci, mimo że dysponowali jedynie 2-3 sprawnymi myśliwcami, stawiali opór kilkunastu samolotom przeciwnika. Pomimo braku jednoznacznych sukcesów, polscy piloci zdołali utrzymać przewagę powietrzną, a wszyscy trzej piloci służący w eskadrze od 6 maja zostali odznaczeni Orderami Virtuti Militari.
Czerwiec był stosunkowo spokojnym okresem dla 7 dywizjonu rtm. Buckiewicza. Walki na linii Berezyny ustały, a 19 eskadra stacjonowała w Żodzinie koło Borysowa. Jednak była znacznie osłabiona przez walki z lotnictwem dywizjonu Aleksieja Szyrinkina.
Na koniec czerwca doszło do natarcia oddziałów radzieckich na linii Berezyny, co zmusiło do odwrotu. Szybkie postępy wojsk radzieckich zmusiły 7 dywizjon do wycofania się z zagrożonego obszaru.
19 eskadra myśliwska przeniosła się pod Mińsk, skąd przeprowadziła kilka lotów wywiadowczych. 7 lipca latał pchor. Guttmejer. 8 lipca eskadra z dwoma sprawnymi samolotami została wycofana do Baranowicz, a w połowie lipca do Brześcia. Tam otrzymała nowe samoloty angielskie typu Sopwith 5F.1 Dolphin. Mimo to, ze względu na trudny pilotaż, maszyny te nie cieszyły się uznaniem wśród pilotów. Z niektórych źródeł wynika, że 16 lipca podczas lotu próbnego na Dolphinie zginął nowo przybyły pilot eskadry pchor. Szindler.
W kolejnych dniach eskadra została przeniesiona do Warszawy, gdzie miała pełnić funkcję obrony powietrznej stolicy. W tym czasie dowódca eskadry, kpt. Mroczkowski, pełnił obowiązki komendanta obrony powietrznej Warszawy. Eskadra wykonała kilka lotów rozpoznawczych, a 4 i 5 sierpnia pchor. Guttmejer rozpoznawał ugrupowanie radzieckich wojsk w rejonie Ostrowi Mazowieckiej.
W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1. i 5 Armii – na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki) oraz lotnictwa 2., 3. i 4 Armii na lotniskach w Radomiu, Dęblinie, Puławach i Lublinie.
19 eskadra pozostawała w odwodzie Naczelnego Dowództwa. W trakcie Bitwy Warszawskiej przydzielono jej zadanie obrony powietrznej stolicy, jednak z powodu braku aktywności lotnictwa radzieckiego, głównym zajęciem eskadry stały się ataki na wojska naziemne.
13 sierpnia pchor. Guttmejer rozpoznał rejon Ostrowi Mazowieckiej, niszcząc radziecki samochód na moście w Owsiance. Następnego dnia powtórzył lot w ten sam rejon, gdzie został celnie ostrzelany i ranny. Zdołał jednak powrócić do pozycji własnych wojsk. 15 sierpnia eskadra wsparła natarcie 10 Dywizji Piechoty w rejonie Radzymina, w walkach biorąc udział: kpt. Mroczkowski, por. Bieniawski, pchor. Guttmejer oraz plut. Waleriańczyk.
18 sierpnia trzy myśliwce SPAD, prawdopodobnie z 19 eskadry, uszkodziły nad Mińskiem Mazowieckim myśliwiec Nieuport (pilot: Iwanow), który następnie zmuszony był do lądowania awaryjnego. 25 sierpnia zakończyły się działania pościgowe za rozbitymi oddziałami radzieckimi. Przez kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły reorganizację.
Po reorganizacji, ugrupowanie wojsk polskich na północnym odcinku frontu składało się z 2. i 4 Armii. Zmieniono również przydział lotnictwa do poszczególnych związków operacyjnych. W skład lotnictwa 2 Armii wchodziły: 1., 12. i 16 eskadra wywiadowcza oraz 13 eskadra myśliwska, stacjonujące w Dojlidach oraz Markowszczyźnie.
W tym czasie w skład lotnictwa 4 Armii wchodziły tylko eskadry: 10. i 17. wywiadowcza, a we wrześniu dołączyła 3. eskadra wywiadowcza oraz 19. eskadra myśliwska.
19 eskadra myśliwska wyruszyła na front dopiero 22 września, docierając przez Brześć na swoje lotnisko polowe w Tewli. Rozpoczęła działania bojowe na rzecz 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty już w trakcie bitwy nad Niemnem.
25 września, stacjonująca pod Prużaną, eskadra próbowała nawiązać kontakt z 18 pułkiem ułanów. W trakcie wykonywania tego zadania w rejonie Izabelina został zestrzelony ppor. Guttmejer.
Swoją działalność w wojnie eskadra zakończyła 13 października, kiedy to trzy samoloty z pilotami: por. Kołomejczukiem, ppor. Guttmejerem i ppor. Rylem przeleciały nad zdobytym przez Polaków Mińskiem Litewskim.
Ogółem piloci 19 eskadry wykonali 121 lotów bojowych, spędzając w powietrzu 253 godziny. W tej liczbie por. Mroczkowski wykonał 32 loty, ppor. Pawlikowski – 27, ppor. Guttmejer – 25 oraz ppor. Turowski – 23. Zespół stracił jednego lotnika.
Rozwiązanie eskadry
Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku, eskadry 18 wywiadowczą oraz 19. połączono, tworząc 18 eskadrę myśliwską w Dęblinie.
W maju 1921 18 eskadra myśliwska weszła w skład III dywizjonu myśliwskiego 1 pułku lotniczego w Warszawie. W 1925 roku została przekształcona w 122 eskadrę myśliwską, a w 1928 roku na 112 eskadrę myśliwską, pod którą to nazwą brała udział w walkach w 1939 roku.
Żołnierze eskadry
== Wypadki lotnicze ==
W okresie funkcjonowania eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze, które zakończyły się obrażeniami lub śmiercią pilota:
W maju podczas walki powietrznej zestrzelony został pchor. Władysław Turowski, odnosząc ciężkie obrażenia.
W sierpniu zestrzelony został ppor. Guttmejer, który odniósł poparzenia oraz kontuzje.
Samoloty eskadry
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Łukasz Łydżba. Majowe boje 19. Eskadry. „Lotnictwo z Szachownic”. Nr 14 (3/2005), 2005. Warszawa: Wydawnictwo Sanko. ISSN 1643-5702.
Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.