19 dywizjon artylerii ciężkiej (19 dac) to pododdział artylerii ciężkiej wchodzący w skład Wojska Polskiego.
Nie był on częścią pokojowej struktury organizacyjnej armii. Jego formowanie miało miejsce w sierpniu 1939 roku w Wilnie, przez 3 pułk artylerii ciężkiej, z zamiarem wsparcia 19 Dywizji Piechoty.
W skład dywizjonu wchodziły dwie baterie, każda z trzema działami: armaty 105 mm oraz haubice 155 mm, pod dowództwem kpt. Stanisława Totta.
19 dac w kampanii wrześniowej
19 dac był mobilizowany w ramach grupy zielonej od 24 sierpnia 1939 roku. 29 sierpnia tegoż roku dywizjon załadował się na transporty kolejowe i udał się w rejon Łowicz – Sochaczew. Baterie 1 i 2 rozładowały się na stacji w Zielkowicach 31 sierpnia i 1 września, natomiast dowództwo dywizjonu oraz kolumna amunicyjna dotarły do Łowicza. Cały dywizjon przemaszerował do wsi Podczarcie w pobliżu Bełchatowa, gdzie 2 września włączono go w struktury 19 Dywizji Piechoty. Tego samego dnia, 19 dac udał się do lasów w rejonie Ujazd-Tomaszów Mazowiecki, gdzie dywizja, zgodnie z wcześniejszymi rozkazami, zorganizowała obronę. O poranku 3 września zajęto stanowiska ogniowe. W nocy z 3 na 4 września dywizjon przemieszczał się do nowego rejonu w pobliżu Piotrkowa Trybunalskiego.
Na rozkaz dowódcy artylerii dywizyjnej 19 DP, 4 września wieczorem, 19 dac zajął pozycje ogniowe w rejonie Meszcze. Od świtu 5 września, współpracując z II/19 pułkiem artylerii lekkiej, wspierał 86 pułk piechoty. Pierwsze ataki niemieckich czołgów udało się powstrzymać. Jednakże w ciągu dnia obrona 86 pułku piechoty została przełamana, a baterie dywizjonu poniosły znaczne straty w wyniku ataków lotnictwa nieprzyjaciela. Natarcie niemieckie dotarło do miejscowości Meszcze, gdzie dywizjon prowadził ostrzał wrogich wozów pancernych. Znowu zanotowano poważne straty w ludziach i sprzęcie. Dowódca piechoty dywizyjnej 19 DP nakazał wycofanie oddziałów w kierunku Pilicy. Nocny marsz doprowadził do tego, że 6 września oddziały zostały uporządkowane w lasach w okolicach Barkowic Mokrych, a w miejscu koncentracji zebrała się zaledwie połowa dywizjonu. Cały czas trwały bombardowania z powietrza. Wieczorem i w nocy z 6 na 7 września większość jednostek przeprawiła się przez Pilicę. Baterie artylerii ciężkiej szukały objazdów, a most w Sulejowie był zniszczony. Po raz kolejny doszło do pomieszania oddziałów. Dywizjon stracił połowę swoich dział na stanowiskach ogniowych, a pozostałe musiał zniszczyć i porzucić z powodu stopniowego wybijania wszystkich koni. Żołnierze w małych grupach, w chaosie, przebijali się w kierunku Wisły. Ostatecznie 8 września 19 dac przestał istnieć.
Obsada personalna dywizjonu
dowódca dywizjonu – mjr Henryk Rajewicz
dowódca 1 baterii armat – NN
dowódca 2 baterii haubic – kpt. Stanisław Tott
Przypisy
Bibliografia
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Bellona, 1991. ISBN 83-11-07772-X. Brak numerów stron w książce.
Piotr Zarzycki: 3 Pułk Artylerii Ciężkiej im. Króla Stefana Batorego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 28. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1993. ISBN 83-85621-25-3.