19 Dywizja Pancerna (19 DPanc) – to związek taktyczny wojsk pancernych ludowego Wojska Polskiego.
Sformowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Nr 0058/0rg. Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 września 1955 roku, 19 Dywizja Zmechanizowana została przekształcona w 19 Dywizję Pancerną według etatów Nr 5/159-5/185, z liczbą 6275 żołnierzy oraz 121 pracowników cywilnych. Proces przeformowania miał zakończyć się do 20 grudnia 1955 roku. W tym samym czasie dywizja została wyłączona z 2 Korpusu Armijnego i podporządkowana dowódcy 2 Korpusu Zmechanizowanego, który po miesiącu zmienił nazwę na 2 Korpus Pancerny.
Zarządzeniem Szefa SG Nr 0257/0rg. z dnia 22 listopada 1955 roku, kompania sztabowa 19 DPanc otrzymała numer 53. W 1956 roku przeprowadzono kolejną redukcję oddziałów dywizji, w wyniku której zlikwidowano 56 Batalion Medyczno-Sanitarny. W 1957 roku rozwiązano 69 Pułk Czołgów, a jego miejsce zajęto przez 22 Pułk Czołgów z Żagania (wcześniej w podległości 4 Dywizji Piechoty). Wiosną 1957 roku, w ramach kolejnej redukcji, rozformowano 5 Saską Dywizję Piechoty, a 19 Dywizja Pancerna została przekształcona na 5 Saską Dywizję Pancerną, przejmując tradycje bojowe po 5 Dywizji Piechoty.
Dywizja w czerwcu 1956 roku
28 czerwca 1956 roku o godzinie 11:30, płk Lach, cz.p.o. dowódcy 2 Korpusu Pancernego, otrzymał od szefa Sztabu Generalnego Jerzego Bordziłowskiego rozkaz ogłoszenia alarmu bojowego dla jednostek korpusu oraz postawienia ich w stan gotowości bojowej. O godzinie 14:00 28 czerwca, jednostki 19 DPanc osiągnęły gotowość bojową. O 14:30, na polecenie szefa Sztabu Generalnego, 19 Dywizja Pancerna rozpoczęła marsz w kierunku Poznania.
Dowódca dywizji zlecił dowódcom oddziałów konkretne zadania, które były realizowane do 30 czerwca.
13 batalion czołgów i artylerii pancernej został wyznaczony do ochrony poznańskiej elektrowni miejskiej.
2 batalion rozpoznawczy został przydzielony do dyspozycji dowódcy KBW z zadaniem uniemożliwienia „prowokatorom” dostępu od strony torów kolejowych oraz ogródków działkowych na zbiegu ulic Roosevelta i Dąbrowskiego oraz Mostu Teatralnego.
12 dywizjon artylerii rakietowej działał samodzielnie jako piechota na Moście Teatralnym i wzdłuż ulicy Roosevelta, a 29 czerwca działał razem z 2 batalionem rozpoznawczym.
4 i 5 kompanie czołgów 23 pułku czołgów zostały przydzielone do dowódcy KBW, jednak dotarło jedynie siedem czołgów. Pozostałe musiały „walczyć” na ulicach miasta. Inne kompanie działały na ulicach: Poznańskiej, Roosevelta, Dąbrowskiego, Mylnej, Kochanowskiego i Mickiewicza.
3 dywizjon artylerii przeciwlotniczej działał razem z 23 pułkiem czołgów jako piechota.
36 dywizjon artylerii haubic współpracował z 23 pułkiem czołgów, działając na ulicach Poznańskiej i Mylnej.
66 batalion saperów wszedł do walki wieczorem 28 czerwca, wspierając 2 batalion rozpoznawczy.
73 Pułk Zmechanizowany, swoim 1 batalionem piechoty zmotoryzowanej, do 29 czerwca ochraniał koszary KBW oraz WUBP, podczas gdy pozostałe jednostki pułku zabezpieczały Dworzec Główny i Zachodni.
59 batalion łączności zapewniał łączność między jednostkami dywizji a ich przełożonymi.
69 pułk czołgów ochraniał poznańską radiostację oraz kontrolował ruch uliczny w rejonie Fortu IVa i VIIa, a także chronił lotnisko i browar przy ulicy Ratajczaka.
30 czerwca dowódca 19 DPanc rozpoczął wyprowadzanie swoich oddziałów z Poznania w dwóch rzutach. O godzinie 15:00 wyprowadził: 36 dah, 12 dar i 66 bsap, które skoncentrowały się na OC Biedrusko do 17:30. Pozostałe jednostki: 73 pz, 69 pcz, 23 pcz, 13 bczap i 2 br wyruszyły z Poznania o godzinie 21:00 i skoncentrowały się na poligonie do 1:00 1 lipca.
Straty w ludziach
Zginął: ppor. Marian Sepkowski – dowódca plutonu ogniowego artylerii pułkowej 73 pz.
Ranni zostali:
- ppor. Henryk Wyrwał
- sierż. Zdzisław Przybycień
- kpr. Helmut Pisuła
- kpr. Staszyszyn
- szer. Franciszek Cendrowski
- szer. Mieczysław Duda
- szer. Jan Merkuda
- szer. Jan Michalik
- szer. Artur Stanka
- szer. Józef Szot
- elew Jan Gołda
Struktura organizacyjna (1956)
Dowództwo 19 Dywizji Pancernej – Gubin (Nr 5/159)
53 kompania sztabowa – Gubin (Nr 5/160)
73 pułk zmechanizowany – Gubin (Nr 5/178)
23 pułk czołgów średnich – Słubice (Nr 5/179)
69 pułk czołgów średnich – Kostrzyn (Nr 5/179)
13 batalion czołgów i artylerii pancernej – Gubin (Nr 5/180)
36 dywizjon artylerii haubic – Gubin (Nr 5/181)
3 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – Gubin (Nr 5/182)
12 dywizjon artylerii rakietowej – Gubin (Nr 5/183)
2 batalion rozpoznawczy – Kostrzyn (Nr 5/163)
59 batalion łączności – Gubin (Nr 5/175)
66 batalion saperów – Kostrzyn (Nr 5/176)
8 szkolny batalion czołgów – Słubice (Nr 5/177) (JW 2535)
48 batalion samochodowo-transportowy – Gubin (Nr 5/184)
56 batalion medyczno-sanitarny – Gubin (Nr 5/196)
60 Kompania Obrony Przeciwchemicznej – Gubin (Nr 5/185)
pluton dowodzenia dowódcy artylerii – Gubin (Nr 5/199)
20 ruchoma baza naprawy czołgów – Gubin (Nr 5/186)
27 ruchomy warsztat naprawy samochodów – Gubin (Nr 5/156)
29 ruchomy warsztat naprawy sprzętu artyleryjskiego – Gubin (Nr 5/157)
dywizyjny punkt zaopatrzenia – Gubin (Nr 5/158)
Żołnierze dywizji
Dowódcy dywizji:
płk Józef Obodziński (14 V 1953 – 12 IX 1955)
płk Mateusz Lach (18 X 1956 – 10 XII 1957)
Przekształcenia
19 Dywizja Zmechanizowana → 19 Dywizja Pancerna → 5 Saska Dywizja Pancerna → 5 Kresowa Dywizja Zmechanizowana → 5 Kresowa Brygada Zmechanizowana
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Edward, Jan Nalepa: Pacyfikacja zbuntowanego miasta. Wojsko Polskie w czerwcu 1956 r. w Poznaniu w świetle dokumentów wojskowych. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07959-5.
Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy: przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wydawnictwo TRIO: Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2.
Wybór dokumentów dotyczących poznańskiego czerwca z zasobów CAW. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 5, 2006. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. brak numeru strony
Jerzy Kajetanowicz. Wojsko polskie w wydarzeniach poznańskich 1956 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 5, 2006. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. brak numeru strony
Wiesław Mąsior: Dowódcy dywizji Wojska Polskiego. Profesjonalne Forum Wojskowe. Serwis-militarny.net, 2005. [dostęp 2018-02-05].