19 batalion saperów (19 bsap) – niezależny pododdział wojsk inżynieryjnych ludowego Wojska Polskiego.
Batalion został utworzony w Sosenkach-Jajkach na podstawie rozkazu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego nr 08 z 20 sierpnia 1944 roku, jako część 8 Drezdeńskiej Dywizji Piechoty. W drugiej połowie września batalion otrzymał uzbrojenie oraz sprzęt. Szkolenie rozpoczęto 2 października 1944 roku, zgodnie z programem Armii Czerwonej trwającym 1,5 miesiąca (42 dni szkoleniowe, z 10 godzinami zajęć dziennie). 21 października 1944 roku w Mordach żołnierze batalionu złożyli przysięgę. Od trzeciego tygodnia szkolenia prowadzono ćwiczenia zgrywające, a do końca grudnia 1945 roku zakończono szkolenie podstawowe. W dniach 6-21 stycznia 1945 roku odbyło się szkolenie doskonalące.
Struktura organizacyjna
Etat 04/506
19 batalion saperów został zorganizowany według sowieckiego etatu nr 04/506 dla samodzielnych batalionów saperskich gwardii (ros. гвардейский отдельный саперный батальон).
dowództwo
sztab
kwatermistrzostwo
wydział techniczny
drużyna gospodarcza
3 kompanie saperów, tj. 3 plutony saperów oraz drużyna zaopatrzenia
Stan etatowy batalionu wynosił 254 żołnierzy, w tym 33 oficerów, 44 podoficerów oraz 177 szeregowych. Na wyposażeniu jednostki znajdowały się trzy samochody oraz jedna łódź MN.
Działania bojowe
Pod koniec stycznia 1945 roku batalion rozpoczął przemieszczenie w składzie 8 DP w kierunku Warszawy, gdzie brał udział w rozminowaniu. Od 21 lutego 8 DP przystąpiła do przegrupowania na Pomorze, planując skoncentrować się w rejonie Piły. Zmiana zadania nastąpiła w marszu, a dywizja miała zgrupować się do 16 marca w obszarze Górzno, Łużnik, Ogardy. 16 marca 8 DP dotarła pod Dobiegniew. W dniach 20-29 marca dywizja przeszła do obrony w rejonie Wrocławia, a 4 kwietnia otrzymała rozkaz marszu nad Nysę Łużycką. 13 kwietnia dywizja przystąpiła do operacji łużyckiej, atakując na głównym kierunku natarcia 2 Armii WP, wzmocniona przez 25 bsap. 16 kwietnia o godzinie 4:00 dywizja sforsowała Nysę i zaatakowała pozycje niemieckie. W trakcie marszów 19 bsap prowadził rozpoznanie dróg oraz rejonów zgrupowania, wielokrotnie kontrolując drogi z powodu wycofujących się niemieckich oddziałów i nowych min. Batalion zajmował się także naprawą dróg i obiektów drogowych, a także ich wzmocnieniem. Przygotowując się do natarcia, batalion przygotował się do forsowania przeszkód wodnych, wytwarzając łodzie desantowe dla piechoty (DSŁ) oraz gromadząc materiały do budowy mostów niskowodnych. W pasie natarcia 8 DP znajdowało się wiele rzek, kanałów i jezior połączonych kanałami, co stwarzało trudności. Batalion miał za zadanie zidentyfikowanie przeszkód wodnych, podejście do nich oraz rozpoznanie zapór nieprzyjaciela, a także przygotowanie materiałów do ich pokonania. W trakcie natarcia jedna kompania 19 bsap działała jako oddział zaporowy dywizji. Podczas natarcia pododdziały 19 bsap oraz przydzielone 25 bsap wykonywały przejścia w polach minowych. W pierwszych dwóch dniach operacji dywizja nie wykonała zadań dziennych, a jedynie 18 marca zdobyła Niesky. Od 28 kwietnia do 4 maja 8 DP prowadziła obronę, a od 7 maja wzięła udział w operacji praskiej, działając w drugim rzucie 2 Armii WP. 12 maja 1945 roku batalion zakończył szlak bojowy w rejonie Konojedy, Úštěk, Libesice. Straty batalionu podczas działań bojowych wyniosły 9 zabitych i 16 rannych.
Okres powojenny
W dniach 13-15 maja rozpoczął się marsz 8 DP do kraju, przy czym 19 bsap zabezpieczał marsz dywizji. 20 maja 8 DP otrzymała rozkaz obsadzenia wschodniego brzegu Odry, od Frankfurtu do Nowej Soli. 23 maja 8 DP skoncentrowała się w rejonie Namysłów, Oleśnica, Syców, Kępno, Ostrzeszów. 28 maja 8 DP obsadziła granicę i pełniła służbę graniczną od ujścia Nysy do Mużakowa. 1 Armia otrzymała rozkaz zagospodarowania ziem zachodnich nad Odrą oraz Nysą Łużycką, a także rozminowania tych terenów. Batalion został przydzielony do rejonu rozminowania nr 5, gdzie rozminowywał Ziemię Lubuską w okolicach Gubina, Lubska, Krosna Odrzańskiego oraz południowej części MRU, a także rzeki Bóbr do Bobrowic oraz Żary, Żagań i Głogów. W połowie lipca 1945 roku batalion został wsparciem w postaci kompanii niemieckich jeńców saperów w liczbie około 90 osób. Niemieccy minerzy ulegali częstym wypadkom, a po analizie okazało się, że wiele z nich nie było rzeczywiście saperami, lecz woleli rozminowywać, niż siedzieć w niewoli. W pododdziałach przeprowadzono szkolenie i zajęcia z przeszukiwania oraz unieszkodliwiania min, prowadzone przez niemieckich podoficerów, a saperami kierowali polscy oficerowie i podoficerowie. W lipcu 1945 roku 8 DP została podporządkowana 1 Armii WP.
19 batalion rozminowywał Ziemię Lubuską, w tym okolice Gubina i Lubska, Krosna Odrzańskiego oraz południową część MRU, a także rubież rzeki Bóbr do Bobrowic oraz Żary, Żagań i Głogów. Do 12 czerwca 1945 roku 8 DP przekazała swój rejon 11 DP i weszła w skład 1 Armii WP, zostając przerzuconą na granicę południową Polski, gdzie zaczęła ochraniać granicę od Piwnicznej do Użok. 19 bsap znalazł się w okolicach Krosna, stacjonując w miejscowości Miejsce Piastowe. 8 DP otrzymała do rozminowania odcinek od Popradu i Dunajca wzdłuż granicy z ČSR do granicy z ZSRR. Odcinek ten był ograniczony od północy miejscowościami: Zakliczyn, Pilzno, Strzyżów, Dynów, Przemyśl i miał powierzchnię 8175 km². Batalion został wzmocniony plutonami saperów trzech pułków dywizyjnych: 32, 34 i 36 pp, co łącznie dało 300 ludzi, z etatowych 203 żołnierzy. Zadaniem batalionu było zakończenie rozminowania rubieży nad Wisłoką od miejscowości Brzostek do Przełęczy Dukielskiej, jednak porośnięty teren utrudniał te prace. Batalion rozminowywał rejon w okolicach Jasła, powiaty Lesko i Krosno, a także górskie przełęcze. W lipcu i sierpniu 1945 roku zbudowano dwa mosty w okolicy Krynicy i Grybowa, a we wrześniu odblokowano zaczopowane przez Niemców betonem szyby naftowe w rejonie Gorlice. W trakcie tych działań przy rozminowaniu zaangażowanych było jedynie około 35% żołnierzy. Do końca października saperzy 8 DP usunęli i zniszczyli 46 705 min, a w całym 1945 roku 91 640 sztuk. Do końca 1945 roku przekazano administracji 209 rozminowanych miejscowości, w tym: Jasło, Krosno, Gorlice oraz Nowy Sącz. Część pól minowych, których nie udało się rozminować, została ogrodzona, oznaczona i pozostawiona do likwidacji wiosną 1946 roku. W 1945 roku wyróżnili się w pracach: sierż. Julian Szumiel – zlikwidował 7900 min, kpr. Stanisław Łojek – 7000 min (zginął wiosną 1946 roku), plut. Józef Orłowski – 5000 min.
W 1945 roku, podczas rozminowywania, zginęło jedenastu żołnierzy batalionu, a ośmiu zostało ciężko rannych.
W 1946 roku, w okresie „powtórnego rozminowania”, 19 bsap brał udział w akcjach w ramach sił Krakowskiego Okręgu Wojskowego, razem z 13 bsap 6 DZ. Batalion od 5 marca 1946 roku był zakwaterowany w Krośnie i rozminowywał silnie zaminowane tereny południowej części województwa rzeszowskiego. W województwie rzeszowskim w 1946 roku występowały pola minowe i grupy min, głównie na byłych liniach obrony, w tym na Przełęczy Dukielskiej, znanej jako Dolina Śmierci. Już w lutym batalion uczestniczył w ochronie mostów na Wisłoku i Dunajcu przed spływem lodów, a także niszczył i usuwał miny wykryte podczas zimy na drogach, szczególnie w rejonie mostów. W drugiej połowie lutego batalion odbudowywał cztery mosty kolejowe oraz dwa drogowe w rejonach Sanoka, Leska, Olszanicy i Stefkowej. Wiosną batalion prowadził rozminowanie dwiema kompaniami, a jesienią jedną, w rejonach wcześniej oczyszczanych. W 1946 roku oczyszczano w pierwszej kolejności pola uprawne, łąki, pastwiska oraz kępy nad rzekami. Pododdziały pracowały w takich miejscach jak: Roztoki, Glinnik, Zimna Woda, Szczerbiniec, Czelaśnica, Żmigród Stary, Lubla, Sieklówka, Lubickie Rzeki oraz Łysa Góra w „Dolinie Śmierci”. W 43 miejscowościach batalion usunął blisko 100 tys. min różnego rodzaju oraz zniszczył ponad 12 tys. pocisków. Podczas rozminowania w 1946 roku batalion stracił 4 saperów.
W 1947 roku 19 bsap brał udział w operacjach Grupy Operacyjnej „Wisła”. Batalion był w gotowości do działań bojowych, jednocześnie przygotowując się do rozminowania. Rozminowania w związku z walkami z UPA na większą skalę nie prowadzono. W czerwcu rozpoczęto rozminowanie ograniczonymi siłami, a batalion prowadził je do 10 lipca. Następnie kontynuował rozminowanie od 3 sierpnia do 19 października w powiatach: Jasło i Krosno, zbierając w tym czasie i niszcząc 13 395 min oraz 10 870 pocisków i różnej amunicji. Zginęło 2 saperów, a także dwóch zostało rannych.
W 1948 roku batalion rozminowywał tereny Pomorza Zachodniego, w tym Unieście, Szczecinek, Wałcz, Kołobrzeg, Człuchów, Złotów, Kutno oraz Skierniewice.
W sumie 19 bsap zniszczył około 40 tys. bomb lotniczych, 206 tys. min oraz około 600 tys. pocisków i amunicji większych kalibrów. Rozminował 30 mostów drogowych i kolejowych, oczyścił z min 204 osiedla i obiekty oraz ponad 2000 km² terenu. Łącznie batalion stracił 19 żołnierzy, w tym 3 oficerów, a 3 żołnierzy odniosło rany. 19 bsap należy do tych jednostek saperskich, które poniosły największe straty, obok 18 bsap.
W trakcie akcji rozminowania pododdziały batalionu były zmuszone brać udział w zwalczaniu oddziałów UPA oraz rodzimego podziemia. Batalion walczył w składzie Grupy Operacyjnej „Rzeszów” oraz „Wisła”, przyczyniając się do likwidacji kilku grup UPA, w tym grupy „Steina”, zdobywając przy tym wiele broni i amunicji. W walkach z UPA i podziemiem zbrojnym rannych zostało 5 żołnierzy.
Przebywając na Podkarpaciu, batalion angażował się w akcje powodziowe i przeciwlodowe, broniąc mostów na Dunajcu, Wisłoku, Wisłoce, Sanie, Osławie, Jasiołce i innych rzekach, niosąc pomoc powodzianom. W ramach działań na rzecz gospodarki batalion odbudował 21 mostów drogowych i kolejowych oraz naprawił 35 km dróg stałych.
Po reorganizacji związków taktycznych batalion wchodził w skład kolejno 8 Drezdeńskiej Dywizji Zmechanizowanej oraz 8 Bałtyckiej Dywizji Obrony Wybrzeża, stacjonując w Unieściu.
Obsada personalna
Dowódcy batalionu
mjr Wiktor Szarykow
kpt. Stefan Smarżewski
Władysław Wiśnioch
Marian Gruk
Zbigniew Merkułowski
Maciej Kondakow
mjr Jan Kuźmicz (1963–1967)
Jan Dębski
Zdzisław Janiszewski
ppłk dypl. inż. Henryk Sukurenko (1986–1994)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Zdzisław Barszczewski: Przywrócone życiu. Rozminowanie ziem Polski. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08751-2.
Franciszek Kaczmarski, Stanisław Soroka: Wojska inżynieryjne LWP w latach 1945–1979. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982, s. 327. ISBN 83-11-06710-4.
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945–1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005, s. 428. ISBN 83-88089-67-6.
Kazimierz Kozłowski: Pomorze Zachodnie w latach 1945 – 2010. T. I. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 2012. ISBN 978-83-7241-870-8.
Juliusz Malczewski, Roman Polkowski: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego. Formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek inżynieryjno-saperskich, drogowych i chemicznych. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek. Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. Praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.