19 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku, w miejsce batalionów wartowniczych oraz batalionów etapowych powstały bataliony celne. 19 batalion celny został utworzony w ramach DOG Pomorze i zorganizowany na podstawie 1/VIII batalionu wartowniczego. Etat batalionu liczono na 14 oficerów oraz 600 szeregowych. Podlegał on Komendzie Głównej Batalionów Celnych, natomiast politycznie był pod kontrolą Ministra Spraw Wewnętrznych.
Chociaż batalion był pełnoprawnym oddziałem wojskowym, nie był włączony w pokojowy etat armii. Oznaczało to, że nie mógł być uzupełniany przez normalny pobór rekrutów. Ministerstwo Spraw Wojskowych, zarówno podczas jego formowania, jak i uzupełniania, często przydzielało mu żołnierzy przeznaczonych do zwolnienia, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów uznanych przez dowództwa okręgów generalnych za niezdolnych do dalszej służby. Na mocy rozkazu tajnego nr 10 z 7 października 1921 roku, Komendant Główny Batalionów Celnych zarządził likwidację batalionów nr 14, 17 i 18. Zgodnie z tym rozkazem, 14 batalion celny miał przekazać swoją 4 kompanię, a 18 batalion celny swoją 1 kompanię do 19 batalionu celnego w Cieszynie. W dniu 28 października wszystkie kompanie rozformowywanych batalionów miały udać się do nowych miejsc przeznaczenia.
15 lutego 1922 roku 19 batalion został zluzowany przez 17 batalion celny i wkrótce potem przetransportowany do Nadwórnej.
19 batalion celny został zluzowany przez Straż Celną 30 lipca 1922 roku o godz. 12:00. W sierpniu został przeznaczony do wsparcia granicy wschodniej, a jego przeniesienie z Nadwórnej do Korotycz miało na celu działania pod dyspozycją Wojewody Poleskiego. Zluzował on pododdziały 1 batalionu celnego, który przeszedł do odwodu Komendy Głównej BC „w celu gruntownego przeszkolenia i zdyscyplinowania”. W dniu 3 listopada, w wyniku rozkazu Głównej Komendy Straży Granicznej nr 27 z 21 października 1922, komenda 19 batalionu SG została przeniesiona z Korotycz do Ozdamicz.
Na mocy uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”. Wprowadzono także nową organizację wewnętrzną w tej formacji. 19 batalion celny został przekształcony w 19 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
17 maja 1921 roku Główna Komenda Batalionów Celnych ogłosiła zmiany w dyslokacji batalionów. 19 batalion celny miał zabezpieczać odcinek granicy od Kolebki do Boszpola, a sztab batalionu został ulokowany w Wejherowie.
Odcinek batalionowy został podzielony na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki oraz patrole. Posterunki były umieszczane wzdłuż granicy w sposób umożliwiający ich wzajemne dostrzeganie w ciągu dnia. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca ta polegała na tym, że Policja Państwowa wystawiała posterunki i patrole w głębi strefy, poza linią graniczną, podczas gdy batalion patrolował samą granicę. W ramach ochrony granicy batalion podlegał staroście.
W kwietniu 1922 roku bataliony celne na terenie DOG Lwów otrzymały zadanie zabezpieczenia w swoim rejonie wiaduktów, mostów kolejowych i dworców. Takie same zadanie otrzymał również 19 batalion celny w Nadwórnej.
Sąsiednie bataliony
21 batalion celny w Tczewie ⇔ 3 batalion celny w Kościerzynie – VI 1921
Kadra batalionu
Dowódcy batalionu
Struktura organizacyjna
Przypisy
Bibliografia
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1939. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
Teresa T. Prengel-Boczkowska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 110/350 i 110/351)
Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Materiały dotyczące ochrony granicy na odcinku 10 batalionu celnego → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Materiały dotyczące dyslokacji Inspektoratu Wojskowego Granicy Wschodniej Województwa Poleskiego, 1921–1922 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Materiały dotyczące spraw dyslokacyjnych: przeniesienia siedzib komend, batalionów, obszarów odcinków granicznych, 1922–1923 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.