184 Pułk Piechoty (184 pp) – jednostka piechoty Wojska Polskiego, utworzona w czasie kampanii wrześniowej.
Pułk brał udział w kampanii wrześniowej w ramach 60 Dywizji Piechoty „Kobryń” oraz Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. W dokumentach sztabowych z września i października 1939 roku używano numeracji 84 pp II rzutu mobilizacyjnego. W relacjach i wspomnieniach występowały nazwy zarówno 84, jak i 184 pułku piechoty. Po wojnie ustalono, że jednostka nosić będzie nazwę 184 pułku piechoty.
Formowanie pułku
W wyniku mobilizacji alarmowej ogłoszonej 23 marca 1939 roku oraz wyjazdu macierzystego 84 pułku piechoty do zachodnich regionów kraju, w garnizonach Pińsk i Łunieniec pozostali rekruci wcieleni w marcu oraz kluczowa kadra do szkolenia. Dodatkowo pozostały mniejsze pododdziały starszego rocznika do pełnienia służby wartowniczej oraz kadra i rezerwiści. Dowództwo tych pozostałości do końca marca sprawował II zastępca dowódcy pułku, kwatermistrz mjr Józef Żeleski. Następnie dowództwo objął I zastępca dowódcy pułku ppłk. dypl. Andrzej Strach, który sprawował tę funkcję do 31 sierpnia 1939 roku. W tym okresie powstał batalion rekrutów pod dowództwem kpt. Seweryna Kozery oraz batalion rezerwistów pod dowództwem por. rez. Stefana Szymczaka. Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej 1 września, batalion marszowy 84 pułku piechoty oraz kompania wartownicza pozostały w Pińsku. Natomiast batalion rekrutów oraz wszyscy zmobilizowani rezerwiści, jako Oddział Nadwyżek 84 pułku Strzelców Poleskich, zostali przetransportowani pod dowództwem mjr. J. Żelskiego do Ośrodka Zapasowego 30 DP w Kobryniu, gdzie rozlokowano ich w okolicznych wsiach. Na miejscu rozpoczęto formowanie dwóch batalionów piechoty: I batalionu z żołnierzy młodego rocznika oraz II batalionu z rezerwistów. 10 września dowódca Okręgu Korpusu nr IX nakazał utworzenie dwubatalionowego 184 rezerwowego pułku piechoty, na którego dowódcę wyznaczono mjr. Józefa Żelskiego. Pułk stał się częścią doraźnie zorganizowanej Dywizji Piechoty „Kobryń”.
1 kompania ckm była wyposażona w 6-7 ckm wz. 1908, 2 moździerze 81 mm (jeden wz. 1918, drugi wz. 1928), 2 kompania ckm miała 12 ckm wz. 1930 w trzech plutonach, a także pluton moździerzy z 4 moździerzami wz. 1928 oraz działon przeciwpancerny 37 mm wz. 1936. Każda drużyna strzelców dysponowała 1 rkm, kb i kbk. Stan I batalionu wynosił około 600 żołnierzy, a II batalionu około 1200 żołnierzy.
Działania bojowe 184 pułku piechoty
Walki o Kobryń
Zgodnie z przydzielonym zadaniem, 184 pułk piechoty miał obsadzić pozycje na Kanale Królewskim między Kobryniem a Horodecznem. 13 września I batalion pułku został przetransportowany z dotychczasowej lokalizacji we wsi Bosiacze do wsi Kotasze, położonej na południe od Kobrynia, gdzie przystąpił do umacniania obrony z trzech kierunków, zabezpieczając ugrupowanie Dywizji „Kobryń” z lewego skrzydła. Tego samego dnia II batalion zajął obronę na północ od Kobrynia, nad rzeką Muchawiec, w rejonie wsi Przyłuki. Oba bataliony działały niezależnie, a dowódca pułku w dniach 16-20 września dowodził grupą obrony ważnego skrzyżowania dróg w Puszczy Rudzkiej, mając pod swoim dowództwem dywizyjną kompanię saperów oraz batalion II/182 pp. W związku z przewidywanym niemieckim natarciem na Kobryń, dowódca dywizji płk Epler wyznaczył I batalion do przeprowadzenia wypadu na Żabinkę, gdzie nieprzyjaciel budował przyczółek mostowy na Muchawcu oraz ustawił czołgi na szosie brzeskiej. I Batalion, wzbogacony w granaty i butelki z benzyną, wyruszył nocą 15/16 września, nie zabierając kompanii ckm. 16 września o świcie kompanie strzeleckie I batalionu, po pokonaniu około 45 km, przystąpiły do ataku z rejonu wsi Dziahle na niemiecką obronę I/5 pp zmot., wspieraną przez samochody pancerne i artylerię. Niemiecki batalion skutecznie powstrzymał i odrzucił polski atak, zadając batalionowi straty. Ranny został dowódca 1 kompanii strzeleckiej, a dowódca batalionu zachorował. Przez dwa dni, 16 i 17 września, batalion powracał swoimi oddziałami na pierwotne pozycje, a następnie zajął obronę w rejonie wsi Hajkówka, przy szosie Kobryń-Włodawa, staczając potyczki ogniowe z niemieckimi jednostkami zmotoryzowanymi. Wieczorem 17 września I batalion wycofał się do Dywina, a wkrótce dołączył do niego II batalion.
W dniach 18 i 19 września pułk odpoczywał. Następnie, 20 i 21 września, maszerował trasą Mokrany-Ratno, a 22-23 września przez Piaseczno-Czeremszankę-Wyżwę Nową i Rudki. II batalion 22 września neutralizował opór grup dywersyjnych we wsiach Piaseczno, Czeremszanka i Borzowa. 24 września pułk dotarł do Krymna, a nazajutrz do Smolar i Szacka. 26 września pułk osiągnął Piszczę, gdzie w godzinach popołudniowych stoczył walkę z pododdziałem rozpoznawczym Armii Czerwonej, odrzucając go. 27 września II batalion kpt. Kozyry zabezpieczał przeprawę dywizji na zachodni brzeg rzeki Bug, zajmując pozycje obronne we wsi Tomaszówka. Po starciu z pancerno-motorowym oddziałem sowieckim batalion stopniowo, wieczorem, opuścił przedmoście po moście pontonowym, który został zdemontowany, i zajął pozycje na zachodnim brzegu Bugu. 28 września utworzono 60 Dywizję Piechoty, do której pułk wszedł w skład. 29 września II batalion maszerował w kierunku Radzyń-Parczew jako straż tylna dywizji. W dniach 29 i 30 września, podczas marszu przez Puchową Górę, Kolano i Milanów, pułk był atakowany przez lotnictwo sowieckie.
W bitwie pod Kockiem
1 października pułk przemaszerował przez Suchowolę, osiągając Borki i Ossowo. 2 i 3 października II batalion odpoczywał, będąc w odwodzie dywizji. W ugrupowaniu 184 pp znajdowała się dwudziałowa bateria 100 mm haubic pod dowództwem kpt. Nowakowskiego. Nocą 3/4 października pułk przemaszerował do lasów w rejonie Hordzieżki i Lipiny. 4 października, w godzinach popołudniowych, II batalion kpt. Kozyry otrzymał rozkaz zdobycia wsi Wola Gułowska. Batalion, przystępując do natarcia, opanował zachodnią część wsi, łamiąc słaby opór jednostek niemieckiej 13 DP Zmot. Jednak w okolicach kościoła i cmentarza, wschodnia część wsi, napotkał silniejszy opór. Nocny atak 5 kompanii na pozycje wroga nie przyniósł oczekiwanych rezultatów, a 50% stanu osobowego kompanii zostało poległych lub rannych. Wprowadzona w odwodzie 6 kompania zdołała wedrzeć się w niemiecką obronę, lecz jej natarcie również zostało zatrzymane. O świcie natarcie II batalionu zostało wstrzymane przez kilkugodzinny ostrzał niemieckiej artylerii i broni maszynowej, co spowodowało dalsze ciężkie straty. Około godziny 9-10, na rozkaz dowódcy 60 DP, przy niewielkim wsparciu artylerii, do natarcia z lasu Hordzieżka ruszył 182 pp, a wraz z nim I batalion 184 pp oraz samodzielny batalion 179 pułku piechoty. Nacierające bataliony dotarły do stanowisk batalionu kpt. Kozery, przez jego pozycje przeszły dalej pod ostrzałem wroga, przekraczając linie bratniego I batalionu pułku. Wycieńczony II/184 pp o godzinie 14.00 na rozkaz dowódcy pułku wycofał się na tyły w rejon lasu obok wsi Lipiny. I batalion stoczył zaciętą walkę o klasztor, a część batalionu, wspólnie z prawoskrzydłowym batalionem marynarzy z 182 pp, zdobyła las obok Woli Gułowskiej. Na lewym skrzydle batalion samodzielny 179 pp, współdziałając z częścią I/184 pp, odparł niemiecki kontratak w sile batalionu piechoty. 5 października 184 pułk stoczył walki z niemieckim 66 zmotoryzowanym pułkiem piechoty. Działania w rejonie cmentarza w Turzystwie oraz kościoła w Woli Gułowskiej przyniosły znaczące rezultaty, w postaci około 80 jeńców niemieckich oraz znacznej ilości zdobytej broni maszynowej i strzeleckiej. III batalion marynarski 182 pp przeszedł do pościgu. Natarcie na Wolę Gułowską zakończyło się opanowaniem obiektów zajmowanych przez nieprzyjaciela. Zwycięstwo okupione było dużymi stratami, sięgającymi 50-60% stanu walczących batalionów. Wśród poległych znalazł się były dowódca I batalionu kpt. Bilczewski. 184 pułk piechoty dysponował ograniczoną ilością amunicji, a artyleria wystrzeliła ostatnie pociski. Z uwagi na rozpoczęcie rozmów w sprawie przerwania walk, wieczorem 5 października pułk został wycofany do południowej części lasu nadleśnictwa Adamów. Artyleria niemiecka ostrzeliwała rejon zbiórki pułku, co przynosiło kolejne straty. Po zakopaniu i zniszczeniu części broni oraz wypłaceniu poborów i żołdu, działania pułku zostały zakończone. Decyzja gen. Franciszka Kleeberga zakończyła bitwę pod Kockiem. Zgodnie z rozkazem dowódcy SGO „Polesie”, 184 pułk piechoty złożył broń w Czarnej.
Żołnierze 184 pp
dowódca pułku – mjr Józef Żelski (do 4 X 1939), ppłk Jacek Jura
I adiutant pułku – kpt. Adam Różański
II adiutant pułku – por. Zygmunt Pawlik
dowódca I batalionu – kpt. Seweryn Kozyra (do 11 IX 1939), kpt. Franciszek Bilczewski (11-17 IX 1939), por. Józef Komarnicki (od 17 IX 1939)
adiutant batalionu – pchor. Krystek, ppor. rez. Henryk Lewicki
dowódca 1 kompanii strzeleckiej – por. Antoni Wacław Waryszak (do 16 IX 1939), ppor. rez. Kazimierz Wróblewski
dowódca I plutonu – por. rez. Mieczysław Izdebski
dowódca 2 kompanii strzeleckiej – ppor. Janusz Maria Pauli
dowódca I plutonu – ppor. rez. Józef Tadeusz Olesiejuk
dowódca II plutonu – ppor. rez. Marceli Kukliński
dowódca III plutonu – ppor. rez. Bolesław Mojzykiewicz
dowódca 3 kompanii strzeleckiej – ppor. Stanisław Szczepaniak
dowódca I plutonu – ppor. rez. Ludwik Adamski
dowódca II plutonu – ppor. rez. Bolesław Wójcik
dowódca III plutonu – ppor. rez. Zygmunt Bużalski, plut. pchor. Waldemar Wasiukiewicz
dowódca 1 kompanii ckm – por. Józef Komarnicki (do 17 IX 1939), ppor. rez. Henryk Grimm
dowódca I plutonu – ppor. rez. Henryk Grimm
dowódca plutonu moździerzy – ppor. rez. Kazimierz Wierzbowski
dowódca II batalionu – kpt. Franciszek Bilczewski (do 11 IX 1939), kpt. Seweryn Kozyra (od 11 IX 1939)
adiutant batalionu – ppor. rez. Tadeusz Michniewicz
drużyna łączności
oficer płatnik – por. rez. Jerzy Ratyński
oficer żywnościowy i taborowy – por. rez. Mikołaj Minkiewicz
dowódca 4 kompanii strzeleckiej – kpt. rez. Jan Korcyl
zastępca dowódcy 4 kompanii strzeleckiej – ppor. Kazimierz Szubert
dowódca plutonu – ppor. rez. Henryk Łapiński
dowódca plutonu – ppor. rez. Julian Szyca
dowódca plutonu – ppor. rez. Franciszek Nasiadko
dowódca IV plutonu – ppor. rez. Jerzy Woźniak (wraz z plutonem w kompanii od 27 IX 1939)
dowódca 5 kompanii strzeleckiej – por. Julian Józef Kulma
zastępca dowódcy 5 kompanii strzeleckiej – ppor. Stefan Szewczyk
dowódca I plutonu – ppor. rez. Henryk Łapiński
dowódca II plutonu – ppor. rez. Ryszard Licbarski
dowódca III plutonu – ppor. rez. Franciszek Pacewicki
dowódca 6 kompanii strzeleckiej – ppor. Marian Tarnawski
dowódca plutonu – ppor. rez. Edward Komorowski
dowódca plutonu – ppor. rez. Roman Moroz
dowódca plutonu – ppor. rez. Stanisław Miłoszewski
dowódca 2 kompanii ckm – por. Stanisław Byrczek
dowódca I plutonu – ppor. rez. Władysław Gałązka
dowódca II plutonu – ppor. rez. Franciszek Olkowski
dowódca III plutonu – ppor. rez. Franciszek Sytniejewski
dowódca plutonu moździerzy – ppor. rez. Antoni Jasiuk
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Mirosław Barczyński: 30 Dywizja Piechoty 1918 – 1939. Biała Podlaska: Oficyna Wydawnicza „Donatech”. Muzeum Okręgowe w Białej Podlaskiej, 1996. ISBN 83-903827-7-6.
Antoni Nawrocki: 84 pułk Strzelców Poleskich. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 141. ISBN 83-88773-28-3.
Andrzej Wesołowski (red.): SGO „Polesie” w dokumentach i wspomnieniach cz.1 Dowództwo. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Wydawnictwo Tetragon, 2013. ISBN 978-83-64475-04-7.
Andrzej Wesołowski (red.): SGO „Polesie” w dokumentach i wspomnieniach cz.3 Dywizja „Kobryń”. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Wydawnictwo Tetragon, 2014. ISBN 978-83-64475-12-2.
Andrzej Wesołowski, Tadeusz Zawadzki: 60 Dywizja Piechoty „Kobryń”. Wielka księga piechoty polskiej 1918-1939. Tom nr 36. Edipresse Polska S.A., 2019. ISBN 978-83-7945-433-4.
Andrzej Wesołowski (red.): SGO „Polesie” w dokumentach i wspomnieniach cz.2 Służby, Obrona Brześcia, Dywizja „Kobryń”(dowództwo). Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Wydawnictwo Tetragon, 2014. ISBN 978-83-64475-08-5.