180 Pułk Piechoty (1939)

180 Pułk Piechoty

180 Pułk Piechoty (180 pp) to jednostka piechoty Wojska Polskiego, która została stworzona w trakcie kampanii wrześniowej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W związku z mobilizacją alarmową, która miała miejsce 23 marca 1939 roku, oraz wyjazdem macierzystego 80 pułku piechoty do północnych rejonów kraju, w garnizonie Słonim pozostali jedynie rekruci wcieleni w marcu oraz kluczowa kadra do szkolenia. Dodatkowo, pozostały małe pododdziały starszego rocznika, które pełniły służbę wartowniczą i obsługiwały instytucje garnizonowe, a także resztki kadry i rezerwistów. Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej, z żołnierzy młodego rocznika i przybyłych rezerwistów w Słonimie rozpoczęto organizację Ośrodka Zapasowego 20 Dywizji Piechoty pod dowództwem płk. Adama Eplera. Wobec zagrożenia wtargnięcia niemieckiego XIX Korpusu Armijnego w okolice Brześcia, dowódca Okręgu Korpusu Nr IX gen. bryg. Franciszek Kleeberg wydał 9 września 1939 roku rozkaz dowódcom ośrodków zapasowych o sformowaniu jednostek bojowych i stworzeniu zapory na linii Brześć–Pińsk.

Po wyjeździe 9 września sformowanego z rezerwistów batalionu mjr. Michała Bartuli, 10 i 11 września z Słonima wyruszyło na południe zgrupowanie pod dowództwem ppłk. Kazimierza Gorzkowskiego, mające na celu obsadzenie odcinka od Kobrynia do Pińska. Zgrupowanie to składało się z III batalionu 80 pułku piechoty kpt. Adama Jarosińskiego oraz z OZ 20 DP, uzupełnionego rezerwistami. W skład zgrupowania weszły również dwa bataliony 79 pułku piechoty II rzutu mobilizacyjnego. W trakcie marszu 20 września dokonano reorganizacji Zgrupowania „Drohiczyn Poleski”, dzieląc je na dwa pułki: „Łowczówek” pod dowództwem ppłk. Mieczysława Gumkowskiego oraz „Rarańcza” pod dowództwem mjr. Franciszka Pająka, który wcześniej dowodził batalionem marszowym 79 pp. Pułk „Łowczówek” składał się z III batalionu 80 pp, natomiast pułk „Rarańcza” zawierał batalion marszowy 79 pp kpt. Władysława Turskiego oraz batalion kpt. Tadeusza Majewskiego, który został sformowany w rejonie Kamienia Koszyrskiego w miejscowości Zalesie z kompanii technicznej (pionierów) Ośrodka Sapersko-Pionierskiego 20 DP, a także z kompanii policjantów i strażników z obozu w Berezie Kartuskiej oraz z żołnierzy rozbitków i maruderów.

Zgrupowanie słonimskie „Drohiczyn Poleski” ppłk. Kazimierza Gorzkowskiego dotarło do rejonu Włodawy, a następnie do Parczewa, gdzie połączyło się z Grupą „Brzoza”, tworząc Dywizję Piechoty „Brzoza” z dniem 29 września 1939 roku. W skład tej dywizji włączono m.in. 180 pułk piechoty, który powstał z pułku „Rarańcza” mjr. Pająka i składał się z I batalionu kpt. T. Majewskiego, II batalionu kpt. W. Turskiego oraz III batalionu, który tworzyły pozostałości batalionu marszowego „Różan”, kompania lotników oraz kompania saperów kolejowych dowodzona przez kpt. Feliksa Miodowskiego.

Działania bojowe 180 pułku piechoty

Bataliony wchodzące w skład 180 pułku piechoty rozpoczęły działania bojowe znacznie wcześniej, zanim zostały włączone do 50 Dywizji Piechoty „Brzoza” i dotarły do rejonu Parczewa. II batalion, po wymarszu z garnizonu Słonim 11 września jako batalion marszowy 79 pp, wszedł w skład Zgrupowania „Drohiczyn Poleski”, a następnie do pułku „Rarańcza”. I batalion został utworzony w trakcie marszów i potyczek od 20 września jako batalion „Zalesie” i dotarł z pułkiem „Rarańcza” do Parczewa. (Marsze, walki i potyczki obu batalionów opisano w artykule o 179 pp). III batalion 179 pp wywodził się z utworzonego w Ośrodku Wyszkolenia Rezerw Piechoty w Różanie, jako batalion nadwyżek mobilizacyjnych, które pozostały po utworzeniu 115 pułku piechoty rezerwy. Został sformowany z rezerwistów i nielicznej kadry ośrodka. Batalion nadwyżek „Różan” został przydzielony do OZ 18 DP w Białej Podlaskiej i kwaterował we wsi Sidorki. 11 września, pod dowództwem kpt. F. Miodowskiego, batalion „Różan” został wysłany do twierdzy Brześć nad Bugiem, gdzie dotarł 14 września, jednak z powodu braku broni (około 60 kb) i wyposażenia bojowego, został odesłany w kierunku Kobrynia. W trakcie odpoczynku po nocnym marszu w miejscowości Miedna, 15 września batalion został zaatakowany przez niemiecki podjazd pancerno-motorowy, co skutkowało śmiercią i ranami 35 żołnierzy, a część jednostki rozproszyła się. 17 września batalion dotarł do folwarku Ołtusz, gdzie z szeregów zdezerterowali żołnierze narodowości niemieckiej i ukraińskiej. Nocą 17/18 września przekroczył szosę Małoryta–Włodawa i o świcie dotarł do Szacka. Z powodu znacznego zmniejszenia stanu osobowego, kpt. Miodowski zorganizował kompanię strzelecką z pozostałych żołnierzy. W dniach 19–21 września kompania zajmowała stanowiska w Krymnie, Myzowie i Wyżwie, tocząc potyczki z uzbrojonymi bandami ukraińskimi. 22 września, po dołączeniu pododdziałów, które wcześniej zagubiły się w Miednej, kompania dotarła transportem kolejowym w okolice Małoryty. Tego dnia kompania została włączona do Grupy płk. Brzozy-Brzeziny, stając się podstawą do utworzenia II batalionu 1 pułku strzelców Grupy „Brzoza”. Żołnierze batalionu otrzymali nowe karabiny, a batalion dysponował tylko jednym ckm. 23 września, częściowo transportem samochodowym, a częściowo marszem pieszym, przegrupowano II/1 p stz. Grupy „Brzoza” z Małoryty do Włodawy, aby zabezpieczyć przyczółek mostowy na zachodnim brzegu Bugu i obronić miasto. Obronę powierzonych stanowisk prowadzono do 27 września, a 25 września batalion odpierał atak bojówki ukraińskiej na odcinek „Orchówek”. Po nocnym odmaszerowaniu 27/28 września, batalion maszerował przez Kamień i Uhnin do Parczewa, który osiągnął 30 września, wchodząc faktycznie w skład 180 pułku piechoty.

W bitwie pod Kockiem

Wieczorem 30 września 180 pp wymaszerował z Parczewa w kierunku przeprawy przez rzekę Tyśmienica we wsi Bełcząc, a następnie nocnym marszem przez Plebankę i Talczyn dotarł do rejonu lasów w pobliżu Annopola i Rudy. Po odpoczynku 1 października pułk zajął obronę w lasach wokół Talczyna i Adamowa. 2 października o godz. 13 II batalion wykonał natarcie, zajmując wieś Ruda w pobliżu Serokomli. O świcie 3 października, I i II bataliony w pierwszym rzucie natarcia wyruszyły w kierunku wsi Serokomla. W południe II batalion z Serokomli podjął dalsze natarcie w kierunku wsi Poznań. Po około 300-400 metrach pod ogniem broni maszynowej i artylerii, natarcie batalionu zostało zatrzymane, a żołnierze częściowo okopali się na zajętych stanowiskach, odpierając kontratak wroga do wieczora 4 października. I batalion toczył walki w lesie na lewo od II batalionu, niszcząc wiele pojazdów zmotoryzowanych wroga, jednak poniósł znaczne straty. III batalion pozostał w odwodzie. Nocą 3/4 października został przegrupowany w rejon Adamowa, frontem na wieś Gułów. I batalion zajął obronę w Adamowie, natomiast II batalion rano 5 października zajął obronę na północny wschód od Adamowa, frontem na Wolę Burzecką. O godz. 8.00 5 października oddziały niemieckie rozpoczęły natarcie na Adamów, który bronił I batalion, ponosząc ogromne straty. O godz. 14 III batalion, na rozkaz dowódcy pułku mjr. Pająka, wykonał natarcie odciążające na Wolę Burzecką, jednak w odległości około 500–600 metrów od celu natarcie batalionu zaległo. Batalion pozostał w obronie do wieczora, a następnie wycofał się do rejonu lasów w okolicy Krzywdy. II batalion również wycofał się grupami na tyły do lasów w rejonie Krzywdy, gdzie koncentrował się i odpoczywał przez cały dzień 5 października. Nocą 5/6 października, na wieść o kapitulacji, część broni została zakopana lub zniszczona. Niektórzy żołnierze rozproszyli się i próbowali wydostać z okrążenia. 6 października 180 pułk piechoty złożył broń w Adamowie.

Obsada personalna pułku

Obsada personalna pułku:

• dowództwo
• dowódca pułku – mjr piech. Franciszek Pająk
• adiutant pułku – ppor. piech. rez. Hipolit Papiewski
• kwatermistrz – mjr piech. Jan Szopa (do 27 IX 1939)
• dowódca kompanii gospodarczej – por. rez. Zygmunt Piwakowski
• dowódca plutonu przeciwpancernego – ppor. rez. Marian Daniel Krajczyński
• I batalion
• dowódca I batalionu – kpt. Jan Majewski
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej – por. Adam Józef Fall
• dowódca 2 kompanii strzeleckiej – por. Roman Józef Jachimowicz
• dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. Zakrzewski
• dowódca 1 kompanii ckm – ppor. Antoni Podulka
• II batalion
• dowódca II batalionu – kpt. Władysław Turski
• adiutant batalionu – ppor. rez. Aleksander Adamonis
• dowódca 4 kompanii strzeleckiej – kpt. Eugeniusz Niemczycki (?)
• dowódca I plutonu – ppor. rez. Eugeniusz Kalinowski †3 X 1939 Serokomla
• dowódca 5 kompanii strzeleckiej – por. Franciszek Słonina
• dowódca 6 kompanii strzeleckiej – por. rez. Karol Knapik
• dowódca 2 kompanii ckm – por. rez. Stanisław Pola
• III batalion
• dowódca III batalionu – kpt. Feliks Miodowski
• adiutant batalionu – ppor. rez. Tadeusz Czyżyński
• dowódca 7 kompanii strzeleckiej („Różan”) – por. Lucjan Jan Kudła
• dowódca 8 kompanii strzeleckiej (lotnicy) – kpt. pil. Zdzisław Bruszewski
• dowódca 9 kompanii strzeleckiej (saperzy) – ppor. rez. Stanisław Kazimierz Lau

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.

Andrzej Wesołowski, Tadeusz Zawadzki: 50 Dywizja Piechoty „Brzoza”. Wielka księga piechoty polskiej 1918-1939 tom 39. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019. ISBN 978-83-8164-219-4.

Andrzej Wesołowski (red.): SGO „Polesie” w dokumentach i wspomnieniach cz. 4 Dywizja „Brzoza”. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, 2015. ISBN 978-83-64475-25-2.

Andrzej Wesołowski (red.): SGO „Polesie” w dokumentach i wspomnieniach cz.1 Dowództwo. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Wydawnictwo Tetragon, 2013. ISBN 978-83-64475-04-7.

Jan Wróblewski: Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07659-6.